Γράφει ο Απόστολος Αποστόλου
Ο Μαουρίτσιο Λατζαράτο ανήκει στην πρωτοπορία της πολιτικής σκέψης , που δεν συμβιβάζεται με αυτόδουλες ιδεολογίες, δεν καταναλώνεται σε αρίφνητους πολιτικούς ορισμούς και περαστικές προλήψεις. Παραμένει ρηξικέλευθος στην ανάλυση του μεταμοντέρνου καπιταλισμού και στους υφιστάμενους μηχανισμούς της εξουσίας. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Padova, ανέπτυξε δράση στο κίνημα “Autonomia Operaia”. Εγκατέλειψε την Ιταλία στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και αυτοεξορίστηκε στη Γαλλία για να αποφύγει πολιτικές διώξεις. Παρέμεινε στο Παρίσι και απέκτησε τη γαλλική υπηκοότητα, παρά το γεγονός ότι οι κατηγορίες εναντίον του είχαν αποσυρθεί. Το 1996 πήρε το διδακτορικό του από το Πανεπιστήμιο Paris 8 με θέμα διατριβής του “Les machines à cristalliser le temps: perception et travail dans le post-fordisme” και επιβλέποντα καθηγητή τον Ζαν-Μαρί Βενσάν. Θεωρείται από τους σημαντικότερους πολιτικούς αναλυτές της Ευρώπης. Ας δούμε όμως μερικές σκέψεις του.
Η αυτοκυβερνησιμότητα
Η κρίση υπογραμμίζει τους περιορισμούς μας και ταυτόχρονα δολοφονεί τις απαιτήσεις μας θα τονίσει ο Μ.Λατζαράτο. Μια από τις θεμελιώδεις κατηγορίες του Michel Foucault, είναι η αυτοδιακυβέρνηση, δηλαδή η επιμέλεια του εαυτού μας. Όταν αυτοκυβερνηθείς σύμφωνα με τον Foucault, δεν εντάσσεσαι ποτέ σε υποβολή, σε εντολή, σε καθοδήγηση, σε ομαλοποίηση, ούτε σε απαγόρευση και σε κανόνες συμπεριφοράς. Και αυτό γιατί η αυτοκυβερνησιμότητα σημαίνει μια σειρά ευέλικτων και προσαρμόσιμων κανονισμών, στα όρια ενός περιβάλλοντος που απαιτεί και ενθαρρύνει το άτομο να αντιδράσει. Αντίθετα η κρίση, από την άλλη πλευρά, μας αποκαλύπτει τις τεχνικές της κυβερνησιμότητας οι οποίες είναι η επιβολή, η απαγόρευση, οι κανόνες, οι κατευθύνσεις, οι εντολές, η τάξη και η ομαλοποίηση. Ως εκ τούτου η διακυβέρνηση γίνεται αμετάκλητα αυταρχική.
Αντιθέτως τονίζει ο Μ. Λατζαράτο η αυτοδιακυβερνησιμότητα, η επιμέλεια του Εαυτού, ξεπερνάει τις κρατικές βιοπολιτικές «συσκευές». Ωστόσο από τη δεκαετία του 1920 έχουν αναπτυχθεί τεχνολογίες διακυβέρνησης βασισμένες στις καταναλωτικές νόρμες οι οποίες μάλιστα έχουν βαθμιαία εμπλουτιστεί από το μάρκετινγκ, τις έρευνες, τη τηλεόραση, το διαδίκτυο, τα κοινωνικά εικονικά δίκτυα, δηλαδή από ένα σύνολο αλληλεπιδράσεων των διαπροσωπικών σχέσεων που εγείρουν αξιώσεις νέων μοντέλων και νέων καταχωρήσεων της ζωής. Αυτές οι βιοπολιτικές «συσκευές» είναι ταυτόχρονα συσκευές αξιοποίησης ελέγχου, οι οποίες παράγουν την υποκειμενικότητας.
Το κεφάλαιο είναι ένας σημειωτικός χειριστής
Το κεφάλαιο σύμφωνα με τον Μ. Λατζαράτο αποτελεί ένα σημειωτικό αλλά μη γλωσσικό χειριστή. Στον καπιταλισμό τα σημεία ρέουν (οι αλγόριθμοι, τα διαγράμματα, οι εξισώσεις) δρουν απευθείας επί των υλικών ροών, χωρίς να διέρχονται μέσα σημασίες και χωρίς να σκηνοθετούν μια σχέση μεταξύ σημαίνοντος και σημαινόμενου, όπως ακριβώς συμβαίνει με την γλώσσα.
Αυτή λοιπόν η « ημι-σημασιακή» σημειωτική με το άϋλο χρήμα και τους αλγόριθμους, λειτουργούν πέρα από τις παραδοσιακές σημασίες. Μάλιστα το παράξενο σήμερα είναι ότι τίποτα δεν είναι κλειδωμένο με την έννοια του δυαδισμού και του νοήματος. Σήμερα υπάρχουν σημεία-χειριστές, σημεία-δύναμης, τα οποία δεν περνούν μέσα από συνειδήσεις και μέσα από αντιπροσωπεύσεις και επίσης δεν εκφράζουν μια διαγραμματική μορφή. Ο καπιταλισμός στην εποχή μας είναι μακρο-εντοπιστικός και όχι λογοκεντρικός και αυτό γιατί λειτουργεί στη βάση μιας σημειωτικής εντελώς διαφορετική από εκείνη που γνωρίζαμε μέχρι χθες, δηλαδή απορρίπτοντας τη σημειωτική της γλωσσολογίας.
Η νέα δύναμη
Ωστόσο το ερώτημα που τίθεται κατά τον Μ. Λατζαράτο είναι: Ποια μπορεί να είναι η μακρο- πολιτική κατάσταση και πως εκείνη οργανώνεται; Εδώ θα πρέπει να κοιτάξουμε τις σχέσεις δύναμης και πως κινούνται. Όχι μόνο να εξετάζουμε τις διαμεσολαβήσεις και τις μεσεύσεις της εξουσίας, γιατί με τις ασύμμετρες δυνάμεις του κεφαλαίου όλα εργάζονται υπέρ του κεφαλαίου θα τονίσει ο Μ. Λατζαράτο.
Στο παρελθόν ο πολιτικός αγώνας διεξαγόταν με αποφασιστικότητα στο όνομα της εργατικής τάξης, η οποία όμως (εργατική τάξη) σήμερα ανασυγκροτείται γύρω από την χρηματοοικονομική τεχνολογία. Εξάλλου θα πει ο Μ. Λατζαράτο, η πραγματικότητα κυριαρχείται για χρόνια από τους νόμους του κεφαλαίου, όπως για παράδειγμα της απεριόριστης εισαγωγής, της παραγωγής και της κατανάλωσης. Είναι αναγκαίο λοιπόν να θεμελιωθεί μια νέα πολιτική ανάλυση του κεφαλαίου, και επίσης να αναδειχθεί μια πρακτική ταξική πάλη που θα κινείται απέναντι από την εξουσία και δεν θα μένει αιχμάλωτη στις επιλογές του μεταμοντέρνου καπιταλισμού, αλλά θα οργανώνει μια αναγεννητική προοπτική.
Καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας