Οι εχθροί της δημοκρατίας

Του Κώστα Μποτόπουλου   

 ΜΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ«Η Δημοκρατία σας είναι μια κοροϊδία. Ρίξτε μια ματιά στον Τραμπ»: η επίσημη ανακοίνωση του κινεζικού πρακτορείου ειδήσεων έκανε γρήγορα το γύρο των παγκόσμιων μέσων ενημέρωσης. Μια μη δημοκρατική χώρα που δεν κρύβει τη μη δημοκρατικότητα της βρήκε επιχειρήματα για να επιτεθεί στο δήθεν καλύτερο πολίτευμα του κόσμου: η Δημοκρατία είναι κακή, ή κατ’ ελάχιστον αποτυχημένη, γιατί παράγει μπουφόνους ως διεκδικητές ή ως εκλεγμένους ηγέτες (οι αμερικανικές εκλογές κάθε άλλο παρά έχουν κριθεί, ενώ και η εμπειρία Μπερλουσκόνι είναι ακόμα νωπή), βυθίζει όλο και πιο βαθιά τις χώρες σε παρακμή αλλά και στη βία (σε κάθε συγκέντρωση πια του Τραμπ υπάρχουν συμπλοκές και οι αρχές τρέμουν τη σπίθα που μπορεί ν’ ανάψει μεγαλύτερη φωτιά).

Φυσικά, το μεγαλύτερο μέρος από τα παραπάνω «επιχειρήματα» είναι προπαγάνδα, καθώς οι κινεζικές αρχές κυρίως ενδιαφέρονται για τον δηλωμένο προστατευτισμό του επικρατέστερου για το ρεπουμπλικανικό χρίσμα και για το ενδεχόμενο κλείσιμο της χρηματοδοτικής στρόφιγγας από τις ΗΠΑ, που μπορεί να σημάνει την ασφυξία της κινεζικής, αλλά ίσως και της παγκόσμιας, οικονομίας.  Είναι όμως εντελώς άδικες οι αιτιάσεις τους; Διαθέτει η «δυτική» δημοκρατία τα αναχώματα και τα αντισώματα εκείνα που θα της επέτρεπαν να αποκρούσει τις επιθέσεις των εχθρών της; Ή μήπως, αντιθέτως, τους δίνει όπλα για να την πολεμούν;

Η παρακμή της σύγχρονης δημοκρατίας δεν είναι χθεσινό φαινόμενο, έχει πάρει όμως, όσο προχωρά ο τρομερός 21ος αιώνας, πολύ επικίνδυνες διαστάσεις. Η απίστευτη αλλά και ασταμάτητη μετριότητα των πολιτικών ηγετών είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Μπορεί σήμερα να σοκάρει σε υπερθετικό βαθμό που η ισχυρότερη χώρα του κόσμου φλερτάρει με την εκλογή ενός αγράμματου διεφθαρμένου ρατσιστή (αμέσως μετά μάλιστα από έναν Πρόεδρο που μπορεί να μην άλλαξε τον κόσμο αλλά ήταν συγκροτημένος, νηφάλιος και κατευναστικός), όμως οι σπόροι για την εκλογή ακραίων, λαϊκιστικών, ακόμα και απεχθών προσωπικοτήτων έχουν ριχτεί από καιρό και απλώς τώρα φυτρώνουν όλοι μαζί.

Η περίφημη «άρνηση της καθεστηκυίας τάξης», που εκφράζεται, σχεδόν σε όλα τα πλάτη και τα μήκη της γης, τόσο έναντι θεσμών όσο και των πιο παραδοσιακών ενσαρκωτών τους, αντανακλά σε ίσο βαθμό τη δυσφορία για τη χτυπημένη από την κρίση παγκοσμιοποίηση και την αποτυχία των πολιτικών ηγετών να κοινωνήσουν και να δικαιολογήσουν τη νέα τάξη πραγμάτων και να αμβλύνουν τις ανισότητες και τις αδυναμίες της. Όσο διατηρούνταν κουτσά-στραβά η οικονομική ανάπτυξη, οι λαοί μπορούσαν να παραβλέπουν την αμηχανία τους μπροστά στον καινούργιο, χωρίς σύνορα και χωρίς ταυτότητα, μετα-εθνικό κόσμο της παντοδύναμης τεχνολογίας και της αποδυναμωμένης εργασίας, που μπορεί να ανέτρεψε τις βεβαιότητες των «εχόντων» αλλά έφερε στη σύγχρονη εποχή τον μισό παγκόσμιο πληθυσμό. Η οικονομική κρίση θάμπωσε αυτή την πραγματικότητα και την έκανε να μοιάζει με απειλή: χωρίς παιδαγωγία και έμπρακτη αλληλεγγύη, ακόμα και η πρόοδος που έγινε μπορεί να χαθεί. Η διάσωση της ίδιας της δημοκρατίας, και όχι ενός συγκεκριμένου οικονομικού μοντέλου, απαιτεί αυτή την προσπάθεια, που διαρκώς αναβάλλεται από τους πολιτικούς και τους διαμορφωτές γνώμης.

Πέρα από την πολιτική και κοινωνική αποσάρθρωση των παραδοσιακών στηριγμάτων της δημοκρατίας (το κράτος πρόνοιας, το κράτος δικαίου, την εξασφάλιση ολοένα και μεγαλύτερης ευημερίας, την ψευδαίσθηση της συμμετοχής), οι ίδιες οι δημοκρατικές χώρες σα να έχουν βαλθεί, με αυξανόμενο ρυθμό τα τελευταία χρόνια, να αναδείξουν μόνες τους το τέλος εποχής. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έπαψαν οικειοθελώς να είναι όχι μόνο ο παγκόσμιος χωροφύλακας (κάτι που μπορεί να θεωρηθεί θετικό) αλλά και ο εγγυητής της παγκόσμιας δημοκρατίας (φουσκώνοντας έτσι τα πανιά της αντι-δημοκρατίας). Το νέο είδος των «αυταρχικών δημοκρατιών» (νόμιμα εκλεγμένες από το λαό ηγεσίες που καταλύουν βασικούς δημοκρατικούς κανόνες μόλις έλθουν στην εξουσία) εξαπλώνεται με ταχύτητα κεραυνού: Ρωσία, Τουρκία, Νότια Αμερική, Νότια Αφρική, Ανατολική Ευρώπη. Ο εκδημοκρατισμός της αφρικανικής και της ασιατικής ηπείρου έμεινε λειψός και ξινός. Οι «δημοκρατικές επαναστάσεις» (Ανατολική Ευρώπη, Αραβική άνοιξη, Μαϊντάν) μοιάζουν να οδηγούν συχνότερα στο χάος παρά στην ομαλότητα και την ευημερία. Οι πόλεμοι και οι εμφύλιες συρράξεις έχουν δραματικά πληθύνει. Η ίδια η Ευρώπη, λίκνο της δημοκρατίας και των δικαιωμάτων, περιδινίζεται από οικονομική σε κοινωνική και από ηθική σε πολιτισμική κρίση, βλέπει το πολιτικό της σχέδιο να συρρικνώνεται, τους λαούς να γυρίζουν την πλάτη στο μοντέλο ζωής της, τη μισαλλοδοξία και την περιχαράκωση να κερδίζουν συνεχώς έδαφος.

Πώς να μη χαίρονται οι εχθροί της δημοκρατίας όταν ο Ομπάμα δεν «πρόλαβε» να κλείσει το Γουαντάναμο και ο Τραμπ υπόσχεται ότι θα το ενισχύσει; Όταν τείχη και τοίχοι φυτρώνουν παντού για να κρατήσουν απέξω τους «άλλους»; Όταν η Ευρώπη παραλύει μπροστά στο μεταναστευτικό-προσφυγικό ζήτημα και η Τουρκία ενδυναμώνεται μέσα από αυτό; Όταν αυτό που κάνουν ένας Μαδούρο, ένας Μοράλες κι ένας Μουγκάμπε (να γαντζωθούν στην εξουσία αλλάζοντας τους κανόνες του παιχνιδιού) το επιχειρεί μια Ντίλμα Ρουσέφ με την «προστασία» που βάζει τους θεσμούς να παρέχουν στο Λούλα αλλά και το αμερικανικό Κογκρέσο με την άρνηση πλήρωσης της θέσης στο Ανώτατο Δικαστήριο; Όταν τα «δημοψηφίσματα» του Τσίπρα και του Κάμερον γίνονται όχι για να «μιλήσει ο λαός» αλλά για να αλλοιωθεί η βούλησή του;  Όταν η «ισχυρότερη γυναίκα του κόσμου» παραδέχεται ότι είναι ανίσχυρη μπροστά στα προβλήματα που γεννούν οι πόλεμοι, η ανέχεια και η ασυνεννοησία των «εταίρων» της;

Κάποιοι συνεχίζουμε να είμαστε πεπεισμένοι ότι, παρόλα αυτά, η δημοκρατία συνεχίζει να είναι το καλύτερο πολίτευμα που εφευρέθηκε ποτέ. Καθιστά δυνατή, ακόμα και μέσα στη καθίζησή της, μια παγκόσμια συμφωνία για το κλίμα, την εκλογή ενός Τριντό, την ήρεμη ακτινοβολία ενός Ομπάμα (που θα είναι όλο και μεγαλύτερη μετά την αποχώρησή του), τη συγκράτηση του κινεζικού εθνικισμού, την πολιτική εναλλαγή, όταν έρθει η ώρα της, σε χώρες σαν την Ελλάδα, όπου οι «φορείς της αλλαγής» δεν δικαίωσαν τις προσδοκίες αλλά η αλλαγή παραμένει ζητούμενο. Μπροστά μας, σύντομα, υπάρχουν μια σειρά από δοκιμασίες μέσα από τις οποίες θα φανούν οι παγκόσμιες αντοχές της δημοκρατίας: η εξομάλυνση του προσφυγικού ζητήματος στην Ελλάδα με τη βοήθεια της Ευρώπης΄ η παραμονή της Βρετανίας στην Ένωση και η συνέχιση της ενωσιακής πορείας΄ το σταμάτημα του Τραμπ από τον αμερικανικό λαό΄ η άμεση αλλαγή «βιομηχανικού παραδείγματος» με το επίσημο πέρασμα στην «πράσινη ανάπτυξη». Έτσι ώστε οι καθημερινές ήττες και οι διαρκείς εκπτώσεις να μη δουλέψουν τελικά υπέρ των εχθρών της δημοκρατίας, όπως θα μπορούσε σήμερα να στοιχηματίσει κάποιος –και όχι μόνο Κινέζος.