Του Νίκου Παρασκευόπουλου
Στην εποχή της πολυπλοκότητας το TikTok ούτε μόνο ένα αθώο και ουδέτερο εργαλείο αποτελεί, ούτε -αντίθετα- μόνο μια μηχανή παραγωγής μοντέλων.
Η δύναμη του TikTok δεν είναι θέμα παροδικό. Τα σύντομα και ευχάριστα βιντεάκια με το έξυπνο περιεχόμενο δεν αποτελούν απλή μόδα, θα είναι δημοφιλή έστω κι αν μετά μερικά χρόνια το TikTok θα έχει δώσει τη θέση του σε ένα άλλο εργαλείο με ανάλογο χαρακτηριστικά. Το φαινόμενο έχει μέλλον.
Θα μπορούσε κανείς να μιλά ώρες με γενικότητες για την υποταγή της πολιτικής στην επικοινωνία. Δεν θα κατάφερνε έτσι πολλά: Θα προσέκρουε στην κούραση των ακροατών απέναντι στα ευνόητα και στην αντιστασιακή καχυποψία τους απέναντι στους διδακτισμούς. Δεν ενδιαφέρεται ο κόσμος για έρευνες που αποκαλύπτουν το ήδη πασίγνωστο, ούτε για μηνύματα του τύπου «μάθετε αυτό που ήδη γνωρίζετε!». Επιπλέον, η συνεννόηση γίνεται ακόμη πιο δύσκολη όταν μεσολαβεί το χάσμα των γενεών.
Δεν είναι όμως όλα τόσο απλά όσο φαίνονται. Με λίγη παραπάνω προσοχή αρχίζουμε να διακρίνουμε τις πιο συγκεκριμένες και αποτελεσματικές ιδιότητες των εργαλείων για το σχηματισμό της πολιτικής γνώμης. Αυτές τις ιδιότητες που γνωρίζουν όσοι κατασκευάζουν και κινούν τα νήματα. Όχι, δεν εννοώ απαραίτητα ή αποκλειστικά τους πολιτικούς. Ήδη σε μια πολύ προηγούμενη εποχή ο Μαυρογιαλούρος ήταν ένας καλόπιστος πολιτευτής, που τον κατηύθυναν οι όπισθεν κρυπτόμενοι παράγοντες.
Σήμερα λοιπόν τα πράγματα έγιναν πιο πολύπλοκα και «σοβάρεψαν» πολύ: Το ανοιχτό και πολύχρωμο TikTok υποδέχεται ό,τι ανεβάζει ο καθένας, με εφηβικό ή νεανικό ενθουσιασμό και πάντως αυθόρμητα. Κι όμως εντέλει παράγει μοντέλα και χειραγωγεί. Το «ό,τι νάναι» δεν είναι ακριβώς ό,τι νάναι. Πώς συμβαίνει αυτό; Θέμα άλλων άρθρων, αλλά ήδη ας κρατήσουμε στο νου ότι και φιλτραρίσματα υπάρχουν και σκοτεινά εργαλεία (deep fakes, dark patterns, subliminal techniques) που μπορούν να επενεργούν στη διαμόρφωση μηνυμάτων. Ασχολείται μάλιστα σχετικά και ο πρόσφατα θεσπισμένος Κανονισμός για την τεχνητή νοημοσύνη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Οι σημαντικές εξελίξεις ήταν δυο: Η πρώτη ήταν γνωστή στους συμπεριφοριστές από το πείραμα με τα σκυλάκια του Παυλώφ εδώ και περισσότερα από εκατό χρόνια. Είχε αξιοποιηθεί από τα μέσα του 20ού αιώνα στο χώρο της διαφήμισης, έμενε όμως έξω από τη βασική εργαλειοθήκη της πολιτικής. Πρόκειται για τη δύναμη της εικόνας.
Σταδιακά οι μηχανισμοί της ανθρώπινης και στη συνέχεια της τεχνητής νοημοσύνης μελετήθηκαν περισσότερο. Έγινε κοινό μυστικό ότι στη μνήμη ριζώνει και παραμένει περισσότερο η εικόνα παρά ο λόγος. Εντωμεταξύ όταν θυμάσαι κάτι προηγούμενο καταλαβαίνεις και δέχεσαι ευκολότερα το επόμενο, που στην περίπτωση μπορεί να είναι ένα πολιτικό μήνυμα..
Η δεύτερη εξέλιξη ήταν η μεθοδευμένη (από τους αντιπάλους της, βέβαια) εξασθένηση της δημοκρατίας. Η άσκηση εξουσίας απώθησε κανόνες αντιπροσώπευσης, συμμετοχής και λογοδοσίας και πείθει πελατείες ως αυτοσκοπός. Ενδιαφέρει πόσες ψήφους θα εισφέρει ο υποψήφιος (πχ) στις Ευρωεκλογές, όχι αν θα εκπροσωπήσει καλύτερα τον κυρίαρχο λαό και τα συμφέροντά του. Συνακόλουθα, βαραίνει το ελκυστικό σε ψήφους μοντέλο πολιτικού, κι όχι οι μετεκλογικές επιδόσεις του.
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης το εμπέδωσε γρήγορα το σύστημα και έδωσε ηχηρό παράδειγμα. Ακολούθησαν πολλοί, πρόσωπα και κόμματα.
Στην εποχή της πολυπλοκότητας το TikTok ούτε μόνο ένα αθώο και ουδέτερο εργαλείο αποτελεί, ούτε – αντίθετα- μόνο μια μηχανή παραγωγής μοντέλων. Πώς το έλεγε επί δημοκρατίας ο Επίχαρμος;
Να είσαι ήρεμος, και να θυμάσαι να μην πιστεύεις.
*Ο Νίκος Παρασκευόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ και πρώην υπουργός Δικαιοσύνης
ΑΠΟ ΤΟ NEWS 24 7