Του Γεράσιμου Μοσχονά
Η διπλή κρίση του ΣΥΡΙΖΑ και του ΠΑΣΟΚ δημιούργησε ιστορικό κενό εκπροσώπησης. Η Νέα Αριστερά, όμως, δεν κατάφερε να εκμεταλλευθεί την ευκαιρία. Αντί να καλύψει το κενό, έγινε τμήμα του. Γιατί;
Στις 10 Νοεμβρίου, με τη σφραγίδα του πρώτου ιδρυτικού συνεδρίου, η Νέα Αριστερά συγκροτήθηκε, και τυπικά, σε κόμμα. Ομως τα πράγματα δεν έχουν πάει καθόλου καλά. Με 2,45% στις ευρωεκλογές και με αντίστοιχη καταγραφή στις τρέχουσες έρευνες, δεν έχει υπερβεί το στάτους ενός πολύ μικρού κόμματος. Eνα 3%-5% στις ευρωεκλογές θα ήταν το μίνιμουμ για έναν σχηματισμό με προφίλ σοβαρότητας, με σημαντική αναγνωρισιμότητα των βουλευτών και της ηγετικής ομάδας του, με στελεχικό βάθος (συγκρίνετε με τα στελέχη του ΜέΡΑ25 και της Πλεύσης Ελευθερίας) και αξιοπρεπή κοινοβουλευτική ομάδα. Προπάντων, το ιστορικό –και πρωτόγνωρο στον μισό αιώνα Μεταπολίτευσης– κενό εκπροσώπησης στην ευρεία Αριστερά και Κεντροαριστερά, όπως και η φύσει ευνοϊκή αρένα των ευρωεκλογών, δημιουργούσαν προϋποθέσεις για καλύτερη εκλογική επίδοση. Χρειαζόταν μεγάλη προσπάθεια για να μην εισέλθει η Νέα Αριστερά στην Ευρωβουλή. Και το κατάφερε. Πιο πρόσφατα, η τρομερή κρίση του ΣΥΡΙΖΑ, με έντονα τα σημάδια ηθικής απαξίωσης, πρόσφερε τη δεύτερη ευκαιρία ανάκαμψης. Και οι δύο ευκαιρίες έχουν σπαταληθεί. Γιατί;
Το χρονικό
Ας αναγνωρίσουμε ένα κρίσιμο αρχικό ελαφρυντικό. Τα πάντα έγιναν απρόσμενα, χωρίς σχεδιασμό. Οι άνθρωποι που ίδρυσαν τη Νέα Αριστερά δεν ήθελαν να ιδρύσουν κόμμα. Κανένας τους δεν φανταζόταν τον Αύγουστο του 2023 ότι, τέσσερις μήνες μετά, θα βρισκόταν εκτός ΣΥΡΙΖΑ. Η Νέα Αριστερά, που δημιουργήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2023, ήταν ένας σχηματισμός χωρίς αφήγημα, χωρίς νέες θέσεις, χωρίς οργανωτική στρατηγική, χωρίς ταυτότητα άλλη από αυτήν που είχε κληρονομήσει από τον ΣΥΡΙΖΑ. Μόνο που αυτή η ταυτότητα στις διπλές εκλογές του 2023 είχε ηττηθεί βαριά.
Το κεντρικό σύνθημα της συνδιάσκεψης του Μαρτίου 2024 («Η πολιτική επιστρέφει») ήταν ενδεικτικό της φυσιογνωμικής αμηχανίας του νέου σχηματισμού: πέραν της διαφοροποίησης από το ύφος και στυλ Κασσελάκη, δεν ενείχε τίποτε νέο για τον ιστορικό χώρο της ελληνικής Αριστεράς και καμία νέα, όσο ατελή, στρατηγική για τη χώρα.
Η πράξη γέννησης προσφέρει πολλά ελαφρυντικά στους δημιουργούς της Νέας Αριστεράς. Πώς όμως οι πρωταγωνιστές έδρασαν ώστε να καλύψουν το αρχικό κενό; Εδρασαν αργά, πολύ αργά, και με λάθος τρόπο.
Η Εφη Αχτσιόγλου είχε αποκτήσει μεγάλη αναγνωρισιμότητα, όμως η νέα συνθήκη (διάσπαση, έλλειψη αιχμηρού προγραμματικού στίγματος και αλλαγή ηγεσίας) οδήγησε σε ξαφνική απώλεια προβολής και ορατότητας.
Κατ’ αρχάς, η έξοδος χωρίς διακριτό πρόγραμμα από τον ΣΥΡΙΖΑ συνοδεύθηκε από αλλαγή ηγεσίας. Η Εφη Αχτσιόγλου, έχοντας συμμετάσχει σε μια εθνική εκλογική μάχη, είχε αποκτήσει, παρά σημαντικά λάθη της, μεγάλη αναγνωρισιμότητα. Η νέα συνθήκη (διάσπαση, έλλειψη αιχμηρού προγραμματικού στίγματος και αλλαγή ηγεσίας) οδήγησε σε ξαφνική απώλεια προβολής και ορατότητας. Οι εύκολες αλλαγές ηγεσίας είναι χαρακτηριστικές της νοοτροπίας τού «μεταξύ μας» (unter uns gesagt). Γι’ αυτό δεν γίνονται σε μεγάλα κόμματα. Οι της Νέας Αριστεράς συμπεριφέρθηκαν σαν μικρό, πολύ μικρό, κόμμα, πριν καν μετρηθούν ως μικρό κόμμα στις δημοσκοπήσεις.
Ταυτόχρονα –και κυρίως– το νέο κόμμα κινήθηκε αργά, ως εάν η ευρεία Αριστερά και Κεντροαριστερά να ήταν σε τάξη και με αποκρυσταλλωμένους συσχετισμούς, ως εάν να μην υπήρχε ιστορικό κενό εκπροσώπησης. Eλειψαν η ταχύτητα στα αντανακλαστικά συγκρότησης και η καινοτομική ενέργεια. Φυσικά, όλα δεν ήταν και δεν έγιναν λάθος. Ενώπιον όμως του μεγάλου κενού, ή επιχειρείς δυναμικά να επωφεληθείς ή γίνεσαι τμήμα του. Η Νέα Αριστερά μετατράπηκε σε μέρος του προβλήματος εκπροσώπησης στο εσωτερικό της Αριστεράς. Αυτό παραμένει μέχρι σήμερα. Και με ευθύνη του Αλέξη Χαρίτση, ο οποίος, παρά το ότι διακρίνεται από αποχρώσεις και ανάλυση βάθους πιο προχωρημένες από πολλούς από τους συντρόφους του, δεν έχει δώσει την ορμή που χρειάζεται το νέο κόμμα.
Χωρίς αφήγημα
Σήμερα έχουν αλλάξει τα πράγματα; Το πρόσφατο ιδρυτικό συνέδριο ενίσχυσε την εικόνα τού «εμείς», παρήγαγε προγραμματικά κείμενα και δημιούργησε την αίσθηση μιας νέας αρχής. Επίσης, τα παραχθέντα κείμενα είναι προσεγμένα και σχετικά καλογραμμένα. Οι σημερινές επεξεργασίες διαφοροποιούν τη Νέα Αριστερά από το προφίλ του παλαιού ενιαίου ΣΥΡΙΖΑ. Ο εν μέρει νέος προσανατολισμός, όπως προκύπτει από τις αποφάσεις του συνεδρίου, συνιστά αριστερή στροφή.
Στα κείμενα του κόμματος περιγράφονται τόσο πολλές προτεραιότητες πολιτικής, άλλοτε επεξεργασμένες, συχνότερα γενικόλογες, με αποτέλεσμα ο πολίτης να χάνει το κρίσιμο «διά ταύτα».
Ίσως σε μια τέτοια λογική να εντάσσεται και η εκλογή του Γαβριήλ Σακελλαρίδη στη θέση του γραμματέα. Ωστόσο, από τη σκοπιά της εκλογικής αποτελεσματικότητας, το «αριστερή» ή «δεξιά» στροφή δεν είναι το κύριο. Το κύριο είναι οι βαριές ελλείψεις των πολιτικών αποφάσεων. Θα συνόψιζα την κοινή συνισταμένη τους στην ελλιπή κατανόηση των βασικών κανόνων του ασκείν πολιτική στη σύγχρονη εποχή. Αυτή η έλλειψη μου φαίνεται καθοριστική. Μερικά μόνον παραδείγματα ίσως βοηθήσουν.
Ούτε στο «Σχέδιο πολιτικής απόφασης», ούτε στο «Προοίμιο», ούτε στο μακροσκελές «Κείμενο θέσεων» υπάρχει ένα μικρό, συνεκτικό και ελκυστικό αφήγημα για το πού πρέπει να κατευθυνθεί η χώρα τα επόμενα 10-15 χρόνια. Υπάρχουν όλα τα άλλα, από τον σοσιαλισμό του 21ου αιώνα και το αναπτυξιακό κράτος μέχρι τον Τραμπ και την Κίνα, όλα εκτός από αυτό. Λείπει, ή περίπου λείπει, η αλφαβήτα. Πρόκειται για πραγματικό tour de force.
Το θέμα δεν είναι επικοινωνιακό, παρότι είναι και αυτό. Είναι στρατηγικό. Αφορά την αντίληψη της Νέας Αριστεράς για την επιθυμητή θέση της Ελλάδας στη μεγάλη σκακιέρα του μέλλοντος, αφορά τη δομή, τη συνοχή και τα big issues της παρούσας και μελλοντικής δράσης του κόμματος.
Ως συνέπεια της ανεπαρκούς διατύπωσης κεντρικού αφηγήματος, περιγράφονται τόσο πολλές προτεραιότητες πολιτικής, άλλοτε επεξεργασμένες, συχνότερα γενικόλογες, με αποτέλεσμα ο πολίτης να χάνει το κρίσιμο «διά ταύτα» της πολιτικής του κόμματος. Μια όψη αυτού του «διά ταύτα» είναι η σιωπή των κειμένων, και των στελεχών, σε ό,τι αφορά τη φοροδιαφυγή των μικρών και μικρομεσαίων. Μόνο οι «μεγάλοι» φοροδιαφεύγουν. Για ένα κόμμα που επιθυμεί να κινηθεί πιο ριζοσπαστικά και αριστερά, η σιωπή αυτή συνιστά εγκατάλειψη της πιο βαθιάς ιστορίας της ευρωπαϊκής Αριστεράς.
Εκδήλωση και ισχυρή ένδειξη περιορισμένου πολιτικού αισθητηρίου είναι συχνά η απουσία «λαϊκότητας» (Γιάννης Αλμπάνης) ή η απουσία κοινού νου, καθώς χωρίς μεταπτυχιακό (τουλάχιστον) τίτλο δυσκολεύεσαι να κατανοήσεις όψεις του γραπτού λόγου του νέου κόμματος. Στη σημερινή εποχή, ακόμη και τα πιο ριζοσπαστικά τμήματα του εκλογικού σώματος είναι πραγματιστικά. Αναζητούν χειροπιαστές προτάσεις πολιτικής, ένα είδος ριζοσπαστικού ίσως, αλλά προσγειωμένου μεταρρυθμισμού. Αυτή η διάσταση, το ρεαλιστικό όραμα, το όραμα που περνάει μέσα από το συγκεκριμένο, είναι ανεπαρκώς ανεπτυγμένη στον λόγο της Νέας Αριστεράς.
Χάνοντας τις στρατηγικές ευκαιρίες
Οι περισσότεροι από όσους και όσες συμμετέχουν στη Νέα Αριστερά είχαν εθιστεί, κατά την εποχή του ενιαίου ΣΥΡΙΖΑ, στην εκχώρηση της κεντρικής πολιτικής στην ομάδα του Αλέξη Τσίπρα. Δεν είχαν μάθει, και αυτό φαίνεται σήμερα, να παράγουν οι ίδιοι κεντρική πολιτική. Επίσης, οι λίγοι που είχαν συμμετάσχει στην ομάδα Τσίπρα δεν διέπρεψαν στην παραγωγή καινοτόμου λόγου και συχνά ήταν πιο βαθιά στο λάθος από ό,τι ο τότε ηγέτης. ‘Ολοι όμως μοιράστηκαν την ίδια έλλειψη διορατικότητας τα έτη 2019-2023 και αυτοκτόνησαν από κοινού στην αντιπολίτευση. Τα ίδια κεντρικά στελέχη, ως στελέχη πλέον της Νέας Αριστεράς, έχασαν την ευκαιρία να επωφεληθούν από τη διπλή κρίση του ΣΥΡΙΖΑ και του ΠΑΣΟΚ. Έχασαν και τη δεύτερη ευκαιρία ανάκαμψης, όταν η στρατηγική των «87» για συντριπτικό, χωρίς κανόνες, κτύπημα στον Κασσελάκη απαξίωνε (του Κασσελάκη βοηθούντος) ό,τι κινούνταν εντός και πέριξ του ΣΥΡΙΖΑ. Και στις δύο περιπτώσεις η Νέα Αριστερά υπήρξε κατώτερη των ευκαιριών που απλόχερα της πρόσφερε η συγκυρία.
Σε μια χώρα που έχει ανάγκη από ένα μεγάλο θεσμικό, πολιτικό και οικονομικό άλμα, το «ζητείται μικρός» των παλαιών ελληνικών ταινιών δεν ενδιαφέρει κανένα. Η Νέα Αριστερά, ταυτόχρονα με την έξοδό της από τον ΣΥΡΙΖΑ, εγκατέλειψε την κουλτούρα «μεγάλου παίκτη» στο πολιτικό μας σύστημα. Δεν γνωρίζω αν θα καταφέρει να γυρίσει τη χαμένη παρτίδα. Είναι τόσες οι αδυναμίες όλων των κομμάτων που διεκδικούν την Αριστερά, που πολλά ενδεχόμενα παραμένουν ανοικτά. Γνωρίζω όμως ότι θα δικαιώσει την παρουσία της, και εκλογικά, αν συμβάλει, από αριστερή σκοπιά, στο μεγάλο άλμα που έχει ανάγκη η χώρα. Γνωρίζω επίσης ότι, για τον παρόντα χρόνο, ισχύει το «ποιος νοιάζεται» για τη Νέα Αριστερά.
2,45% πήρε η Νέα Αριστερά στις ευρωεκλογές του Ιουνίου, κατατασσόμενη στη 10η θέση, πίσω από το ΜέΡΑ25.
2,5% καταγράφηκε η δύναμη της Νέας Αριστεράς στην τελευταία δημοσκόπηση (26/11) της Pulse, με κατανομή των αναποφάσιστων.
Ο κ. Γεράσιμος Μοσχονάς είναι καθηγητής Συγκριτικής Πολιτικής Ανάλυσης, Πάντειο Πανεπιστήμιο.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ