Ο Παγκόσμιος Δείκτης Ελευθερίας του Τύπου για το 2025 από τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα (RSF) αποκάλυψε τη δεινή κατάσταση της οικονομίας των ειδήσεων και πώς απειλεί σοβαρά τη συντακτική ανεξαρτησία των αιθουσών σύνταξης και την πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης. Υπό το πρίσμα αυτής της ανησυχητικής κατάστασης, οι RSF καλούν τις δημόσιες αρχές, τους ιδιωτικούς φορείς και τα περιφερειακά θεσμικά όργανα να δεσμευτούν σε μια Νέα Συμφωνία για τη Δημοσιογραφία, ακολουθώντας 11 βασικές συστάσεις.
Η οικονομική αστάθεια των μέσων ενημέρωσης έχει αναδειχθεί ως μία από τις σημαντικότερες απειλές για την ελευθερία του Τύπου. Σύμφωνα με τα ευρήματα του Παγκόσμιου Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου για το 2025, οι συνολικές συνθήκες άσκησης της δημοσιογραφίας είναι κακές (κατηγοριοποιούνται ως «δύσκολες» ή «πολύ σοβαρές») στις μισές χώρες του κόσμου.
Απαιτούνται επειγόντως συγκεκριμένες δεσμεύσεις για τη διατήρηση της ελευθερίας του Τύπου, την προάσπιση του δικαιώματος σε αξιόπιστη πληροφόρηση και την έξοδο των μέσων ενημέρωσης από τον καταστροφικό οικονομικό φαύλο κύκλο που θέτει σε κίνδυνο την ανεξαρτησία και την επιβίωσή τους. Εδώ έρχεται ένα New Deal για τη δημοσιογραφία.
Οι 11 συστάσεις των RSF για μια Νέα Συμφωνία για τη Δημοσιογραφία:
1. Protect media pluralism through economic regulation
Τα μέσα ενημέρωσης δεν είναι σαν άλλες επιχειρήσεις και η δημοσιογραφία δεν παρέχει υπηρεσίες όπως άλλες βιομηχανίες. Αν και τα περισσότερα ειδησεογραφικά πρακτορεία είναι ιδιωτικοί φορείς, εξυπηρετούν το δημόσιο συμφέρον διασφαλίζοντας την πρόσβαση των πολιτών σε αξιόπιστες πληροφορίες, έναν θεμελιώδη πυλώνα της δημοκρατίας. Ως εκ τούτου, πρέπει να διασφαλιστεί η πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης, τόσο σε επίπεδο αγοράς όσο και διασφαλίζοντας ότι οι μεμονωμένες αίθουσες σύνταξης αντικατοπτρίζουν μια ποικιλία ιδεών και απόψεων, ανεξάρτητα από το ποιος τις κατέχει.
Στη Γαλλία (25η), οι συζητήσεις σχετικά με την ενοποίηση της ιδιοκτησίας των μέσων ενημέρωσης — ιδίως με τη συμμετοχή της ομάδας Bolloré — έχουν επισημάνει τους κινδύνους για την πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης. Στη Νότια Αφρική (27η), η Επιτροπή Ανταγωνισμού εξετάζει λύσεις για τον μετριασμό των απειλών που θέτουν οι γιγαντιαίες διαδικτυακές πλατφόρμες για τον πλουραλισμό του ψηφιακού χώρου πληροφοριών.
2. Υιοθέτηση της ΚΤΠ ως κοινού προτύπου
Τα ειδησεογραφικά πρακτορεία, οι τεχνολογικοί γίγαντες και οι κυβερνήσεις θα πρέπει να αγκαλιάσουν την πρωτοβουλία Journalism Trust Initiative (JTI), ένα διεθνές πρότυπο για τη δημοσιογραφία. Πάνω από 2.000 μέσα ενημέρωσης σε 119 χώρες συμμετέχουν ήδη στη διαδικασία πιστοποίησης JTI. Η JTI, που ξεκίνησε από τους RSF, λειτουργεί ως κοινή επαγγελματική αναφορά που δεν κρίνει το περιεχόμενο ενός μέσου, αλλά αξιολογεί τις διαδικασίες παραγωγής πληροφοριών, βελτιώνοντας τη διαφάνεια σχετικά με την ιδιοκτησία των μέσων ενημέρωσης και τις συντακτικές διαδικασίες και προωθώντας αξιόπιστα μέσα. Η πιστοποίηση αυτή παρέχει μια βάση για την καθοδήγηση της δημόσιας χρηματοδότησης, την ενημέρωση των πολιτικών ευρετηρίασης και κατάταξης και επιτρέπει στις διαδικτυακές πλατφόρμες και μηχανές αναζήτησης να αναδεικνύουν αξιόπιστες πληροφορίες, προστατεύοντας παράλληλα τον εαυτό τους από εκστρατείες παραπληροφόρησης.
3. Καθιέρωση της δημοκρατικής ευθύνης των διαφημιζόμενων
Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να εισαγάγουν την αρχή ότι οι εταιρείες έχουν την ευθύνη να συμβάλλουν στην προάσπιση της δημοκρατίας, παρόμοια με την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ). Οι διαφημιστές θα πρέπει να είναι οι πρώτοι που θα υιοθετήσουν αυτή την έννοια ως προτεραιότητα, καθώς η απόφασή τους να μετατοπίσουν τους προϋπολογισμούς τους σε διαδικτυακές πλατφόρμες – ή, χειρότερα, σε ιστότοπους που τροφοδοτούν την παραπληροφόρηση – τους καθιστά εν μέρει υπεύθυνους για την οικονομική παρακμή της δημοσιογραφίας. Οι διαφημιζόμενοι θα πρέπει να ενθαρρύνονται να συνδέουν τις διαφημιστικές επενδύσεις τους με κριτήρια αξιοπιστίας και δημοσιογραφικής δεοντολογίας. Η ευθυγράμμιση των διαφημιστικών στρατηγικών με το δημόσιο συμφέρον είναι ζωτικής σημασίας για την προώθηση ενός υγιούς οικοσυστήματος μέσων ενημέρωσης και τη διατήρηση των δημοκρατιών.
Αυτή η έννοια της δημοκρατικής ευθύνης για τις εταιρείες προωθήθηκε κυρίως από τη διευθύνουσα επιτροπή της γαλλικής Γενικής Συνέλευσης Πληροφοριών (États généraux de l’information) και μπορεί να συμπεριληφθεί στο νομοσχέδιο που θα εξεταστεί το 2025 από τη γαλλική Εθνοσυνέλευση.
4. Ρύθμιση των ρυθμιστών της πρόσβασης στις διαδικτυακές πληροφορίες
Τα δημοκρατικά κράτη πρέπει να απαιτούν από τις ψηφιακές πλατφόρμες να διασφαλίζουν ότι αξιόπιστες πηγές πληροφοριών είναι ορατές στο κοινό και αμείβονται.
Η οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα πνευματικά δικαιώματα και ο (29ος) κώδικας διαπραγμάτευσης ειδησεογραφικών μέσων της Αυστραλίας – η πρώτη νομοθεσία που ρυθμίζει την Google και το Facebook – είναι δύο παραδείγματα νομικής απαίτησης από τις μεγάλες πλατφόρμες να πληρώνουν για διαδικτυακό δημοσιογραφικό περιεχόμενο. Ο Καναδάς (21η θέση) έχει αναλάβει παρόμοιες μεταρρυθμίσεις, αλλά έχει αντιμετωπίσει ισχυρή αντίσταση, ιδιαίτερα από τη Meta, η οποία ανταπέδωσε αφαιρώντας ειδησεογραφικό περιεχόμενο από τις πλατφόρμες της. Για να διασφαλιστεί η δίκαιη κατανομή της οικονομικής αξίας που παράγεται από το διαδικτυακό δημοσιογραφικό περιεχόμενο, αυτοί οι τύποι νόμων πρέπει να εγκριθούν ευρέως και να διασφαλιστεί η αποτελεσματική εφαρμογή τους. Οι δημόσιες αρχές πρέπει επίσης να διασφαλίσουν δίκαιες διαπραγματεύσεις, έτσι ώστε τα μέσα ενημέρωσης να μην συνθλίβονται από την τρέχουσα ανισορροπία ισχύος μεταξύ οικονομικά εύθραυστων εταιρειών ειδήσεων και παγκόσμιων τεχνολογικών γιγάντων.
Τέλος, η άνοδος της τεχνητής νοημοσύνης (AI) έχει καταστήσει την ανάγκη για δίκαιη αμοιβή για τους δημιουργούς περιεχομένου ακόμη πιο επείγουσα, καθώς η εργασία τους χρησιμοποιείται πλέον για την εκπαίδευση ή την τροφοδότηση μοντέλων AI. Αυτό είναι απλώς το πιο πρόσφατο παράδειγμα του γιατί η ρύθμιση είναι απαραίτητη για την προστασία του δημοσιογραφικού περιεχομένου από νέες μορφές τεχνολογικής εκμετάλλευσης.
5. Εισαγωγή φόρου στους τεχνολογικούς γίγαντες για τη χρηματοδότηση ποιοτικών πληροφοριών
Ο στόχος της θέσπισης ενός τέτοιου φόρου θα πρέπει να είναι η αναδιανομή του συνόλου ή μέρους των εσόδων που αποκομίζονται άδικα από τους ψηφιακούς γίγαντες εις βάρος των μέσων ενημέρωσης. Τα έσοδα θα ανακατευθυνθούν σε ειδησεογραφικά μέσα ενημέρωσης και θα χρηματοδοτήσουν την παραγωγή αξιόπιστων πληροφοριών.
Αρκετές χώρες έχουν ήδη δεσμευτεί για μεταρρυθμίσεις που φορολογούν τις μεγάλες ψηφιακές πλατφόρμες, αλλά σχεδόν καμία δεν στοχεύει ειδικά στη στήριξη της παραγωγής ποιοτικών πληροφοριών από ανεξάρτητες πηγές. Η Ινδονησία (127η) επέβαλε φόρο στις ξένες ψηφιακές υπηρεσίες, ενώ απαιτεί επίσης από τις πλατφόρμες να αμείβουν τα μέσα ενημέρωσης για τη χρήση του περιεχομένου τους από το 2024. Η Γαλλία θέσπισε επίσης ειδικό φόρο επί των εσόδων των ψηφιακών εταιρειών το 2019.
6. Χρησιμοποιήστε τη δημόσια αναπτυξιακή βοήθεια για την καταπολέμηση των ειδησεογραφικών ερήμων και των αξιόπιστων πληροφοριών από ανεξάρτητες πηγές
Καθώς οι κρίσεις, οι συγκρούσεις και τα αυταρχικά καθεστώτα πολλαπλασιάζονται, η υποστήριξη αξιόπιστων πληροφοριών από ανεξάρτητες πηγές και η αντιμετώπιση των αναδυόμενων ερήμων ειδήσεων δεν ήταν ποτέ πιο σημαντική. Η επίσημη αναπτυξιακή βοήθεια (ΕΑΒ) πρέπει να περιλαμβάνει τη στήριξη της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας, αναγνωρίζοντας ότι είναι απαραίτητη όχι μόνο για την οικονομική ανάπτυξη αλλά και για την ενίσχυση της δημοκρατικής διακυβέρνησης και την προώθηση της ειρήνης.
Τουλάχιστον το 1% της ΕΑΒ θα πρέπει να διατίθεται για τη χρηματοδότηση ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης, προκειμένου να διασφαλίζεται η βιωσιμότητά τους. Σε μια εποχή που ορισμένοι μηχανισμοί στήριξης – όπως η Υπηρεσία Διεθνούς Ανάπτυξης των Ηνωμένων Πολιτειών (USAID) – απειλούνται, οι δεσμεύσεις από τα κράτη δωρητές είναι πιο κρίσιμες από ποτέ.
Η Αυστραλία (29η θέση) και η Νέα Ζηλανδία (16η θέση) αποτελούν θετικά παραδείγματα αυτής της δέσμευσης, δείχνοντας υποστήριξη μέσω περιφερειακών προγραμμάτων ανάπτυξης των μέσων ενημέρωσης, ιδίως στις Νήσους του Ειρηνικού.
7. Ενθάρρυνση της ανάπτυξης υβριδικών και άλλων καινοτόμων μοντέλων χρηματοδότησης
Είναι σημαντικό να αναπτυχθούν μηχανισμοί στήριξης που συνδυάζουν τη δημόσια χρηματοδότηση με ιδιωτικές συνεισφορές (δωρεές, επενδύσεις και δάνεια), όπως το IFRUM, ένα ταμείο που προτείνουν οι RSF για την ανασυγκρότηση των μέσων ενημέρωσης στην Ουκρανία (62ο). Για να διαφοροποιηθούν οι πηγές χρηματοδότησης, τα κράτη θα μπορούσαν να ενισχύσουν τα φορολογικά κίνητρα για τους επενδυτές και να διευρύνουν την πρόσκληση για δωρητές πέρα από τους κατοίκους και τους φορολογούμενούς τους.
8. Διασφάλιση της διαφάνειας και της ανεξαρτησίας κατά την κατανομή των ενισχύσεων για τα μέσα ενημέρωσης
” χορήγηση δημόσιων ή ιδιωτικών επιδοτήσεων στα μέσα ενημέρωσης πρέπει να βασίζεται σε αντικειμενικά και διαφανή κριτήρια που υπόκεινται στην εποπτεία της κοινωνίας των πολιτών. Μόνο η σαφής, δίκαιη διανομή της βοήθειας μπορεί να διασφαλίσει τη συντακτική ανεξαρτησία και να προστατεύσει τα μέσα ενημέρωσης από πολιτικές παρεμβάσεις. Μια τέτοια νομοθετική λύση είναι ο Ευρωπαϊκός Νόμος για την Ελευθερία των Μέσων (EMFA), ο οποίος θα τεθεί σε ισχύ το 2025 σε όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Περιλαμβάνει απαιτήσεις διαφάνειας για τη διανομή βοήθειας, υποχρεώνει τα κράτη μέλη να εγγυώνται τη συντακτική ανεξαρτησία των αιθουσών σύνταξης και επιβάλλει διασφαλίσεις έναντι πολιτικών πιέσεων. Άλλες χώρες έχουν επίσης θεσπίσει υποδειγματικά πλαίσια, όπως ο Καναδάς (21ος), ο οποίος έχει εφαρμόσει ένα διαφανές σύστημα που συνδυάζει φορολογικές πιστώσεις και επιδοτήσεις, διασφαλίζοντας παράλληλα τη συντακτική ανεξαρτησία.
9. Καταπολέμηση της διάβρωσης των δημόσιων μέσων ενημέρωσης
Τα δημόσια μέσα ενημέρωσης δεν είναι κρατικά μέσα ενημέρωσης: είναι ανεξάρτητοι φορείς, που χρηματοδοτούνται από τους πολίτες για την εκπλήρωση μιας αποστολής δημοσίου συμφέροντος. Ο ρόλος τους είναι να εγγυώνται την καθολική πρόσβαση σε αξιόπιστες, ποικίλες πληροφορίες από ανεξάρτητες πηγές, υπηρετώντας την κοινωνική συνοχή και τη δημοκρατία. Οι οικονομικές και πολιτικές επιθέσεις εναντίον αυτών των μέσων ενημέρωσης – που παρατηρούνται σε πολλές χώρες – απειλούν την πρόσβαση του κοινού σε αξιόπιστες πληροφορίες.
10. Ενίσχυση του γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας και της δημοσιογραφικής κατάρτισης
Η υποστήριξη αξιόπιστων πληροφοριών σημαίνει ότι όλοι πρέπει να εκπαιδεύονται από μικρή ηλικία ώστε να αναγνωρίζουν αξιόπιστες πληροφορίες και να συμμετέχουν σε πρωτοβουλίες εκπαίδευσης στα μέσα επικοινωνίας. Τα προγράμματα πανεπιστημιακής και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στη δημοσιογραφία πρέπει επίσης να υποστηριχθούν, υπό την προϋπόθεση ότι είναι ανεξάρτητα.
Η Φινλανδία (5η) αναγνωρίζεται παγκοσμίως για την εκπαίδευσή της στα μέσα επικοινωνίας, με προγράμματα γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας που ξεκινούν από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, συμβάλλοντας στη μεγαλύτερη ανθεκτικότητα έναντι της παραπληροφόρησης.
11. Ενθάρρυνση των εθνών να συμμετάσχουν και να εφαρμόσουν διεθνείς πρωτοβουλίες, όπως η Εταιρική Σχέση για την Πληροφόρηση και τη Δημοκρατία
” διεθνής εταιρική σχέση για την πληροφόρηση και τη δημοκρατία, η οποία προωθεί έναν παγκόσμιο χώρο επικοινωνίας και πληροφόρησης που είναι ελεύθερος, πλουραλιστικός και αξιόπιστος, αριθμεί ήδη περισσότερες από πενήντα υπογράφουσες χώρες. Οι RSF τονίζουν ότι η δημοσιογραφία είναι ένα ζωτικό κοινό αγαθό σε μια εποχή που οι δημοκρατίες παραπαίουν.
Αυτό το New Deal είναι ένα κάλεσμα για συλλογική ανοικοδόμηση των θεμελίων ενός ελεύθερου, αξιόπιστου και πλουραλιστικού δημόσιου χώρου.
