Όταν ρωτήθηκε -τον περασμένο μήνα- αν σκοπεύει να επιτεθεί στο Ιράν από κοινού με το Ισραήλ, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ απάντησε: «Μπορεί να το κάνω. Μπορεί και να μην το κάνω. Κανείς δεν ξέρει τι θα κάνω».
Άφησε τον κόσμο να πιστεύει ότι είχε συμφωνήσει σε μια… ανάπαυλα/προθεσμία δύο εβδομάδων, για να ξαναρχίσουν οι διαπραγματεύσεις με το Ιράν. Και μετά, βομβάρδισε ούτως ή άλλως. Ένα μοτίβο αναδεικνύεται: το πιο προβλέψιμο στοιχείο του Τραμπ είναι η απροβλεψιμότητά του. Αλλάζει γνώμη. Αναιρεί τον εαυτό του. Είναι ασυνεπής.
«[Ο Τραμπ] έχει δημιουργήσει μια εξαιρετικά συγκεντρωτική δομή λήψης αποφάσεων, ίσως την πιο συγκεντρωτική -τουλάχιστον στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής- από την εποχή του Ρίτσαρντ Νίξον» λέει στο BBC ο καθηγητής διεθνών σχέσεων στο LSE, Πίτερ Τρούμπογουιτς. «Και αυτό καθιστά τις αποφάσεις εξαρτημένες από τον χαρακτήρα του Τραμπ, τις προτιμήσεις και την ιδιοσυγκρασία του».
Ο Τραμπ έχει μάθει να χρησιμοποιεί την απροβλεψιμότητά του πολιτικά, καθιστώντας την βασικό στρατηγικό και πολιτικό του πλεονέκτημα. Την έχει αναγάγει σε δόγμα. Και πλέον, το χαρακτηριστικό που έφερε μαζί του στον Λευκό Οίκο καθορίζει την εξωτερική και αμυντική πολιτική. Αυτό αλλάζει το σχήμα του κόσμου.
Οι πολιτικοί επιστήμονες το αποκαλούν Θεωρία του Τρελού («Madman Theory»), κατά την οποία ένας ηγέτης προσπαθεί να πείσει τον αντίπαλό του ότι είναι ικανός για οτιδήποτε, ώστε να αποσπάσει παραχωρήσεις. Αν χρησιμοποιηθεί σωστά, μπορεί να είναι μια μορφή εξαναγκασμού και ο Τραμπ πιστεύει ότι αποδίδει καρπούς, φέρνοντας τους συμμάχους των ΗΠΑ εκεί που θέλει. Όμως, μπορεί αυτή η προσέγγιση να λειτουργήσει και έναντι εχθρών; Και μήπως το αδύναμο σημείο της είναι ότι, αντί να αποτελεί τέχνασμα για να παραπλανηθούν οι αντίπαλοι, βασίζεται σε τόσο γνωστά και καταγεγραμμένα χαρακτηριστικά του Τραμπ, που τελικά κάνουν τη συμπεριφορά του πιο προβλέψιμη;
Επιθέσεις, προσβολές και «αγκαλιές»
Ο Τραμπ ξεκίνησε τη δεύτερη θητεία του, «αγκαλιάζοντας» τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν και επιτιθέμενος στους συμμάχους της Αμερικής. Πρόσβαλε τον Καναδά, λέγοντας ότι θα έπρεπε να γίνει η 51η πολιτεία των ΗΠΑ. Δήλωσε ότι θα εξετάσει τη χρήση στρατιωτικής βίας για να προσαρτήσει τη Γροιλανδία, αυτόνομο έδαφος της Δανίας, συμμάχου των ΗΠΑ. Επίσης είπε ότι οι ΗΠΑ πρέπει να ξαναπάρουν τον έλεγχο της Διώρυγας του Παναμά.
Το άρθρο 5 του χάρτη του ΝΑΤΟ υποχρεώνει κάθε μέλος να υπερασπιστεί όλα τα άλλα. Ο Τραμπ αμφισβήτησε τη δέσμευση των ΗΠΑ σε αυτό. «Πιστεύω ότι το Άρθρο 5 είναι στην εντατική» δήλωσε ο πρώην υπουργός Άμυνας της Βρετανίας, Μπεν Γουάλας. Ο συντηρητικός πρώην γενικός εισαγγελέας Ντόμινικ Γκριβ είπε: «Για την ώρα, η διατλαντική συμμαχία έχει τελειώσει».
Μια σειρά διαρροών αποκάλυψε την κουλτούρα περιφρόνησης που επικρατεί στον Λευκό Οίκο του Τραμπ απέναντι στους Ευρωπαίους συμμάχους. «Συμμερίζομαι πλήρως την απέχθειά σου για τους Ευρωπαίους τζαμπατζήδες» έγραψε ο υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ Πιτ Χέγκσεθ σε συναδέλφους του, προσθέτοντας: «ΑΞΙΟΛΥΠΗΤΟ». Στο Μόναχο νωρίτερα φέτος, ο αντιπρόεδρος του Τραμπ, Τζέι Ντι Βανς, δήλωσε ότι οι ΗΠΑ δεν θα είναι πια ο εγγυητής της ευρωπαϊκής ασφάλειας.
Αυτό έμοιαζε να κλείνει οριστικά το κεφάλαιο 80 ετών διατλαντικής αλληλεγγύης. «Ο Τραμπ έχει δημιουργήσει σοβαρές αμφιβολίες και ερωτήματα για την αξιοπιστία των διεθνών δεσμεύσεων της Αμερικής» λέει ο καθηγητής Τρούμπογουιτς. «Όποια συμφωνία κι αν έχουν αυτές οι χώρες [στην Ευρώπη] με τις ΗΠΑ, σε θέματα ασφαλείας, οικονομίας ή άλλα, τώρα υπόκειται σε διαπραγμάτευση ανά πάσα στιγμή. Η αίσθησή μου είναι ότι οι περισσότεροι στο περιβάλλον του Τραμπ πιστεύουν ότι η απροβλεψιμότητα είναι καλό πράγμα, επειδή επιτρέπει στον Τραμπ να αξιοποιεί τη δύναμη των ΗΠΑ στο έπακρο… Αυτό είναι ένα από τα διδάγματα που πήρε από τον κόσμο του real estate».
Η προσέγγιση του Τραμπ απέδωσε καρπούς. Μόλις πριν από τέσσερις μήνες, ο Σερ Κιρ Στάρμερ ανακοίνωσε στη Βουλή των Κοινοτήτων ότι η Βρετανία θα αυξήσει τις αμυντικές και στρατιωτικές δαπάνες από 2,3% του ΑΕΠ στο 2,5%. Τον περασμένο μήνα, στη σύνοδο του ΝΑΤΟ, αυτό το ποσοστό αυξήθηκε στο 5%, με τα μέλη της Συμμαχίας να το υιοθετούν.
Η προβλεψιμότητα της απροβλεψιμότητας
Ο Τραμπ δεν είναι ο πρώτος πρόεδρος που χρησιμοποιεί το Δόγμα της Απροβλεψιμότητας. Το 1968, όταν ο πρόεδρος Νίξον προσπαθούσε να τερματίσει τον πόλεμο στο Βιετνάμ, βρήκε την ηγεσία του Ανόι αδιάλλακτη.
«Κάποια στιγμή, ο Νίξον είπε στον σύμβουλό του Χένρι Κίσινγκερ “πες στους διαπραγματευτές του Ανόι ότι ο Νίξον είναι τρελός και δεν ξέρεις τι θα κάνει, οπότε καλύτερα να συμφωνήσουν, πριν γίνουν τα πράγματα πραγματικά τρελά”» λέει ο καθηγητής Μάικλ Ντες. «Αυτή είναι η Θεωρία του Τρελού». Η καθηγήτρια Τζούλι Νόρμαν συμφωνεί ότι υπάρχει πλέον «Δόγμα Απροβλεψιμότητας». «Είναι πολύ δύσκολο να ξέρεις τι έρχεται μέρα με τη μέρα» λέει. «Και αυτή ήταν πάντα η τακτική του Τραμπ».
Ο Τραμπ αξιοποίησε την εικόνα του ασταθούς για να αλλάξει τη διατλαντική αμυντική σχέση. Και για να τον κρατήσουν «καλό», ορισμένοι Ευρωπαίοι ηγέτες έφτασαν σε σημείο να τον κολακεύουν. Η πρόσφατη σύνοδος του ΝΑΤΟ στη Χάγη ήταν μια άσκηση δουλοπρέπειας. Ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούτε, είχε στείλει μήνυμα στον Τραμπ, το οποίο εκείνος διέρρευσε: «Συγχαρητήρια και ευχαριστώ για την αποφασιστική δράση στο Ιράν, ήταν πραγματικά εξαιρετική» έγραψε. Και συνέχισε: «Θα καταφέρεις, κάτι που ΚΑΝΕΙΣ πρόεδρος εδώ και δεκαετίες δεν κατάφερε».
Ο Άντονι Σκαραμούτσι, πρώην διευθυντής επικοινωνίας του Τραμπ, είπε: «Κύριε Ρούτε, προσπαθεί να σε γελοιοποιήσει. Είναι μέσα στο Air Force One και γελάει μαζί σου». Αυτό ίσως αποδειχθεί η αδυναμία του Δόγματος Απροβλεψιμότητας: αν οι άλλοι υποθέσουν ότι ο Τραμπ διψά για κολακεία ή βραχυπρόθεσμα κέρδη αντί για μακροπρόθεσμα αποτελέσματα, τότε μειώνεται η ικανότητά του να εξαπατά αντιπάλους.
Οι αντίπαλοι που δεν επηρεάζονται
Το ερώτημα είναι αν η Θεωρία του Τρελού μπορεί να λειτουργήσει απέναντι σε αντιπάλους.
Ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι, αφού δέχθηκε αυστηρή επίπληξη στο Οβάλ Γραφείο, συμφώνησε να παραχωρήσει στις ΗΠΑ προσοδοφόρα δικαιώματα εκμετάλλευσης ορυκτών πόρων της Ουκρανίας.
Ο Βλαντίμιρ Πούτιν, αντίθετα, φαίνεται αδιάφορος στις κολακείες και τις απειλές του Τραμπ. Μετά από τηλεφωνική επικοινωνία, ο Τραμπ δήλωσε «απογοητευμένος» που ο Πούτιν δεν ήταν έτοιμος να τερματίσει τον πόλεμο στην Ουκρανία. Όσο για το Ιράν; Ο Τραμπ είχε υποσχεθεί ότι θα τερματίσει τους «αιώνιους πολέμους» της Αμερικής στη Μέση Ανατολή. Η απόφασή του να χτυπήσει τις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν ήταν ίσως η πιο απρόβλεπτη κίνηση της δεύτερης θητείας του. Το ερώτημα είναι αν θα έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Ο πρώην ΥΠΕΞ της Βρετανίας Ουίλιαμ Χέιγκ έχει υποστηρίξει ότι θα έχει το αντίθετο αποτέλεσμα: θα κάνει το Ιράν πιο πιθανό να επιδιώξει πυρηνικά όπλα. Ο καθηγητής Ντες συμφωνεί: «Πλέον, θεωρώ πολύ πιθανό το Ιράν να πάρει την απόφαση να αποκτήσει πυρηνικά. Δεν θα μου έκανε έκπληξη αν κρατήσουν χαμηλό προφίλ και κάνουν τα πάντα για να ολοκληρώσουν τον κύκλο καυσίμου και να πραγματοποιήσουν δοκιμή».
Απώλεια εμπιστοσύνης στις διαπραγματεύσεις;
Κοιτώντας μπροστά, η απροβλεψιμότητα μπορεί να μη λειτουργεί απέναντι σε εχθρούς, αλλά είναι αβέβαιο αν οι πρόσφατες αλλαγές στους συμμάχους μπορούν να διατηρηθούν.
«Οι άνθρωποι δεν θα θέλουν να κάνουν δουλειές με τις ΗΠΑ αν δεν τις εμπιστεύονται στις διαπραγματεύσεις» λέει η καθηγήτρια Νόρμαν. «Η απομόνωση που επιδιώκουν πολλοί στον κόσμο του MAGA θα τους γυρίσει μπούμερανγκ».
Ο Γερμανός καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς δήλωσε ότι η Ευρώπη πρέπει πλέον να γίνει επιχειρησιακά ανεξάρτητη από τις ΗΠΑ.
«Η σημασία της δήλωσης είναι ότι αναγνωρίζει πως οι στρατηγικές προτεραιότητες των ΗΠΑ αλλάζουν», λέει ο Τρούμπογουιτς. «Δεν πρόκειται να επιστρέψουν όπως ήταν πριν τον Τραμπ».
Αυτό σημαίνει ότι οι Ευρωπαίοι πρέπει να αναπτύξουν μεγαλύτερη αμυντική βιομηχανία και να αποκτήσουν δυνατότητες που τώρα διαθέτουν μόνο οι ΗΠΑ.
Όλα αυτά θα χρειαστούν χρόνια.
Ένα νέο τοπίο
Μπορεί οι Ευρωπαίοι να κατάφεραν μέσω κολακείας και παραχωρήσεων να κρατήσουν τον Τραμπ περίπου «εντός τροχιάς» -υπενθύμισε άλλωστε τη δέσμευσή του στο Άρθρο 5 στην πρόσφατη σύνοδο. Αλλά η απροβλεψιμότητά του σημαίνει ότι τίποτα δεν είναι εγγυημένο.
Και έτσι, ακόμη κι αν το δόγμα της απροβλεψιμότητας πηγάζει από συνειδητή στρατηγική και υπαρκτά προσωπικά του χαρακτηριστικά, λειτουργεί -τουλάχιστον σε κάποιους.
Πηγή: BBC