Του Σήφη Φανουράκη
Στην Ελληνική τηλεόραση, τώρα και χρόνια, «φιλοξενούνται» τηλεοπτικές εκπομπές που προωθούν έναν ξέφρενο «ανταγωνισμό».
Τραγουδιστές, σεφ, κομμωτές, ζαχαροπλάστες, χορευτές, και άλλες κατηγορίες, υποβάλλονται στην κρίση «κάποιων» αυστηρών αυτοαποκαλούμενων κριτών. Αυτοί οι «κριτές-δικαστές», των οποίων η ετυμηγορία είναι τελεσίδικη, είναι σχεδόν πάντα τόσο γνωστοί «άγνωστοι» στο ευρύ κοινό, όσο και οι υποψήφιοι που κρίνονται. Και μάλιστα έχουν μια αυθεντία – εξουσία, απόλυτη.
Αυτές οι εκπομπές-«show» λειτουργούν ως εξής: Οι εξεταζόμενοι υποβάλλονται σε πολύ σκληρές δοκιμασίες. Ο ανταγωνισμός είναι σκληρός γιατί ο «στόχος» είναι κύρια, ο αποκλεισμός και γιατί ο νικητής μπορεί να είναι μόνο ένας, ενώ οι ομάδες που σχηματίζονται ενίοτε χρησιμοποιούνται λειτουργικά στο «παιχνίδι».
Οι «κριτές» χρησιμοποιούν μια επιδεικτική «προγραμματική» σκληρότητα και μερικές φορές υπερβαίνουν και τα όρια της προσβολής και της ταπείνωσης των διαγωνιζομένων.
Ο κώδικας αυτών των εκπομπών-παιχνιδιών είναι, η αλαζονεία που επιδεικνύει ο «κριτής-δικαστής» στον διαγωνιζόμενο.
Το μήνυμα όμως που εκπέμπουν είναι, «είτε κερδίσεις είτε αποτύχεις, θα πρέπει να αποδεχτείς παθητικά την απόλυτη εξουσία των κριτών». Μάλιστα, όσοι συμμετέχουν δηλώνουν πολύ αυστηρά: «Θα τα δώσω όλα» ή «Δεν μπορώ να αποτύχω, αυτή είναι η ζωή μου» ή «Δεν θα σε απογοητεύσω, σεφ» κ.λπ.
Μέσα από αυτές τις εκπομπές-παιχνίδια, η τηλεόραση δεν περιγράφει απλά, αλλά προεξοφλεί την πραγματικότητα της κοινωνίας και είναι ο βηματοδότης και πρόδρομος των κοινωνιολογικών θεωριών των κυρίαρχων τάξεων. Μάλιστα, με το «ψεύτικο κίνητρο» της ψυχαγωγίας, σχεδιάζει και δοκιμάζει την κοινωνία.
Έτσι η τηλεόραση είναι το εργαστήριο δοκιμών και ταυτόχρονα ο βασικός αρχιτέκτονας μιας κοινωνίας, που οι κυρίαρχες τάξεις σχεδιάζουν και επιβάλλουν στον δυτικό κόσμο. Αυτές οι εκπομπές δεν είναι βέβαια «παιχνίδια», αλλά μια επιτηδευμένη «υποβολή» στη δομή της κοινωνίας και του κόσμου της εργασίας και στην απώλεια της κοινωνικής συνοχής.
Οι κυρίαρχες τάξεις θέλουν μια πειθήνια κοινωνία, που να αποτελείται από άτομα που δεν έχουν ιδέα τι είναι αλληλεγγύη, αλλά που διαγκωνίζονται με θυμό ο ένας τον άλλον με μια ξέφρενη ανταγωνιστικότητα. Θέλουν το απόλυτο δικαίωμα να κρίνουν, να επιβραβεύουν, να επιλέγουν και η λεγόμενη «αξιοκρατία» αποτελεί την περιβόητη «ταμπέλα», με την οποία προωθούν τις επιλογές και τις επιβραβεύσεις.
Επίσης, ένα από τα μηνύματα που στέλνουν αυτές οι εκπομπές είναι: «Αν αποτύχεις, μόνο εσύ φταις», «Σου έδωσα την ευκαιρία της ζωής σου, τη σπατάλησες».
Με τέτοια ψέματα δικαιολογούν το ρόλος της δύναμής τους και υποδεικνύουν ταυτόχρονα ότι, η επιτυχία σε αυτήν την κοινωνία δεν εξαρτάται από την πραγματική αξία των ανθρώπων.
Η ψευδο-ιδεολογία της επιτυχίας χλευάζει, την κοινωνική δυναμική, την επιρροή του οικονομικού περιβάλλοντος, με τη βοήθεια των δικτύων που διαμορφώνουν τις ζωές των ατόμων και της κοινωνίας.
Δεν είναι καθόλου αλήθεια ότι κερδίζει μόνο ο καλύτερος και είναι ακόμη πιο ψευδές ότι «αν είσαι καλός, αργά ή γρήγορα θα τα καταφέρεις». Αυτό αποτελεί ένα γελοίο αστικό ψέμα που βασίζεται σε έναν ανατριχιαστικό κοινωνικό δαρβινισμό.
Ορισμένες από αυτές τις τηλεοπτικές εκπομπές φαίνονται σαν «διασκεδαστικά παιχνίδια» που ενθαρρύνουν, το χόμπι της μαγειρικής ή του τραγουδιού.
Όμως στην πραγματικότητα, είναι επιχειρήσεις πολιτισμικής χειραγώγησης που ανατρέπουν αξίες και προσπάθειες δημιουργικότητας, αλληλεγγύης, συνεργασίας, συνειδητοποίησης, σεβασμού και αυτοδιαχείρισης πολλών γενεών.
Με τέτοια τηλεοπτικά «σκουπίδια» υποβάλλουν την υπακοή, την υποταγή, τον καριερισμό και την δουλοπρέπεια. Αποτελούν τις νέες συντεταγμένες της κοινωνίας που επιβάλλονται με την καταστολή, τον αστυνομικό έλεγχο και την κοινωνική νεύρωση, κάτω από το μανδύα του «θεάματος».
Έτσι ακριβώς επιτυγχάνεται η απώλεια της τελεσφορίας της κουλτούρας, της κριτικής και της ορθολογικότητας της κοινωνίας. Την κοινωνική κριτική την διαδέχεται μια αδρανής ενδορρηκτική διαδικασία, όπου η εσωτερική κατάρρευση του κοινωνικού συστήματος επέρχεται με την απορρόφηση και εξουδετέρωση των δυναμικών της στοιχείων και όχι με την έκρηξή τους.