Γράφει ο Απόστολος Αποστόλου
Ζούμε σε περίοδο μετάβασης, υποστηρίζει ο Γιαν Μουλιέ Μπουτάνγκ. Αλλά η ειρωνεία είναι ότι αυτή η μετάβαση δεν αποτελεί ένα νέο είδος κοινωνίας αλλά ένα νέο είδος καπιταλισμού. Ο σοσιαλισμός φαίνεται πλέον ότι έχει μείνει πίσω μας, και μέσα μας έχει μείνει μια νοσταλγία κάποιας επανάστασης που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.
Σήμερα όλοι μιλούν για την παγκοσμιοποίηση η οποία εμφανίζεται πολύ αχνά το 1975, και αποτελεί ένα τρίτο είδους καπιταλισμού. Είναι γεγονός ότι η παγκοσμιοποίηση δεν έχει να κάνει με τον βιομηχανικό καπιταλισμό, ο οποίος, στη γέννηση του (1750-1820), ακύρωσε τις προηγούμενες μορφές εμπορικού καπιταλισμού, αλλά αποτελεί κάτι εντελώς διαφορετικό.
Ο Γιαν Μουλιέ Μπουτάνγκ, υποστηρίζει ότι ο σύγχρονος καπιταλισμός έχει περάσει σε μια τρίτη εποχή μετά τον μερκαντιλισμό του 17ου, του 18ου αιώνα και τον βιομηχανικό καπιταλισμό του 19ου και του 20ού αιώνα. Σε αυτή τη νέα εποχή το «κογκνιταριάτο» αποτελεί το νέο προλεταριακό υποκείμενο, τα μέλη του οποίου εργάζονται ή έρχονται σε σχέση με την άυλη εργασία και υφίστανται έντονη εκμετάλλευση των γνωστικών ικανοτήτων και δυνατοτήτων τους. Ο Μπουτάνγκ με τον όρο «γνωστικός καπιταλισμός» περιγράψει τη νέα μορφή που έχει σήμερα ο καπιταλισμός.
Η έλευση του γνωστικού καπιταλισμού είναι κάτι περισσότερο από μια οικονομίας της γνώσης και αυτό γιατί επηρεάζει όλους τους τομείς της ζωής και διακόπτει τις παραδοσιακές σχέσεις εξουσίας. Είναι επίσης κάτι που πάει πέρα από την “κοινωνία της πληροφορίας” επειδή ασχολείται με τη γνώση ως τρόπο παραγωγής και ως εκ τούτου αναπτύσσει μια νέα κυριαρχία της εκμετάλλευσης. Σε αυτόν τον νέο καπιταλισμό, η ιδιοκτησία, ο καταμερισμός της εργασίας, η αξία και ο ανταγωνισμός, μεταβάλλονται ριζικά στη φύση τους και στη μορφή τους. Η ιδιοκτησία προσαρμόζεται σε νέα δεδομένα όχι μόνο υλικής αποτίμησης αλλά περνά σε μια σφαίρα διανοητικού πεδίου.
Ο καταμερισμός της εργασίας εγκαταλείπει το «σμιτικό» ή «φορντιστικό» σχήμα και γίνεται επίσης γνωστικός, συνδέεται δηλαδή με τη συλλογική νοημοσύνη και διαρθρώνεται σε δίκτυα, δημιουργώντας τεράστιες θετικές εξωτερικές εξελίξεις. Η νέα εποχή εκτιμά ο Γιαν Μουλιέ Μπουτάνγκ, θα προσαρμοστεί σ’ αυτή τη δικτύωση και θα επιλέξει ένα αποκεντρωμένο συντονισμό, σε αντίθεση με τη «φορντιστική» αντίληψη της διαχείρισης. Αυτή τελικά θα είναι η νέα αρχή της κοινωνίας της μάθησης και των μαθησιακών δεξιοτήτων. Όλα αυτά, φυσικά, προκύπτουν από την λειτουργική φύση των ψηφιακών πληροφοριών.
Πέρα των άλλων ο Γιαν Μουλιέ Μπουτάνγκ, δίνει μεγάλη σημασία στην παραγωγή του λογισμικού. Τα παραπάνω έτσι όπως περιγράφονται από τον Γιαν Μουλιέ Μπουτάνγκ, αντιπροσωπεύουν τέλεια την εικόνα του γνωστικού καπιταλισμού. Και αυτό γιατί είναι απείρως «αναπαραγόμενα», με μεγάλα πλεονεκτήματα ωφελιμότητας και δημιουργούν θετικά εξωτερικά στοιχεία διασύνδεσης. Αλλά πάνω απ’ όλα, δημιουργούν μια κατηγορία λογισμικού, δηλαδή, ένα ελεύθερο λογισμικό, το οποίο θα λειτουργεί σε επίπεδο ανοικτού κώδικα και θα υποστηρίζει τη μετάβαση σ’ ένα νέο είδος παραγωγικής και ελέγχου της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Ωστόσο μια καινούργια σύγκρουση διακρίνεται στα όρια των αλλαγών και των καινούργιων προσδοκιών του γνωστικού καπιταλισμού. Και αυτή η σύγκρουση με τις «νέες οριοθετήσεις», αποτελεί ένα νέο διαφαινόμενο παρόν και μέλλον στην ιστορία . Ζούμε ήδη τις νέες αλήθειες που αποτελούν το αποτέλεσμα των αντιθέσεων. Ωστόσο για τους ιδιοκτήτες, η πρόκληση είναι να αποφευχθεί η οποιαδήποτε διαδικασία αλλαγής η οποία θα καταστεί απειλή για τα συμφέροντά τους. Ενώ για τους υποστηρικτές του νέου τύπου ελευθερίας ο στόχος είναι να καταργηθούν οι περιοριστικοί όροι της πνευματικής ιδιοκτησίας, και να γίνει η γνώση ένα μη-παρεμβατικό αλλά σαφώς χρησιμοποιημένο για ιδιοτελείς σκοπούς, κοινό καλό. Αυτός είναι ο αγώνας που παίζεται σήμερα μπροστά στα μάτια μας και δεν έχει ακόμη κερδηθεί από κανένα στρατόπεδο. Ποιος θα κερδίσει κανείς δε ξέρει, ωστόσο η εποχή μας φαίνεται να αλλάζει την κατάκτηση του χώρου και του χρόνου της εξουσίας.
Καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας