Του Κωνσταντίνου Ν. Φουντουλάκη
Το Brexit είναι γεγονός. Τουλάχιστον δημοψηφικά. Τα περί των αιτίων είναι σχεδόν εκτός πραγματικότητας. Όλοι οι λαοί και όλα τα κράτη βρίσκονται σε μια συνεχή οικονομική και μεταρρυθμιστική πίεση. Η κατάσταση του ΗΒ δεν είναι κακή, με περίπου 5% ανεργία και 2% ανάπτυξη και κατά κεφαλή ΑΕΠ (ΡΡΡ) σχεδόν διπλάσιο από το δικό μας. Φυσικά φτωχοί υπάρχουν, κρίσεις υπάρχουν, προβλήματα υπάρχουν, αλλά είναι αυτό το θέμα του 52%; Αντιτίθενται στο 4ο Ράιχ και σε μια Γερμανική Ευρώπη; Πώς; Φεύγοντας; Όταν πραγματικά είχαν αντιταχτεί σε ένα πραγματικό Ράιχ, είχαν εμπλακεί περισσότερο με τα θέματα της ηπείρου και πλήρωσαν σημαντικό φόρο αίματος γι’ αυτό.
Οι κάτοικοι του Ηνωμένου Βασιλείου (και όχι της Μεγάλης Βρετανίας) ψήφισαν με βάση τους πολύ δικούς τους σχεδόν καθημερινούς και βιωματικούς φόβους. Αυτό όμως πρέπει να το χωνέψουμε, είναι ο κανόνας για τα δημοψηφίσματα. Οι παλιές βιομηχανικές περιοχές ψήφισαν μάλλον κατά της ανάμνησης της πολιτικής της Θάτσερ στα νιάτα τους, οι χρηματοπιστωτικές και επιστημονικές ζώνες ψήφισαν παγκοσμιοποίηση, οι εθνότητες ψήφισαν μείωση της εξουσίας του κυβερνητικού κέντρου. Οι νέοι ψήφισαν ανοιχτούς ορίζοντες οι ηλικιωμένοι εθνικό ρομαντισμό. Το τι συνειδητοποιούν μετά δε μπορεί να το ξέρει ούτε μια Πυθία, στοιχηματίζω όμως ότι η μεγάλη πλειοψηφία θα αργήσει πολύ να καταλάβει, αν καταλάβει ποτέ, διότι πάντα θα υπάρχει μια συνωμοσιολογική ερμηνεία για όλες τις αναποδιές, ειδικά για όσους ανήκουν σε περιούσιους λαούς.
Η ΜΒ ή ΗΒ μπήκε στην ΕΕ παρακαλώντας (μέχρι του σημείου που λόγω του βέτο του Ντε Γκολ μπήκε ως ΗΒ και όχι ως ΜΒ για να προστατεύσει η Γαλλία το τοπωνύμιο Βρετάνη), έμεινε προκαλώντας και βγήκε (;) παραληρώντας. Θα επιστρέψει αργά ή γρήγορα σε μια διαφορετική ΕΕ στην οικοδόμηση της οποίας δε θάχει λόγο. Και βεβαίως ο κυρίαρχος λαός εκφράστηκε αλλά τι είπε; Ουσιαστικά ο λαός που αποικιοκράτησε (άλλο ρήμα δεν υπάρχει) το μισό κόσμο, δε θέλει μετανάστες στο έδαφός του, και ειδικά Ευρωπαίους, θέλει απομονωτισμό χωρίς όμως να πληγεί το Σίτυ και είναι θυμωμένος. Και εκφράστηκε δημοκρατικά και αυτό είναι ιερό και δε μπορεί να ξαναγίνει σύντομα δημοψήφισμα και …. και …. και …. και ….
Και επειδή όταν εκφράζει κανείς απόψεις πάνω σε ευαίσθητα ζητήματα, ποιος ξέρει τι θα ακούσει από ποιον και σε τι ύφος και ήθος, πάντα είναι χρήσιμο να δανείζεται και να ακουμπά πάνω σε κλασικά παραδείγματα και καταστάσεις που έχουν κριθεί από τη δοκιμασία του χρόνου.
Το 427 π.Χ. μεσούντος του Πελοποννησιακού Πολέμου, η Μυτιλήνη αποστατεί από την Αθηναϊκή Συμμαχία. Ο Αθηναϊκός στόλος καταλαμβάνει το νησί και τίθεται το θέμα τι πρέπει να γίνει τώρα. Παραδοσιακά, και χωρίς αυτό να συνεπάγεται κανένα πραγματικό ηθικό θέμα με βάση τα πράγματα της εποχής, θα έπρεπε να ακολουθήσει η πλήρης καταστροφή του νησιού, θάνατος όλων των ενήλικων ανδρών και εξανδραποδισμός γυναικών και παιδιών. Η Αθηναϊκή εκκλησία του Δήμου παίρνει τη σχετική απόφαση εύκολα και η έγκριση για τη μεγάλη σφαγή στέλνεται με μια τριήρη.
Γράφει ο Θουκυδίδης – Βιβλίο Τρίτο, 35-50:
36. …. Εν τη οργή των απεφάσισαν όχι μόνον τους παρόντας να φονεύσουν, αλλά και όλους τους εφήβους Μυτιληναίους, και να ανδραποδίσουν τους παίδας και τας γυναίκας. Διότι εύρισκαν ασυγχώρητον το ότι απεστάτησαν χωρίς να έχουν παράπονα ως οι άλλοι· εκείνο δε το οποίον ηύξανε την οργήν των ήτο ότι ο στόλος των Πελοποννησίων, όπως βοηθήση την Μυτιλήνην, ετόλμησε να διακινδυνεύση εις τα παράλια της Ιωνίας· διότι δεν επίστευαν ότι οι Μυτιληναίοι είχαν αποστατήσει χωρίς να έχουν κατά νουν μέγα σχέδιον. Στέλλουν λοιπόν τριήρη ….. αλλά κατά την επομένην ημέραν κατέλαβεν αυτούς ευθύς η μεταμέλεια και ανελογίσθησαν την σοβαρότητα και την σκληρότητα αποφάσεως, η οποία κατεδίκαζεν εις θάνατον ολόκληρον πόλιν και όχι τους αιτίους. Άμα ενόησαν τούτο οι παρόντες πρέσβεις των Μυτιληναίων και οι εν Αθήναις φίλοι των, παρεσκεύασαν τους άρχοντας ούτως ώστε να σκεφθούν και πάλιν περί του πράγματος τούτου· τους έπεισαν δε ευκόλως· διότι και οι άρχοντες ούτοι είχαν πεποίθησιν ότι οι πλείστοι των πολιτών επεθύμουν να κάμουν δευτέραν διάσκεψιν…..
Οι βασικοί ρήτορες ήταν ο Κλέων (επιφανής και δεινός ρήτορας από τους πιο σκληρούς της εποχής του) και ο Διόδοτος (παντελώς άγνωστος χωρίς καμία αναφορά του ονόματός του στην Ιστορία πριν και μετά από αυτή την θαυμάσια εμφάνισή του). Ο πρώτος υποστήριξε την επικύρωση της απόφασης και ο δεύτερος την ακύρωσή της.
Ο Διόδοτος παίζει το χαρτί της ψύχραιμης σκέψης χωρίς θυμό και με βάση το μακροπρόθεσμο συμφέρον της Αθηναϊκής δημοκρατίας
42. … νομίζω δε ότι δύο πράγματα είναι εναντιώτατα εις την καλήν σκέψιν, η ταχύτης και η οργή, εκ των οποίων η μεν προέρχεται από ανοησίαν, η δε από την αγροικίαν και την μετριότητα του νου …. Οι επικινδυνότατοι όμως πάντων είναι οι κατηγορούντες τους ανταγωνιστάς των ότι πωλούν αντί χρημάτων την ρητορικήν των τέχνην…..
44. … Διότι, εάν κρίνωμεν φρονίμως τα πράγματα, όχι περί της αδικίας εκείνων πρόκειται εις ημάς συζήτησις, αλλά ποία η συμφερωτέρα δι’ ημάς απόφασις …. Νομίζω δε ότι πρέπει να σκεφθώμεν μάλλον διά το μέλλον παρά διά το παρόν …. διότι ο λόγος του, ένεκα της οργής, την οποίαν έχετε εναντίον των Μυτιληναίων, δύναται να σας φανή δικαιότερος και να σας πείση· ημείς όμως δεν δικαζόμεθα προς αυτούς ώστε να έχωμεν ανάγκην δικαιοσύνης, αλλά σκεπτόμεθα περί αυτών κατά πόσον ο θάνατος ή η σωτηρία των συμφέρει προς ημάς….
49. Ταύτα είπεν ο Διόδοτος. Αφού δε ειπώθησαν αι τελείως αντίθετοι μεταξύ των γνώμαι αύται, οι Αθηναίοι εφιλονείκησαν μεν ως προς την απόφασιν, και μάλιστα αι ψήφοι διηρέθησαν, υπερίσχυσεν όμως η γνώμη του Διοδότου. Ευθύς λοιπόν, έστειλαν δεύτερον πολεμικόν πλοίον, ίνα μη το άλλο, το οποίον είχεν εκπεμφθή μίαν ημέραν και μίαν νύκτα πρότερον, φθάση πρώτον και ευρεθή κατεστραμμένη η Μυτιλήνη … Τοσαύτη δε κατεβλήθη ταχύτης εις τον πλουν, ώστε οι κωπηλάται εκωπηλάτουν τρώγοντες συγχρόνως άλευρα ζυμωμένα με οίνον και έλαιον, και οι μεν εκοιμώντο, οι δε εκωπηλάτουν αλληλοδιαδόχως. Κατά τύχην δε επειδή δεν εσηκώθη άνεμος κανείς αντίθετος και το πρώτον πλοίον το οποίον έφερε την τρομεράν διαταγήν δεν έπλεε ταχέως, η δε άλλη έσπευδε τοιουτοτρόπως, η μεν πρώτη τοσούτον μόνον επρόλαβε την δευτέραν όσον ήρκει να αναγνώση ο Πάχης το ψήφισμα και να ετοιμάση τα προς εκτέλεσιν αυτού· η άφιξις όμως της τελευταίας τον ημπόδισεν. Ούτω λοιπόν παρ’ ολίγον να καταστραφή η Μυτιλήνη.
Στη δημοκρατία δεν υπάρχουν αδιέξοδα είπε ο Παύλος Μπακογιάννης, σίγουρα όμως υπάρχουν καταστροφές. Η δημοκρατία είναι θέμα συνεχούς αγώνα είπε ο Ανδρέας Παπανδρέου αλλά δεν έκανε ποτέ δημοψήφισμα για το ΝΑΤΟ και την ΕΟΚ (χαζός ήταν;). Όμως το μεγάλο πολιτικό δίδαγμα το έδωσε ο Αλέξης Τσίπρας και είναι ότι ποτέ δε βάζουμε σαφές ερώτημα στο δημοψήφισμα ώστε να μπορούμε να το διαχειριστούμε έπειτα. Ναι ο λαός ψήφισε. Δικαιούται να ξαναερωτηθεί και δικαιούμαστε να τον ξαναρωτήσουμε.
Η δημοκρατία μεταμελεί και μεταμελεί υπερήφανα. Πολλές φορές αρκεί η εκτόνωση του θυμού για να υπάρξουν δεύτερες σκέψεις. Η αλλαγή των αποφάσεων και η σύνεση είναι μέσα στα χαρακτηριστικά της δημοκρατίας.
Η δημοκρατία δεν έχει βάρος στην ψήφο. Νέοι, γέροι, μορφωμένοι, αμόρφωτοι πλούσιοι και φτωχοί, όλες οι ψήφοι είναι ίσες. Και είναι ίσες διότι δεν ψηφίζουμε για το τι είναι τεχνικά σωστό, ψηφίζουμε για το τι θέλουμε στη ζωή μας. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι οι ψηφοφορίες και οι αποφάσεις είναι ιερά ταμπού, δεν κρίνονται, δεν κατακρίνονται και τα ερωτήματα δεν ξανατίθενται. Δημοκρατία χωρίς αυτοκριτική, ενδοσκόπηση και γενναιότητα είναι καταδικασμένη στη δημαγωγική χειραγώγηση.
