Του Βασίλη Κωστόπουλου
Ας σταματήσουμε τους πειραματισμούς και να αρχίσουμε τις μεταρρυθμίσεις που είναι αναγκαίες στο Κράτος. Επανίδρυση, αναδιοργάνωση και μεταρρύθμιση είναι λέξεις που ακούμε για πολλά χρόνια και δεν βλέπουμε να υλοποιούνται παρά σε ελάχιστες περιπτώσεις, κυρίως τα τελευταία έτη που μάλλον μας επιβλήθηκαν. Όλες σχεδόν οι πολιτικές δυνάμεις συμφωνούν ότι η μεταπολιτευτική περίοδος έκανε το κρατικό σύστημα μη διαλειτουργικό και μη αποτελεσματικό σε οριζόντιους τομείς και κυρίως Υπουργοκεντρικό με τη δημόσια διοίκηση να έχει σταματήσει να συνεργάζεται μεταξύ της αλλά να υπακούει σε μεμονωμένες επιθυμίες των εκάστοτε πολιτικών της προϊσταμένων. Οι τελευταίοι και το εν γένει πολιτικό κυβερνητικό σύστημα είχαν ενίοτε ‘’πελατειακή’’ κατεύθυνση ή λειτούργησαν μεταξύ άλλων για την εξυπηρέτηση “συντεχνιακών” επί μέρους συμφερόντων, που εν τέλει φαλκίδευαν την ορθολογική και αποτελεσματική λειτουργία του κρατικού διοικητικού συστήματος.
Ποια είναι τα υποχρεωτικά βήματα για μια αναδιοργάνωση σε μια χώρα με δυσλειτουργικό, κατακερματισμένο και διογκωμένο δημόσιο τομέα;
Προφανώς το πρώτο βήμα είναι να μπει ένα τέλος στη “πειραματική κοπτοραπτική” της αυξομείωσης του αριθμού των Υπουργείων, των υπουργικών θέσεων και της συνεχούς εναλλαγής και μεταφοράς των αρμοδιοτήτων τους. Το βήμα αυτό συντελείται με το να εξετάσουμε την αντίστοιχη λειτουργία σε άλλες δημοκρατίες όπου πέραν των συνταγματικά οριζόμενων εξουσιών (Κυβερνητική, Νομοθετική, Δικαστική), η διοίκηση-διαχείριση του κάθε κράτους περιλαμβάνει δυο διαφορετικού είδους δομές Δημόσια Διοίκηση – public administration και Κρατικούς Θεσμούς- Institutions. Σημειώνουμε ότι οι φορείς Κοινής Ωφέλειας για ηλεκτροδότηση και τηλεπικοινωνίες έχουν βαθμό κρατικής εποπτείας που εξαρτάται από αρκετές παραμέτρους και την σταδιακή απελευθέρωση των αγορών για την Ευρώπη.
Τα δύο είδη των Δομών που λειτουργούν σε όλες τις προηγμένες χώρες τείνουν να ενσωματωθούν ή εξασθενούν συνεχώς στη χώρα μας, κάτω από την κυριαρχία των πολιτικών τους προϊσταμένων και των συμβούλων που τους συνοδεύουν.
Η Δημόσια Διοίκηση που υπάγεται απευθείας σε πολιτικούς προϊσταμένους έχει την οριζόντια ευθύνη για υποβολή προτάσεων νέων νόμων και ελέγχου της λειτουργίας του κράτους. Εκπονήθηκαν πρόσφατα (περίοδος 2013-14) νέοι Οργανισμοί Υπουργείων (με Προεδρικά Διατάγματα) που κάνουν ένα πρώτο εξορθολογισμό των κρατικών δομών με καθετοποιημένο όμως τρόπο/ανά Υπουργείο που δεν επιλύει το τεράστιο πρόβλημα της επικάλυψης των αρμοδιοτήτων μεταξύ των Υπουργείων και της έλλειψης συνεργασίας μεταξύ τους.
Η εξέταση των συναρμοδιοτήτων μεταξύ των διαφόρων Υπουργείων, η διατήρηση των πλέον αναγκαίων και χωρίς επικαλύψεις μεταξύ τους με την θεσμοθέτηση κοινών οργάνων συναντίληψης και χάραξης κοινής στρατηγικής/προτάσεων νόμων για κάθε κοινό θέμα είναι μια επίμονη εργασία που είμαστε υποχρεωμένοι να ολοκληρώσουμε. Οι απόψεις των ανεξάρτητων Κρατικών θεσμών (ο ρόλος τους αναλύεται πιο κάτω) επίσης ενσωματώνονται στις διαδικασίες εκπόνησης στρατηγικών/νομοσχεδίων εφόσον τους αφορά θεσμικά. Χρειάζονται εν κατακλείδι δύο είδους διαβουλεύσεις για την εκπόνηση στρατηγικών και κυρίως των σχεδίων νόμων πριν πάνε στις αρμόδιες επιτροπές της Βουλής. Μια εσωτερική με τους φορείς της Γενικής Κυβέρνησης και μια εξωτερική με τους κοινωνικούς εταίρους και την αγορά. Μόνο τότε οι αρμόδιες επιτροπές της Βουλής μπορούν να καταγράψουν τις διαφωνίες και την τεκμηρίωση τους και να καταλήξουν με μεγαλύτερη πληρότητα σε ένα θέμα, αφού καλέσουν τους διαφωνούντες σε μια λεπτομερέστερη συζήτηση. Αφού ξεκαθαρίσουν οι συναρμοδιότητες μεταξύ των Υπουργείων και ο τρόπος συνεργασίας τους , καθορίζεται κάθε υπηρεσιακή μονάδα (αρμοδιότητες και προσωπικό σε ειδικότητες) και στη συνέχεια εξετάζονται οι απαραίτητες μετατάξεις “αξιολογημένου” προσωπικού μεταξύ Υπουργείων.
Οι Κρατικοί Θεσμοί (Institutions) σε όλη την Ευρώπη, στις ΗΠΑ και τον Καναδά λειτουργούν με ανεξαρτησία και εξυπηρετούν συγκεκριμένες και πολύπλοκες ανάγκες διαχείρισης ενός κράτους και ειδικότερα τις ανάγκες που εξελίσσονται από την συνεχώς επιταχυνόμενη διαδρομή της αύξησης της ανθρώπινης γνώσης μέσω της διεθνούς έρευνας και της τεχνολογικής ανάπτυξης. Τα γνωσιακά “δεδομένα” της ανθρωπότητας και τα “σχεδιαστικά εργαλεία” που βασίζονται σε αυτά, μεταβάλλονται συνεχώς και οφείλουμε να είμαστε επίκαιροι στη σχεδίαση μας.
Αυτός είναι ο ρόλος των Κρατικών θεσμών που έχουν απευθείας θεσμική αρμοδιότητα από την διεθνή ή την εθνική νομοθεσία και η άποψη τους υποχρεωτικά λαμβάνεται υπόψη από τους αρμόδιους Υπουργούς και οι υπηρεσίες τους από τον Δημόσιο Τομέα. Ο εξορθολογισμός επομένως των εποπτευομένων οργανισμών σε Υπουργεία που ανέρχονται σε πολλές δεκάδες νομικά πρόσωπα που λειτουργούν σε συντριπτικό ποσοστό με κρατική επιχορήγηση (λίγες εξαιρέσεις κυρίως στο χώρο της Έρευνας) και ενίοτε με διαφορετικούς κανονισμούς για τις προμήθειες και τον πειθαρχικό έλεγχο, είναι το αναγκαίο επόμενο βήμα. Ως παράδειγμα της παρούσας κατάστασης, δεν υπάρχει ενιαία χαρτογράφηση του φυσικού περιβάλλοντος της ξηράς (ούτε φυσικά των δασών και της βιοποικιλότητας γενικότερα) στη χώρα με ότι αυτό σημαίνει στο κόστος της σχεδίασης-ανάπτυξης-επένδυσης
Ο κατακερματισμός κρατικών πόρων για συγγενείς ή συμπληρωματικές δραστηριότητες και τα ελλιπή αποτελέσματα σε σχέση με άλλες χώρες οφείλονται στο ότι τις τελευταίες δεκαετίες ουδείς συντόνισε ή δεν έθεσε κοινές χρονικές προτεραιότητες στις εργασίες συναρμόδιων φορέων που λειτουργούν κάτω από 3 Υπουργεία: ΥΠΑΠΕΝ Κτηματολόγιο Α.Ε. στον οποίο ενσωματώθηκε ο Οργανισμός Κτηματολογίου & Χαρτογραφήσεων Ελλάδας (ΟΚΧΕ) το 2013, Διεύθυνση Δασικών-Θεματικών Χαρτών Γενική Διεύθυνση Ανάπτυξης, Προστασίας Δασών και Αγροπεριβάλλοντος , Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ) για την γεωλογική – μεταλλευτική χαρτογράφηση, Υπουργείο Εθνικής Άμυνας , Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού (ΓΥΣ) που συντηρεί βασικά δίκτυα της χώρας, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων/ΕΘΙΑΓΕ , Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών (Θεσσαλονίκη) και Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων (Αθήνα) που καταγράφουν τα είδη της δασικής βλάστησης (μεταξύ άλλων).
Εάν η Κυβέρνηση προβληματίζεται για τις προτεραιότητες σε μεταρρυθμίσεις, οφείλει να στραφεί αρχικά σε παραγωγικούς τομείς όπως η έρευνα και το περιβάλλον που είναι απαραίτητοι για ένα σύγχρονο κράτος που ενδιαφέρεται για νέες επενδύσεις. Ο υπερβολικός αριθμός των φορέων που έχουν δημιουργηθεί στους προαναφερόμενους τομείς δεν έχουν ενταχθεί ποτέ σε μια συγκεκριμένη οριζόντια ή κάθετη στρατηγική και παρουσιάζουν σχεδόν μηδενική συνεργασία μεταξύ τους, όντας διασκορπισμένοι σε 4-5 Υπουργεία.
Δεν θέλουμε πιστεύω να έχουμε δεκάδες Κρατικούς Θεσμούς (ΝΠΔΔ και ΝΠΙΔ) με επικαλυπτόμενες αρμοδιότητες και επιστημονικές-τεχνικές ευθύνες σε θέματα όπως: η πρόληψη-προειδοποίηση-εκτίμηση για επερχόμενες κλιματολογικές και γεωφυσικές καταστροφές, η περιβαλλοντικά φιλική εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου και της μοναδικής-ανεκμετάλευτης μεσογειακής βιοποικιλότητας, η σχεδίαση αναγκών σε υποδομές για την παρακολούθηση-πρόγνωση του καιρού και του κλίματος, η πλήρης χαρτογράφηση της χώρας, ή αποτύπωση του θαλάσσιου περιβάλλοντος και της γαλάζιας οικονομίας. Ειδικότερα σε ότι αφορά τους εποπτευόμενους από τη ΓΓΕΤ Ερευνητικούς Φορείς πιστεύω ότι όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι πρέπει να σταθεροποιηθούν στην εποπτεία του Υπουργείου Ανάπτυξης προκειμένου να καλύπτουν τον προφανή τους ρόλο: 1. Την συμβολή στη κάλυψη εθνικών αναγκών (δημόσια διοίκηση, άλλοι Κρατικοί Θεσμοί, επενδύσεις ιδιωτικού τομέα στην έρευνα και τεχνολογία) και 2. Την εκπροσώπηση της χώρας στο διεθνές επιστημονικό γίγνεσθαι σε συγκεκριμένους τομείς.
Ας μας υποδείξει κάποιος από όσους κυβέρνησαν αυτό το τόπο έως σήμερα, εάν γνωρίζουν κάποιο άλλο κράτος που υφίσταται μηδενική θεσμική και παραγωγική συνεργασία στο χώρο της εθνικής άμυνας και της ασφάλειας με ερευνητικές μονάδες της χώρας, που καλύπτουν σε ένα βαθμό κρίσιμες ή/και διαβαθμισμένες ανάγκες της άμυνας και της ασφάλειας, είτε απευθείας είτε σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα της χώρας.
Οι Κυβερνήσεις και ο Δημόσιος Τομέας οφείλουν να μάθουν να συνλειτουργούν και να συναποφασίζουν με τους ανεξάρτητους Κρατικούς θεσμούς και οι Θεσμοί είναι υποχρεωμένοι να παρέχουν τέτοιο είδος υπηρεσίες στο Κράτος. Ουδεμία πολιτική ιδεολογία ούτε όμως και η κοινωνία λειτούργησαν ως ολετήρες των Κρατικών Θεσμών (Institutions) σε κάποια χώρα του ανεπτυγμένου κόσμου. Αυτό είναι προνόμιο της Ελληνικής Μεταπολίτευσης.
Εάν δεν θέλουμε να διορθώσουμε τα κακώς κείμενα στη λειτουργία της δημόσιας διοίκησης, τότε να σταματήσουμε να μιλάμε για μεταρρυθμίσεις και να συνεχίσουμε τον πειραματισμό και τις όποιες ελλείψεις θα τις βρούμε μπροστά μας στο επόμενο ή στο μεθεπόμενο μνημόνιο/συμφωνία.
*Ο Βασίλης Κωστόπουλος είναι μετεωρολόγος στην Μονάδα Διαστημικών Προγραμμάτων/Ερευνητικό Κέντρο «Αθηνά» και συντελεστής του www.perivalon.gr
