Το φάντασμα του Ανδρέα Παπανδρέου, 20 χρόνια αργότερα, πλανάται στην Ελλάδα

 

Του καθηγητή Θεόδωρου Καρυώτη*

ΚΑΡΥΩΤΗΣΣτα τελευταία 100 χρόνια της ιστορίας μας, ένα ποσοστό του λαού μας μίσησε πολύ τους δυο μεγαλύτερους άνδρες αυτής της εποχής, τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον Ανδρέα Παπανδρέου. Δύσκολα θα ξεχάσω, στη πρόσφατη επίσκεψή μου στην Αθήνα, τα σχόλια ανθρώπων ότι «ο Ανδρέας είναι ο καταστροφέας της Ελλάδας». Δεν έλεγαν «ήταν» αλλά «είναι» ο καταστροφέας. Φαίνεται ότι το φάντασμά του, 20 χρόνια από το θάνατό του, πλανάται, ακόμα από πάνω μας.

Το μίσος ενός μέρους του ελληνικού λαού προς τον Ανδρέα (τον μόνο Έλληνα πολιτικό που ο λαός τον αναφέρει με το μικρό του όνομα), θυμίζει το μίσος μιας μερίδας του λαού προς τον άλλο μεγάλο ηγέτη, τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Βέβαια, για να είμαστε δίκαιοι, ο Ανδρέας δεν έφτασε ποτέ στο ανάστημα του Βενιζέλου Ίσως είναι νωρίς για την ιστορία να αποτιμήσει τον Ανδρέα Γ. Παπανδρέου ως πολιτικό, αλλά δεν είναι καθόλου νωρίς να εκτιμήσει την προσφορά του ως οικονομολόγου. Αναμφίβολα ο Ανδρέας Παπανδρέου είναι, κατά τη γνώμη μου, σαφώς ο μεγαλύτερος οικονομολόγος της Ελλάδας στον 20 αιώνα. Όμως, ακόμα και σήμερα υπάρχουν συμπατριώτες μου που ισχυρίζονται ότι δεν ήταν καν οικονομολόγος ( άβυσσος η ψυχή του ανθρώπου).

Ο Ανδρέας έφυγε νέος από την Ελλάδα και σπούδασε οικονομικές επιστήμες στο περίφημο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, όπου υπήρξε φοιτητής ενός από τους διασημότερους οικονομολόγους της περιόδου εκείνης, τον Joseph Schumpeter. Όταν ολοκλήρωσε το διδακτορικό του πτυχίο το 1943, παρέμεινε και δίδαξε στο Χάρβαρντ μέχρι το 1947. Κατόπιν έγινε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότας και το 1955 μετακινήθηκε στο Πανεπιστήμιο Berkeley στην Καλιφόρνια, όπου διετέλεσε και κοσμήτωρ του Οικονομικού Τμήματος. Κατά την διάρκεια της θητείας του στο Berkeley έγραψε τα πιο σημαντικά βιβλία του με κορυφαίο αυτό που έφερε τον τίτλο «Τα Οικονομικά σαν Επιστήμη», βιβλίο που αφιέρωσε στους γονείς του Γιώργο και Σοφία.

Τα πανεπιστημιακά του χρόνια στην Αμερική ήταν τα πιο δημιουργικά και ταυτόχρονα τα πιο ευτυχισμένα χρόνια της ζωής του. Αγάπησε την αμερικανική πανεπιστημιακή ζωή και πολλές φορές, ακόμα και όταν ήταν πρωθυπουργός της Ελλάδας, την αναπολούσε με νοσταλγία. Ήταν εμφανές ότι του έλειπε η ακαδημαϊκή ζωή, διότι πάνω από όλα ήταν καταπληκτικός πανεπιστημιακός δάσκαλος. Επέστρεψε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1959 με την σύζυγο και τα τέσσερα παιδιά του χάρις σε μια υποτροφία του Ιδρύματος Φουλμπράιτ.

Ο τότε Πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής εντυπωσιάστηκε από τον προικισμένο οικονομολόγο και του ζήτησε να παραμείνει στην Ελλάδα. Τα υπόλοιπα είναι γνωστά στον Ελληνικό λαό. Με το πραξικόπημα της στρατιωτικής χούντας τον Απρίλιο του 1967, “Ο Ανδρέας”, όπως ήταν γνωστός στον λαό της Ελλάδας, ήταν από του πρώτους πολιτικούς που φυλακίσθηκε. Αφέθηκε ελεύθερος μετά από οκτώ μήνες χάρη στην κινητοποίηση των αμερικανών οικονομολόγων φίλων του και την ασφυκτική πίεσή τους προς την κυβέρνηση Τζόνσον και αναχώρησε για την Σουηδία.

Ένα χρόνο μετά, το 1969, εγκαταστάθηκε στο Τορόντο του Καναδά, όπου δίδαξε στο Πανεπιστήμιου York μέχρι την θριαμβευτική του επιστροφή στην Αθήνα το καλοκαίρι του 1974 μετά την πτώση του στρατιωτικού καθεστώτος. Μια ιστορία που δεν είναι πολύ γνωστή στην Ελλάδα δείχνει ξεκάθαρα την μεγάλη αγάπη και εκτίμηση των ακαδημαϊκών της Αμερικής προς αυτόν.

Ένα βράδυ τον Δεκέμβρη του 1967, ο διάσημος οικονομολόγος και καθηγητής του Χάρβαρντ, John Kenneth Galbraith, που ήταν φίλος του Ανδρέα, πληροφορήθηκε ότι οι συνταγματάρχες σκοπεύουν να τον εκτελέσουν. Πήρε αμέσως τον Αμερικανό Πρόεδρο Λίντον Τζόνσον στη μια το πρωί στο Λευκό Οίκο και τον παρακάλεσε να επέμβει. Ο Τζόνσον στις δυο το πρωί τηλεφώνησε στον Αμερικανό Πρέσβη στην Αθήνα και του είπε “Πες σ’ αυτούς τους μπάσταρδους να μη πειράξουν αυτό το κάθαρμα.” “Tell these bastards to leave that son of a bitch alone.” Από τις πρώτες εβδομάδες της επιστροφής του φάνηκε καθαρά ότι ο Ανδρέας μακροπρόθεσμα θα έπαιζε σημαντικό και καθοριστικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της χώρας.

Πολλοί θυμούνται πάντοτε ένα από τα καθοριστικά συνθήματα που έμειναν στην πολιτική ιστορία της Ελλάδας: Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ!  Είναι υπεράνω κάθε αμφιβολίας ότι ο Ανδρέας ουδέποτε θα έφερνε το ΔΝΤ στην Ελλάδα. Ελάχιστοι από μας θυμούνται τις αναλύσεις που έκανε τα χρόνια της χούντας στο Τορόντο για το ρόλο του ΔΝΤ στη παγκόσμια οικονομία. Ο πρωτότοκος γιος του ήταν πολύ νέος τότε για να το θυμάται, αλλά σίγουρα ο Ανδρέας του θα του το υπενθύμιζε όταν έγινε Πρωθυπουργός της Ελλάδας.

Όταν όμως ο γιος του έγινε Πρωθυπουργός, πήγε στο Καστελόριζο και αντί να ανακηρύξει την ΑΟΖ , μας έβαλε στο ΔΝΤ αμφισβητώντας στην πράξη τα λόγια και τα έργα του πατέρα του. Στο Τορόντο, παρόλο που ήταν ο ηγέτης του αντιστασιακού αγώνα κατά της χούντας στο εξωτερικό, ο Ανδρέας δεν παραμέλησε ποτέ τα καθηγητικά του καθήκοντα. Στο Τορόντο συντελέστηκε επίσης η αλλαγή του από ορθόδοξο σε ριζοσπαστικό οικονομολόγο, που σημάδευσε την υπόλοιπη ζωή του.

Η αλλαγή αυτή έγινε παγκοσμίως γνωστή με την συγγραφή του τελευταίου επιστημονικού του έργου με τίτλο «Πατερναλιστικός Καπιταλισμός». Το πόνημα αυτό υπήρξε βιβλίο αναφοράς την περίοδο εκείνη και χιλιάδες φοιτητές σε όλα τα πανεπιστήμια του κόσμου το χρησιμοποίησαν ως σύγγραμμα στις οικονομικές σπουδές τους. Ο Ανδρέας Παπανδρέου ξεκάθαρα υποστηρίζει ότι ο καπιταλισμός δεν είναι σε θέση να δώσει ικανοποιητικές απαντήσεις σε ερωτήματα που σχετίζονται με τα πιο κρίσιμα θέματα της πολιτικής οικονομίας, δηλαδή στα ερωτήματα της κατανομής του εισοδήματος και του πλούτου.

Αναφέρει χαρακτηριστικά σε ένα σημείο του βιβλίου του: “Οι οικονομολόγοι, περιγράφοντας την οικονομία της αγοράς, υποθέτουν γενικά, άμεσα ή έμμεσα, ότι υπάρχουν κοινωνικοί θεσμοί που είναι απόλυτα ταυτισμένοι με τον καπιταλισμό της αγοράς. Είναι ξεκάθαρο ότι μια ριζοσπαστική πολιτική ανακατανομής θα έρθει σε κάθετη σύγκρουση με τις βασικές αρχές της καπιταλιστικής αγοράς”.

Επομένως, είναι ολοφάνερο ότι ο καπιταλισμός της αγοράς δεν είναι σε θέση να προσαρμοστεί σε όλα τα είδη κατανομής του πλούτου. Η σιγή των οικονομολόγων σε τέτοια θέματα, καθώς και ο ισχυρισμός της ουδετερότητας σε σχέση με τα «ηθικά» προβλήματα, αποτελεί χτυπητό παράδειγμα ιδεολογικής προκατάληψης.» Όταν στις 18 Οκτωβρίου του 1981 το ΠΑΣΟΚ ήρθε για πρώτη φορά στην εξουσία, η συντριπτική εκλογική νίκη του που κατήγαγε ήταν πάνω απ’ όλα προσωπικός θρίαμβος του ιδρυτή του.

Το παράδοξο στην ιστορία είναι ότι ο μεγαλύτερος Έλληνας οικονομολόγος, που υπήρξε και ο πρώτος οικονομολόγος Πρωθυπουργός στην ιστορία της Ελλάδας, δεν ανέλαβε από την αρχή της εξουσίας του μέχρι το τέλος της ζωής του την διαχείριση των οικονομικών θεμάτων. Βέβαια, το γεγονός αυτό, ενώ φαίνεται παράδοξο, στην ουσία δεν είναι, διότι ο Παπανδρέου δεν ήταν μόνο επιφανής οικονομολόγος αλλά και ο πιο ευφυής Έλληνας πολιτικός της εποχής του και γνώριζε ότι η πολιτική του φθορά του θα ήταν πολύ μεγάλη, εάν διαχειριζόταν ο ίδιος την οικονομική πολιτική.

Ωστόσο, τίποτα δεν γινόταν χωρίς την δική του εμπλοκή και έγκριση, χωρίς να φαίνεται ο ίδιος, αλλά πάντα στο παρασκήνιο. Δεν θα ξεχάσω ποτέ την τελευταία ημέρα που τον είδα από κοντά. Ήταν στις 22 Απριλίου του 1994 στην Ουάσιγκτον, όπου με δική του πρωτοβουλία είχα προσκληθεί στον Λευκό Οίκο για να παρακολουθήσω την συνέντευξη Τύπου που έδωσε στο East Room μαζί με τον Πρόεδρο Κλίντον.

Ήταν μια ιδιαίτερη στιγμή γι’ αυτόν, διότι οι προηγούμενοι Πρόεδροι των ΗΠΑ, από τον Οκτώβρη του 1981 μέχρι εκείνη την ημέρα, τον αγνοούσαν και δεν τον προσκαλούσαν στην αμερικανική πρωτεύουσα. Ήταν επίσης ορατή η εκτίμηση και η στοργή του Προέδρου Κλίντον προς ένα μεγάλο πολιτικό ηγέτη.

Ο Ανδρέας παρά το εμφανές τότε πρόβλημα υγείας του διατηρούσε άριστη την πνευματική του δεινότητα και έκανε, σε άπταιστα αγγλικά εκτός κειμένου, μια καταπληκτική ομιλία για την τότε παγκόσμια κατάσταση, που εντυπωσίασε όλους τους παρευρισκόμενους. Η δικιά μου συγκίνηση ήταν επίσης πολύ μεγάλη, διότι είχα πλήρη επίγνωση ότι άκουγα τον μεγάλο μου δάσκαλο για τελευταία φορά.

Οι Έλληνες αναμφίβολα θα τον θυμούνται για την εκπληκτική του ευφυΐα, την ευσπλαχνία του και τις τεράστιες ηγετικές πολιτικές του ικανότητες. Πολλοί από μας όμως, θα τον θυμόμαστε και θα τον έχουμε πάντοτε στην καρδιά μας ως ένα μεγάλο πανεπιστημιακό δάσκαλο και ως τον μεγαλύτερο Έλληνα οικονομολόγο της Ελλάδας του 20ου αιώνα. Κάποτε ο διάσημος καθηγητής του Παπανδρέου Joseph Schumpeter, όταν ήταν νέος στη Βιέννη, είχε εκμυστηρευθεί ότι ήθελε να γίνει «ο μεγαλύτερος εραστής της Βιέννης, ο μεγαλύτερος ιππέας της Αυστρίας και ο μεγαλύτερος οικονομολόγος του κόσμου». Σίγουρα, ο μαθητής του που είχε παρόμοιες φιλοδοξίες δεν έγινε ποτέ μεγάλος ιππέας.

Η αντιπάθεια των Αμερικανών

Ο Ανδρέας είχε την ατυχία να αναλάβει την εξουσία στην Ελλάδα όταν στις Ηνωμένες Πολιτείες κυβερνούσε ο ακροδεξιός Ρόναλντ Ρέιγκαν που τον αντιπαθούσε ιδιαίτερα. Στο βιβλίο «CIA-Ο Απόρρητος Φάκελος του Ανδρέα» των Μάριου Ευρυβιάδη και Μιχάλη Ιγνατίου φαίνεται ξεκάθαρα η γνωστή αντιπάθεια των Αμερικανών προς τον Έλληνα ηγέτη. Εκείνο που ήταν τραγικό ήταν το γεγονός ότι, εκείνη την περίοδο, τον αντιπαθούσε και η πλειοψηφία της Ελληνοαμερικανικής κοινότητας.

Απ’ αυτό το βιβλίο φαίνεται πως δυο Αμερικανοί που παρίσταναν τον φίλο του Αντρέα, ο Owens και ο Steαrns, ήταν αυτοί που έγραψαν τα πιο αρνητικά σχόλια. Έλεγαν ότι ο Αντρέας έπασχε από νεύρωση διπλής ταυτότητας και ότι η αντιαμερικανική ρητορεία του ήταν ψυχωτική. Κάποιος προσπάθησε να δικαιολογήσει αυτούς τους χαρακτηρισμούς λέγοντας ότι αυτή η ψύχωση συνήθως συμβαίνει σε πολλές ιδιοφυίες. Απ’ αυτήν, λένε, έπασχε και ο Πρόεδρος της Αμερικής Γούντρο Ουίλσον.

Αναμφίβολα, από όσα γνωρίζουμε σήμερα, η ψύχωση ήταν μάλλον αμερικανική. Είμαι σε θέση να γνωρίζω ότι τα περισσότερα έγγραφα του βιβλίου των φίλων μου Μάριου Ευρυβιάδη και Μιχάλη Ιγνατίου ήταν γνωστά στον Παπανδρέου από τότε και έτσι εξηγούνται και ορισμένες αλλαγές της πολιτικής του πορείας όπως η εξαφάνιση του συνθήματος “ΕΟΚ και ΝΑΤΟ, το ίδιο συνδικάτο.” Ο Αντρέας δεν άλλαξε, όχι διότι φοβήθηκε για την ζωή του, αλλά διότι δεν ήθελε οι Αμερικανοί να πληγώσουν την πατρίδα του.

Ο επικείμενος θάνατος του ΠΑΣΟΚ!

Ευτυχώς που δεν βρίσκεται πλέον μαζί μας, αυτή τη τραγική περίοδο για την πατρίδα μας, μια και γίνεται μια προσπάθεια ψυχρής εκτέλεσης του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος (ΠΑΣΟΚ), του κινήματος που δημιούργησε ο ίδιος στις 3 Σεπτεμβρίου 1974. Τώρα όλοι σφάζονται για να δημιουργήσουν ένα νέο κεντροαριστερό κόμμα που θα θάψει, μόνιμα, αυτό το ιστορικό κόμμα. Δηλαδή, κάποιοι ντρέπονται που είναι ΠΑΣΟΚ και επιχειρούν να ξεγελάσουν τον κόσμο αναβαπτιζόμενοι σε κάτι άλλο.

Ο Γιώργος Λακόπουλος, ένας εξαίρετος δημοσιογράφος, που γνωρίζει το ΠΑΣΟΚ όσο ελάχιστοι Έλληνες, πολύ σωστά έγραψε πρόσφατα: «Από πουθενά δεν προκύπτει ότι χρειάζεται νέο κόμμα σ’ αυτόν το χώρο, γιατί απλούστατα αυτό το κόμμα υπάρχει και είναι το ΠΑΣΟΚ. Όποιος ενδιαφέρεται για την ανασυγκρότηση του χώρου, δεν έχει παρά να σπεύσει, ή να επιστρέψει στο κόμμα που καλύπτει παραδοσιακά αυτό το χώρο και να το ενισχύσει για να ανακάμψει.

Αν το ΠΑΣΟΚ ξεπεράστηκε, γιατί δεν ξεπεράστηκαν και τα στελέχη του; Και τι είδους μανία είναι αυτή από πρόσωπα που σταδιοδρόμησαν στο ΠΑΣΟΚ να ζητούν τη διάλυση του; Αν το ΠΑΣΟΚ ως κόμμα δεν χρειάζεται στο δημόσιο βίο , όπως λέει με κυνισμό ο Θ. Πάγκαλος, δεν χρειάζονται και οι ίδιοι. Θα ήταν καλύτερα να έλεγαν ότι «το ΠΑΣΟΚ πρέπει να εξαφανιστεί και μαζί του εξαφανιζόμαστε και εμείς που το προσωποποιήσαμε». Να φύγει το ΠΑΣΟΚ από τη πολιτική σκηνή, αλλά να μείνουν κάποιοι Πασόκοι, δεν ακούγεται και πολύ ηθικό.

Τα κόμματα δεν είναι ποδοσφαιρικές ομάδες ώστε να τις εγκαταλείπουμε όταν δεν παίρνουν πρωτάθλημα, ή όταν υποβιβάζονται. Αν κάποιοι νιώθουν καλά σε μεγάλα κόμματα και άβολα σε μικρά, ωραία ιδεολογία έχουν. Τι νοοτροπία είναι αυτή «να διαλυθεί το κόμμα που μας ανέδειξε, να μην πάρουμε εμείς τη ευθύνη της δημιουργίας άλλου στη θέση του, αλλά εμείς να διεκδικήσουμε τη αρχηγία του»; Καμιά ανάγκη για νέο κόμμα σ’ αυτόν το χώρο δεν υπάρχει. Τον καλύπτει παραδοσιακά το ΠΑΣΟΚ, το οποίο απλώς βρίσκεται στα κάτω του. Αλλά η πορεία των κομμάτων έχει σκαμπανεβάσματα. Και με τους Γάλλους σοσιαλιστές έχει συμβεί και τους Γερμανούς Σοσιαλδημοκράτες και με άλλα αντίστοιχα κόμματα σε άλλες χώρες. Κανείς δεν προτείνει στα στελέχη τους τη διάλυσή τους.»

«Αν δεν υπήρχε ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν θα μας ήξερε ούτε ο θυρωρός της πολυκατοικίας μας». Ό Γιώργος Κατσιφάρας, που εξέφρασε αυτή τη γνώμη από την δεκαετία του 1980, ήταν απολύτως σωστός. Όπως σωστά το διατυπώνει ο Ανδρέας Δεληγιάννης «Ους έθρεψε το μάννα εκίνησαν την πτέρναν κατά του ευεργέτου. Οι περισσότεροι θα ήταν απλώς ασημαντότητες σε κάποιο επάγγελμα χωρίς το ΠΑΣΟΚ, από το οποίο ωφελήθηκαν ποικιλοτρόπως. Ότι οι άνθρωποι που σταδιοδρόμησαν στην πολιτική με το ΠΑΣΟΚ -και δια της πολιτικής αποκαταστάθηκαν- επιδιώκουν τη διάλυσή του εγείρει ένα θέμα ηθικής τάξης».

Εάν έψαχνα να βρω ποιο ήταν το μεγαλύτερο λάθος του Ανδρέα Παπανδρέου, θα έλεγα ότι ήταν ο τρόπος που εξέθρεψε το συνδικαλιστικό κίνημα, που συνεχίζει να δημιουργεί τεράστια προβλήματα για την οικονομική αναδιοργάνωση της Ελλάδας. Ο θάνατος του ΠΑΣΟΚ θα αποδείξει, πέραν κάθε αμφιβολίας, ότι μας διακατέχει τριτοκοσμική νοοτροπία, που είναι πολύ δύσκολο να ξεπεράσουμε, μέσα στις συνθήκες που επικρατούν σήμερα στην Ελλάδα. Εάν το κόμμα της καγκελαρίου Μέρκελ είχε καταστρέψει τη Γερμανία, όπως υποτίθεται ότι το ΠΑΣΟΚ κατέστρεψε την Ελλάδα, σίγουρα το κόμμα της θα την έστελνε εξορία στο πρώην Ανατολικό Βερολίνο, αλλά κανείς δεν θα σκεφτόταν να καταστρέψει ή να εξαφανίσει το ιστορικό Χριστιανοδημοκρατικό κόμμα της Γερμανίας.

Οι προηγμένες δημοκρατίες διατηρούν τα ιστορικά κόμματά τους. Έτσι πράττουν οι Αμερικανοί, οι Καναδοί, οι Ισπανοί, οι Γάλλοι, οι Γερμανοί και οι Βρετανοί. Μόνο κράτη της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής εξαφανίζουν τα κόμματά τους! Share this:

*Από το Mignatiou.com