Του Κωνσταντίνου Ν. Φουντουλάκη
Θεωρίες συνομωσίας για το πραξικόπημα στην Τουρκία; Λογικό, άλλωστε αιώνες τώρα αυτές μας θρέφουν. Υπάρχει πάντα φυσικά και η μέση άποψη: Δεν το σχεδίασαν μεν αλλά τους εξώθησαν και τους άφησαν για να τους καθαρίσουν μετά. Το γεγονός είναι ότι εκ πρώτης όψεως τουλάχιστον, και αυτό είναι εξαιρετικά παρήγορο, φαίνεται ότι ένα μεγάλο κομμάτι του τουρκικού στρατού φαίνεται να κατανοεί ελάχιστα το σύγχρονο επιχειρησιακό περιβάλλον, η δε διοίκηση των μονάδων που επιχειρούν αποδεικνύεται εξαιρετικά πτωχή, με τα μεσαία και κατώτερα στελέχη να επιδεικνύουν αδυναμία λήψεως πρωτοβουλίας. Ο στρατός αυτός φαίνεται επίσης να διατηρεί ακόμα μια φεουδαρχικού τύπου δομή με πολλαπλά κέντρα εξουσίας με συγκρουόμενα συμφέροντα και ενδεχομένως απρόβλεπτη συμπεριφορά.
Είναι επίσης ενθαρρυντικό το γεγονός ότι σε αντίθεση με την κατάσταση έως και τη δεκαετία του ’70, σήμερα η αστυνομία με τις ειδικές μονάδες της αποδεικνύεται υπέρτερη του στρατού κληρωτών σε συνθήκες αγώνα σε αστικό περιβάλλον (κατά βάση ως μια αναπάντεχη συνέπεια της απειλής από την τρομοκρατία). Αυτό δεν είναι καινούριο βέβαια, καθώς είχε φανεί ήδη από τη μάχη του Προεδρικού Μεγάρου στο Σαντιάγκο το 1973, το οποίο οι πραξικοπηματίες το βομβάρδιζαν από μακριά μη τολμώντας να πλησιάσουν. Από κει και πέρα τα ερωτήματα είναι σοβαρότατα, και αυτό ενώ ακόμα δεν έχουμε πλήρη εικόνα του τι έγινε.
Τα ερωτήματα ξεκινούν από το χαρακτήρα και τη σοβαρότητα του εγχειρήματος. Ήταν «Κεμαλικό» ή «Ισλαμικό» πραξικόπημα; Και μόνο το ότι αναρωτιόμαστε είναι θέμα. Κάποιοι μίλησαν για οπερέτα αλλά τα στοιχεία δείχνουν μάλλον υπερπαραγωγή του Ταραντίνο. Μέχρι τη στιγμή που γράφεται το κείμενο αυτό οι αναφορές μιλάνε για 250 νεκρούς και ίσως να ξεπεράσουν τους 300. Για σύγκριση, οι μάχες στα Φώκλαντ είχαν περίπου 500-600 νεκρούς και άλλους τόσους είχαν οι Τούρκοι στην Κύπρο. Το αιματηρό πραξικόπημα του Πινοσέτ το 1973 στη Χιλή είχε επισήμως περίπου 60 νεκρούς συνολικά κατά τη διάρκεια των μαχών και σίγουρα κάτω από 100 μαζί με τους αγνοούμενους.
Κι όμως αν το πραξικόπημα ήταν και σοβαρό και αιματηρό, τότε πώς είναι δυνατόν να πετάνε 2-3 F-16 για ώρες πάνω από την Κωνσταντινούπολη και να χτυπούν στόχους και η νόμιμη κυβέρνηση απλά να τους απαγορεύει να προσγειωθούν τη στιγμή που οι μεγαλόβαθμοι στρατηγοί έκαναν δηλώσεις υπέρ της νομιμότητας; Πού ήταν τα άλλα 200 F-16 της Τουρκικής αεροπορίας; Επίσης, η Κωνσταντινούπολη και τα στενά είναι βαριά οχυρωμένα από αντιαεροπορική άποψη. Το να καταρριφθούν δυο αεροπλάνα θάπρεπε νάναι υπόθεση δευτερολέπτων. Γιατί δε χτυπήθηκαν; Το ίδιο ισχύει και για την Άγκυρα και τα ελικόπτερα που επιχειρούσαν.
Γιατί οι στασιαστές εγκατέλειψαν το αεροδρόμιο Ατατούρκ δίνοντας βάση επιχειρήσεων στον Ερντογάν; Γιατί οι 4-5 στρατιώτες που κατέλαβαν το CNN Turk αποχώρησαν εύκολα χωρίς να κόψουν έστω και για λίγο την παροχή ρεύματος; Αλλά κυρίως, γιατί δεν έγιναν συλλήψεις σημαντικών προσωπικοτήτων τα πρώτα λίγα λεπτά του πραξικοπήματος; Αν υποθέσουμε ότι ο Ερντογάν ήταν δύσκολος στόχος, δεν ισχύει το ίδιο για τους πολιτικούς αρχηγούς, και άλλα σημαντικά πρόσωπα π.χ. τον Νταβούτογλου και τον Γκιουλ. Γιατί δεν ελέγχθηκε το ίντερνετ και οι τηλεπικοινωνίες;
Τα ερωτήματα είναι αυτά και άλλα πολλά και αξιόπιστες απαντήσεις μπορεί να μην πάρουμε ποτέ.
Το πιο πιθανό πάντως είναι ότι ο Ερντογάν φοβήθηκε να κινητοποιήσει το στρατό, φαίνεται να τους ζήτησε να μην αναμειχθούν και να αρκεστούν σε δηλώσεις νομιμοφροσύνης και αντιμετώπισε τους πραξικοπηματίες μόνο με την αστυνομία. Αυτός είναι μάλλον και ο λόγος που οι μάχες ήταν τόσο παρατεταμένες και πολύνεκρες. Στην ουσία πρόκειται για επανάληψη σε μεγαλύτερη κλίμακα του πραξικοπήματος στο Σαντιάγκο το 1973 όταν ο στρατός χρησιμοποίησε βαριά όπλα απέναντι σε καλύτερα εκπαιδευμένους (στην Κούβα) σε αστικό περιβάλλον αστυνομικούς. Εκεί ο στρατός επικράτησε διότι σκοτώθηκε ο Αλλιέντε, εδώ όμως ο σουλτάνος ήταν ζωντανός και τιτίβιζε. Αυτό όμως δε μπορεί να μην το ήξεραν οι κινηματίες. Άρα;
Πιθανόν να εξελίχθηκε σε πραγματικό χρόνο και κάποιο «ανατολίτικο παζάρι» και κάποιοι να άλλαξαν πλευρά την κρίσιμη στιγμή. Αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει πολλά και κυρίως τη σχέση μεταξύ του δκτη της 1ης Στρατιάς με την αποχώρηση του στρατού από το αεροδρόμιο Ατατούρκ.
Όσοι νομίζουν ότι το πραξικόπημα τελείωσε κάνουν λάθος. Τελείωσε η αιματηρή του φάση. Τώρα αρχίζουν οι πραγματικοί ζουρνάδες. Γιατί από τη μια μεριά ο γνωστός χαρακτήρας του Ερντογάν εκδηλώθηκε αμέσως χαρακτηρίζοντας ουσιαστικά τις ΗΠΑ μη-φιλική χώρα λόγω Γκιουλέν και επίσης εκτιμώ ότι το Τουρκικό πολιτικοστρατιωτικό κατεστημένο υποτιμά την μαχόμενη δημοσιογραφία και τους ακτιβιστές της χώρας. Κάνει λάθος και θα φανεί σε λίγες μέρες ή εβδομάδες που τα άπλυτα θα αρχίσουν να βγαίνουν στη φόρα.
Όμως υπάρχουν ήδη σημαντικές συνέπειες. Η δημοκρατία ακόμα και στην πιο στρεβλωμένη, αυταρχική και σκοτεινή αλα-Τούρκα μορφή της αποδεικνύει ένα ανυπέρβλητο μεγαλείο. Ανεξάρτητα από τις λεπτομέρειες και το παρασκήνιο, το γεγονός ότι χιλιάδες Τούρκοι πολίτες κατέβηκαν άμεσα στους δρόμους και αντιπαρατέθηκαν στα τανκς δείχνει ότι πλέον τα όποια plan X δε μπορεί μόνο ο Τζέιμς Μπόντ να τα σταματήσει αλλά και ο μέσος πολίτης. Και αν μπορεί ο μέσος Τούρκος υποθέτω ότι μπορεί και ο μέσος Έλληνας και προφανώς και ο μέσος οποιοσδήποτε.
Το πραξικόπημα αυτό αφήνει μια απίστευτη παρακαταθήκη: Την επόμενη φορά που κάποιος, κάπου θα θελήσει να κατεβάσει το στρατό στους δρόμους, οι πολίτες μάλλον δε θα αρκεστούν να γελάνε επειδή δεν κουμπώνει το χιτώνιο παραλαγής (με ένα λ όπως αλλού με ένα ν) στην κοιλιά του στρατηγού Κούγκη. Το μπανάλ παρακμιακό αντιδραστικό και καπιταλιστικοφερμένο facebook θα γεμίσει από ιαχές: «Θυμηθείτε τις γέφυρες της Κωνσταντινούπολης».
