Του Γ. Λακόπουλου
Ο καθένας έχει δικαίωμα στην υστεροφημία. Πόσο μάλλον ένας προβεβλημένος πολιτικός που υπήρξε επί χρόνια πρωθυπουργός και αρχηγός κόμματος. Συνεπώς το βιβλίο ‘Δρόμοι ζωής’ του Κώστα Σημίτη θα έπρεπε να είναι κάτι περισσότερο από αυτοβιογραφία: ντοκουμέντο και ιστορική μαρτυρία.
Θα μπορούσε δηλαδή να είναι ένα σπουδαίο βιβλίο και πράγματι σε πολλά σημεία η προσφορά του στο φωτισμό γεγονότων και καταστάσεων είναι σημαντική. Ο «Όμιλος Παπαναστασίου», η «Δημοκρατική Άμυνα», η συμμετοχή του στην αντίσταση κατά της δικτατορίας αλλά και τα προσωπικά του θέματα που αφορούν τους γονείς του και τη σύζυγο του έχουν το ενδιαφέρον τους.
Ο συγγραφέας έζησε τα πράγματα από κοντά και έχει προσωπική γνώση. Αλλά σε πολλές περιπτώσεις ο τρόπος που τη μεταφέρει είναι τουλάχιστον ανακριβής και κάτι περισσότερο: ο Κ. Σημίτης δεν αυτοβιογραφείται μόνο ο ίδιος. Ετερογραφεί, – αν ισχύει ο όρος – και τον … Ανδρέα Παπανδρέου.
Το βιβλίο δίνει διαρκώς την εντύπωση ότι ο στόχος του δεν είναι να δικαιώσει τον εαυτό του, κάτι που είναι θεμιτό, αλλά να καταρρακώσει και την προσωπικότητα του Ανδρέα Παπανδρέου -όχι μόνο ως πολιτικού. Τον εμφανίζει ανεύθυνο, αντιφατικό, αντιδημοκράτη και καταστροφικό.
Γενικά στο βιβλίο όπου το θέμα έρχεται στον ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ, αλλά και το ίδιο το Κίνημα που τον έκανε πρωθυπουργό παίρνει αποστάσεις με ρεβανσιστική διάθεση απέναντι στον Παπανδρέου. Σα να θέλει να υποδείξει στον αναγνώστη ο ίδιος υπήρξε ο Χαρίλαος Τρικούπης και ο Ανδρέας ο Δηλιγιάννης. Σαν να θέλει να πει ότι ο ίδιος συνιστούσε μια ανώτερη ποιότητα και οι άλλοι ήταν παλαιοκομματικοί και επιζήμιοι.
Η αυτοβιογραφία εξελίσσεται σε αυτοαγιοποίηση και δεν υπάρχει σε κανένα σημείο αυτοκριτική για την πορεία του στο δημόσιο βίο και ιδίως για τα πεπραγμένα του ως υπουργού και πρωθυπουργού. Οι άλλοι έφταιγαν, ο ίδιος ποτέ και για τίποτε. Ακόμη και όταν είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του, προτάσσει τις …απόψεις του!
Είναι μάλλον αντίθετο με την αστική ευπρέπεια του Κ. Σημίτη ότι πολλές περιπτώσεις στο βιβλίο παραπέμπει ακόμη και στα προσωπικά του Παπανδρέου, χωρίς να είναι σαφές σε τι συμβάλλει αυτό στην παρουσίαση του αυτοβιογραφούμενου.
Δεν είναι η πρώτη φορά που παραβιάζει τους αστικούς τρόπους του. Όταν πέθανε ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν έσπευσε να συλλυπηθεί τη χήρα του εκλιπόντος, αλλά τη …Μαργαρίτα Παπανδρέου για την οποία το βιβλίο αναφέρει ότι ‘χάρη στη δίκη της ενεργητικότητα της το ΠΑΣΟΚ κατάργησε ξεπερασμένες διατάξεις όπως η αποποινικοποίηση της μοιχείας κλπ. Σαν να μην είχε το ΠΑΣΟΚ πρόγραμμα.
Ορισμένα αποσπάσματα που αφορούν τον Παπανδρέου είναι χαρακτηριστικά.
-‘Ο αιφνίδιος κλονισμός των ισορροπιών στο Κίνημα ξεκίνησε από προσωπικά προβλήματα του Ανδρέα, τις δυσκολίες της οικογενειακής του ζωής’.
-‘ Φιλίες, ιδίως γυναικείες, του πρόσφεραν το αίσθημα της περιπέτειας και της ελευθερίας που δεν υπήρχε στην πολιτική.
-‘Όταν, ως πρωθυπουργός παρευρέθηκα στις πρώτες ευρωπαϊκές Συνόδους Κορυφής, οι άλλοι πρωθυπουργοί με ρωτούσαν με ειρωνική διάθεση τι συνέβαινε με τον Ανδρέα που «διάλεξε την ξανθιά». Ήταν το μόνο που είχαν συγκρατήσει ως αξιομνημόνευτο γεγονός από τα ελληνικά πράγματα’.
-‘Η κυρία Λιάνη προβλήθηκε ως πρόσωπο φιλολαϊκό, με βαθέως πολιτικούς προβληματισμούς, που τους λαμβάνει σοβαρά υπόψη του ο πρωθυπουργός. Ο κόσμος όμως τοποθετούσε τα γεγονότα στις πραγματικές τους διαστάσεις Θεωρούσε ότι ο Ανδρέας είχε χάσει την αίσθηση των ευθυνών του ως πρωθυπουργού’
Δεν είναι και πολύ κομψή αυτή η περιγραφή του Παπανδρέου μετά θάνατον από τον διάδοχό του.
Πολύ κομψή δεν είναι επίσης και η αποτίμηση της συνδρομής που παρείχαν στον Κ. Σημίτη κάποια πρόσωπα ώστε να γίνει πρωθυπουργός.Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα στο βιβλίο είναι οι αναφορές απέναντι στον Θ. Τσουκάτο, ο ρόλος του οποίου είναι γνωστός, ως ‘στρατηγού’ στην πορεία του Κ. Σημίτη προς την πρωθυπουργία και την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ.
Δεν είναι λίγοι όσοι πιστεύουν τι χωρίς αυτόν δεν θα τα κατάφερνε. Ωστόσο, ενώ αποδίδει ρόλους σε πρόσωπα που δεν είχαν καμία επιρροή στο ΠΑΣΟΚ , παρουσιάζει τον Τσουκάτο σαν περιφερειακό παίκτη. Προφανώς επειδή δεν είχε πρόβλημα να δηλώσει ότι παρέλαβε λεφτά της Ζήμενς για το κομματικό ταμείο επί προεδρίας Σημίτη.
Ενώ όλοι θυμούνται ότι ο Κ. Σημίτης δεν έκανε βήμα χωρίς τον ‘στρατηγό’ η προσφορά του περιορίζεται στα έξης εκ των υστέρων:
-‘Από τις αρχές του 1992, προσπαθούσα να λύσω το πρόβλημα της σύνδεσης με τα στελέχη του ΠΑΣΟΚ. Απευθύνθηκα στον Γιάννη Νικολάου και στον Θόδωρο Τσουκάτο για να με βοηθήσουν. Και οι δύο ανήκαν στην ομάδα των «λοχαγών».- Λάθος, ο Τσουκάτος δεν ανήκε.
–Η προσωπική εργασία, του Νικολάου δεν του άφηνε περιθώρια του χρόνου. Ο Τσουκάτος, αντίθετα, ήταν εύκαιρος… Κινητοποίησε στελέχη της οργάνωσης που ήταν πρόθυμα να βοηθήσουν, δημιούργησε νέες σχέσεις, αναζήτησε φίλους, πέτυχε συνδέσεις. Διαμορφώθηκε έτσι, βαθμιαία, με την προσπάθεια όλων, ένα δίκτυο με χαλαρή επαφή’ . Αυτό ήταν όλο. Παρακάτω όμως τα λέει αλλιώς:
-‘Όταν εκλέχτηκα πρωθυπουργός, κυκλοφόρησαν διάφοροι μύθοι γι’ αυτή την οργανωτική προσπάθεια. Κατά τους ηττημένους της εκλογής, είχα δημιουργήσει κρυφά ένα οργανωτικό πλέγμα ανώτερο ακόμη και από εκείνο του μηχανισμού του ΠΑΣΟΚ. Ορισμένοι από αυτούς που συμμετείχαν στο ρεύμα υποστήριζαν, αναδεικνύοντας τη συμβολή τους, ότι η μάχη κερδήθηκε χάρη στη δική τους προσπάθεια. Όλα αυτά απέχουν πολύ από την αλήθεια’.
Τελικά υπήρχε ή δεν υπήρχε δίκτυο και ποιος το διαμόρφωσε; Γενικώς ο πρώην πρωθυπουργός ξεχνάει ποιοι συνέβαλαν στην άνοδό του.
Αναφέρει σε κάποιο σημείο για την περίοδο πέριξ του 1990.
-‘Ο «αυρανισμός συνδέθηκε στενά, στα μάτια της κοινής γνώμης, με τον κομματικό λόγο του ΠΑΣΟΚ. Τον χρωμάτισε αρνητικά ως ένα αμάλγαμα υπερβολών, ψευδών ισχυρισμών, έντονης σκανδαλολογίας και εχθρότητας απέναντι στην κριτική σκέψη και την ανάλυση’.
Σε λίγα χρόνια όμως η Αυριανή έγινε λάβαρο της επικράτησής τους μαζί με τον Βαγγέλη΄Γιαννόπουλο που λειτουργούσε ως άτυπος πορτ παρόλ του, αλλά ούτε που τον μνημονεύει στο βιβλίο.
Γενικά η μνήμη του πρώην πρωθυπουργού ειδικά στα κομματικά ζήτημα είναι επιλεκτική. Π.χ. αφηγείται τα κομματικά πράγματα , αλλά ξεχνάει πολλούς. Π.χ. τον Στέφανο Τζουμάκα, πρώτο πρόεδρο της ΕΦΕΕ, γραμματέα της Νεολαίας ΠΑΣΟΚ, ιστορικού στελέχους και μετέπειτα υπουργό του. ΑΝ στηριχτούμε στην κατά Σημίτη αφήγηση της κομματικής ιστορίας δεν υπήρξε ποτέ- το όνομά του βρίσκεται από σπόντα στη λεζάντα μιας φωτογραφίας μόνο. Όπως δεν υπήρξαν πράγματα που υπήρξαν. Π.χ. λέει για την ανάδειξη της ΚΕ στα συνέδρια.
–‘Η «λίστα» οδήγησε στη δημιουργία ενός κατεστημένου στελεχών, που εκλέγονταν σε κάθε συνέδριο της εποχής του Ανδρέα. Η πρακτική αυτή εγκαταλείφθηκε όταν ανέλαβα Πρόεδρος του Κινήματος από το 1996 και μετά’..
Φυσικά κάθε άλλο παρά εγκαταλείφτηκε , το αντίθετο. Εκτός αν δεν ήξερε πως γίνονταν τα συνέδρια.
Για τα σκάνδαλα και τη σκανδαλολογία οι αναφορές είναι κάτι περισσότερο από επιλεκτικές: είναι σκανδαλώδεις. Αρκεί να δει κανείς πως αποφεύγει να αναφερθεί στην ουσία της υπόθεσης Ζήμενς. Αναφερόμενος στη διαφθορά σημειώνει:
– ‘ Κυβερνητικά και κρατικά στελέχη καταχράστηκαν το αξίωμά τους με στόχο προσωπικά οφέλη.Το πιο γνωστό παράδειγμα της πρώτης κυβερνητικής περιόδου του ΠΑΣΟΚ ήταν ο Κουτσόγιωργας, της περιόδου μετά το 1996 ο Τσοχατζόπουλος‘. Ποιον είχε γραμματέα του υπουργικού συμβουλίου ο ίδιος δεν θυμάται, ούτε εξηγεί γιατί ο Μαντέλης δεν είναι ‘γνωστό παράδειγμα’ αφού χρηματοδοτήθηκε από τη Ζήμενς .
Άλλωστε όπως λέει ‘στις 27 Σεπτεμβρίου 1989 ο Ανδρέας και τέσσερις υπουργοί του παραπέμφθηκαν σε Ειδικό Δικαστήριο με απόφαση της Βουλής‘. Αυτοί ήταν υπουργοί του Παπανδρέου. Οι δικοί του υπουργοί δεν είχαν πρωθυπουργό.
Μιλάει για τα ‘τα στελέχη της ΝΔ που έστησαν την απάτη των δομημένων ομολόγων και τις επιχειρήσεις του Βατοπεδίου ή την ‘ Αριστερά, δήμαρχοι της οποίας καταχράστηκαν τα χρήματα των δήμων τους’.
Αλλά για το Χρηματιστήριο δεν υπάρχει λέξη. Σα να μην υπήρξε.
–‘Στην υπόθεση των δομημένων ομολόγων την περίοδο 2005-2007, τα ασφαλιστικά ταμεία, με παρότρυνση κυβερνητικών κομματικών αξιωματούχων, αγόρασαν «ομόλογα» τα οποία υπόσχονταν υψηλή κερδοφορία αλλά, στην πραγματικότητα, αποδείχθηκαν «εξαιρετικά ζημιογόνα». Για το τι έκαναν τα ταμεία επί των ημερών του …κουβέντα.
– Αναφέρεται στα τεράστια ποσά που ξοδεύουν τα κόμματα , αλλά δεν περιλαμβάνεται το ΠΑΣΟΚ των ημερών του, αφού δεν εξηγεί πόσο κόστισαν οι εκλογές του 1996 και του 2000 και που βρέθηκαν τα λεφτά.
-Αναφέρεται στο λαϊκισμό και τη δειλία των κυβερνήσεων για αλλαγές, σα να μην ήταν αυτός που ξήλωσε τον Τάσο Γιαννίτση το 2001 και πήρε πίσω το ασφαλιστικό για να μην τα χαλάσει με τους συνδικαλιστές που τον στήριξαν στο συνέδριο.
Ένα στοιχείο του βιβλίου είναι ένας ιδιότυπος ελιτισμός που το διατρέχει. Γενικώς οι άλλοι στο ΠΑΣΟΚ είναι κατώτεροι- οι μεγάλες ιδέες του ανήκουν. Λέει :
-‘Κομματικά στελέχη ήθελαν να δείξουν ότι διασκέδαζαν «λαϊκά». Σύχναζαν στο «Περιβόλι τ’ Ουρανού», ένα κέντρο όπου παιζόταν η «λαϊκή μουσική». Αντίθετα, παραστάσεις ή θεάματα, που θεωρούνταν σημαντικά καλλιτεχνικά γεγονότα, τους ήταν παντελώς αδιάφορα. Οι λογοτεχνικές αναζητήσεις, οι αισθητικοί προβληματισμοί της σύγχρονης τέχνης, θεατρικοί πειραματισμοί δεν ήταν πλέον στην πρώτη γραμμή του ένδιαφέροντος’
Είναι απίστευτο πως διαχωρίζει τους πολιτικούς και πως θεωρεί ότι όποιος πάει στο Περιβόλι του Ουρανού, αποκλείεται να πάει στο θέατρο ή να διαβάζει και τούμπλαλιν.
Με τον ίδιο τρόπο άλλωστε αντιμετωπίζει και τους συνεργάτες του.
-«Από όσους συνεργάσθηκαν μαζί μου, είτε πριν από την πρωθυπουργία μου είτε μετά, πολλοί αγωνίστηκαν σταθερά, αναδείχθηκαν, έγιναν
γνωστοί. Στο πέρασμα του χρόνου, τα μέλη μιας ομάδας δεν εξελίσσονται όλα με τον ίδιο τρόπο. Άλλα επαρκούν, άλλα όχι, ανάλογα με τις
ικανότητες και την απόδοσή τους. Υπάρχουν και κάποιοι που θεωρούν
ως κύριο στόχο την προσωπική τους επιτυχία ή εκμεταλλεύονται τις δυνατότητες που τους παρέχονται για να αποκομίσουν δυνατότητες που τους παρέχονται για να αποκομίσουν προσωπικά οφέλη. Δεν πέτυχα σε όλες μου τις επιλογές, αν και προσπαθούσα».
Αυτό ήταν όλο. Καθάρισε. Είπαμε: δεν υπήρξε ποτέ υπεύθυνος για τίποτε και για κανέναν.
Παρ’ όλα αυτά το βιβλίο πρέπει να διαβαστεί. Όσοι ξέρουν θα βγάλουν τα συμπεράσματα τους για τον συγγραφέα. Οι άλλοι δεν θα χάσουν. Έτσι κι αλλιώς ο Κώστας Σημίτης έχει ταυτιστεί με τις τελευταίες δεκαετίες της πολιτικής ζωής της χώρας.
ΥΓ. Κάποια στιγμή αναφέρεται στην παραίτηση του το 1995 από το υπουργείο Βιομηχανίας μετά την αποδοκιμασία του από τον Ανδρέα Παπανδρέου για το θέμα των ναυπηγείων :
–‘Προσκείμενοι στον Α. Παπανδρέου δημοσιογράφοι κυκλοφόρησαν μια αφήγηση της παραίτησής μου που είναι σε μεγάλο βαθμό φανταστική. Π.χ., παρουσίασαν τους συνεργάτες μου να τηλεφωνούν σε όλη την Ελλάδα, για να αποτιμήσουν αν θα έπρεπε να παραιτηθώ. Τους παρουσίασαν επίσης σύμφωνους με την παραίτηση, γιατί ήταν «μια ευκαιρία που δεν πρέπει να χάσουμε».
Ή δεν ήξερε τι γίνεται στο γραφείο του ή δεν θυμάται ότι προσκείμενοι δημοσιογράφοι στον Ανδρέα Παπανδρέου δεν πολυυπήρχαν εκείνη την περίοδο- ειδικά αυτοί τους οποίους υπονοεί. Αντίθετα είχε γεμίσει ο τόπος προσκείμενους στον ίδιο.
