Του Σωκράτη Αργύρη
Η μορφή του Άγνωστου Στρατιώτη στέκει επιβλητική, σχεδόν αμετάβλητη, στις καρδιές των πόλεων και στο συλλογικό υποσυνείδητο των λαών. Είναι ένα μνημείο που δεν τιμά ένα πρόσωπο, αλλά μια ιδέα: την ανιδιοτελή θυσία, την αφανή προσφορά, την ανώνυμη αρετή.
Ο Άγνωστος Στρατιώτης δεν έχει όνομα, γιατί θα μπορούσε να είναι οποιοσδήποτε. Δεν έχει πρόσωπο, γιατί ενσαρκώνει όλους. Είναι ο στρατιώτης που έπεσε υπερασπιζόμενος την πατρίδα χωρίς να ζητήσει δόξα, τίτλους ή ανταμοιβή.
Κι όμως, όσο κι αν η εικόνα αυτή παραμένει σταθερή, η έννοια του Άγνωστου Στρατιώτη μεταβάλλεται μέσα στον χρόνο. Σε εποχές ειρήνης, η μνήμη της θυσίας του δεν αφορά πια μόνο το πεδίο της μάχης, αλλά μεταφέρεται στο πεδίο της κοινωνίας. Ιδίως σήμερα, στην εποχή της λιτότητας, των κοινωνικών ανισοτήτων και της αβεβαιότητας, ο Άγνωστος Στρατιώτης αποκτά νέο νόημα — γίνεται σύμβολο του απλού ανθρώπου που παλεύει σιωπηλά για την επιβίωση, την αξιοπρέπεια και το κοινό καλό.
Η λιτότητα, ως οικονομικό και κοινωνικό φαινόμενο, δεν είναι μόνο ζήτημα αριθμών ή δημοσιονομικών περιορισμών. Είναι μια κατάσταση ζωής, μια διαρκής δοκιμασία της ανθρώπινης αντοχής. Στην Ελλάδα, αλλά και σε πολλές άλλες κοινωνίες, οι πολίτες βρέθηκαν αντιμέτωποι με απώλειες: εισοδημάτων, εργασίας, ευκαιριών, ονείρων. Αυτές οι απώλειες δημιούργησαν έναν νέο, αθέατο στρατό ανθρώπων — τους “άγνωστους στρατιώτες” της καθημερινότητας. Δεν κρατούν όπλα, δεν πολεμούν σε χαρακώματα, αλλά αντιστέκονται με πείσμα και αξιοπρέπεια στις δυσκολίες.
Είναι ο συνταξιούχος που προσπαθεί να βοηθήσει τα παιδιά του από μια πενιχρή σύνταξη. Ο νέος που αναγκάζεται να μεταναστεύσει, αφήνοντας πίσω του οικογένεια και φίλους. Ο δάσκαλος που διδάσκει με μεράκι, παρότι βλέπει τη σχολική υποδομή να καταρρέει. Ο γιατρός του δημόσιου νοσοκομείου που αγωνίζεται να κρατήσει όρθιο το σύστημα υγείας με ελάχιστους πόρους. Ο εργαζόμενος που κάνει δύο και τρεις δουλειές για να τα βγάλει πέρα. Όλοι αυτοί αποτελούν τους σύγχρονους ανώνυμους ήρωες μιας κοινωνίας που, παρά τις δυσκολίες, συνεχίζει να στέκεται όρθια.
Η θυσία τους δεν είναι θεαματική, ούτε συνοδεύεται από παράσημα. Είναι σιωπηλή, καθημερινή και συχνά αόρατη. Και όμως, είναι εκείνη που κρατά την κοινωνία ζωντανή, που επιτρέπει στα παιδιά να μορφώνονται, στους ηλικιωμένους να φροντίζονται, στις γειτονιές να παραμένουν ανθρώπινες. Στην εποχή της λιτότητας, η έννοια του Άγνωστου Στρατιώτη μετατοπίζεται από τον χώρο της ιστορίας στον χώρο της κοινωνικής πραγματικότητας — από το ηρωικό παρελθόν στο δύσκολο παρόν.
Ταυτόχρονα, αυτή η νέα ανάγνωση της έννοιας μάς καλεί να επανεξετάσουμε τι σημαίνει πατριωτισμός και κοινωνική ευθύνη σήμερα. Πατριώτης δεν είναι μόνο εκείνος που υπερασπίζεται τα σύνορα, αλλά και εκείνος που υπερασπίζεται τις αξίες της αλληλεγγύης, της δικαιοσύνης και της αξιοπρέπειας. Ο άγνωστος στρατιώτης του σήμερα μπορεί να είναι ο εθελοντής που προσφέρει σε ένα κοινωνικό παντοπωλείο, ο γείτονας που βοηθά έναν άστεγο, ο νέος που επιμένει να δημιουργεί μέσα σε ένα σύστημα που του γυρίζει την πλάτη.
Η λιτότητα έχει επίσης αναδείξει και μια άλλη διάσταση: τη σιωπή. Όπως ο Άγνωστος Στρατιώτης σιωπά αιώνια, έτσι και πολλοί άνθρωποι σήμερα παλεύουν χωρίς φωνή, χωρίς να ακούγονται. Δεν διεκδικούν αναγνώριση, απλώς συνεχίζουν. Σε μια εποχή υπερπληροφόρησης και ατομισμού, η σιωπή τους είναι μια μορφή αξιοπρέπειας, μια σιωπηλή αντίσταση απέναντι στη ματαιότητα.
Η σύγχρονη κοινωνία, ωστόσο, κινδυνεύει να ξεχάσει αυτή τη σιωπηλή ηρωικότητα. Η έμφαση στον ανταγωνισμό, στην κατανάλωση και στην ατομική επιτυχία θολώνει την αξία της κοινής προσπάθειας και του συλλογικού χρέους. Ο Άγνωστος Στρατιώτης, τότε, λειτουργεί ως υπενθύμιση: πως το μεγαλείο δεν βρίσκεται μόνο στη δόξα, αλλά και στην αφάνεια. Πως οι κοινωνίες στέκονται όρθιες όχι μόνο χάρη στους ηγέτες τους, αλλά χάρη σε εκείνους που εργάζονται σιωπηλά, χωρίς να ζητούν τίποτα.
Η λιτότητα, μέσα στην αυστηρότητά της, μας έδωσε ένα πολύτιμο μάθημα: ότι η αλληλεγγύη είναι η νέα μορφή ηρωισμού. Ότι ο Άγνωστος Στρατιώτης του σήμερα δεν πέφτει στο πεδίο της μάχης, αλλά σηκώνεται κάθε πρωί για να δώσει μια νέα μάχη — για την οικογένειά του, για την κοινότητά του, για την αξιοπρέπειά του.
Ίσως, λοιπόν, οφείλουμε να ξαναδούμε το μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη όχι μόνο ως ιστορικό σύμβολο, αλλά ως καθρέφτη της κοινωνίας μας. Να θυμηθούμε ότι πίσω από κάθε στατιστική, κάθε οικονομικό μέτρο, κάθε πολιτική απόφαση, υπάρχουν άνθρωποι — πρόσωπα χωρίς όνομα, που αγωνίζονται και υπομένουν.
Στην κοινωνία της λιτότητας, ο Άγνωστος Στρατιώτης δεν ανήκει στο παρελθόν· είναι ο άνθρωπος δίπλα μας. Και η τιμή που του αξίζει δεν βρίσκεται στα στεφάνια και στις τελετές, αλλά στην αναγνώριση της αξίας του καθημερινού αγώνα — του αγώνα να παραμείνουμε άνθρωποι μέσα σε δύσκολους καιρούς.