Γράφει ο Δημήτρης Σκουτέρης
Η Τεχνολογία ως Μέσο Δημοκρατίας και Ισότητας
Η Πρόκληση της Εποχής μας
Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από την υπερσυγκέντρωση της εξουσίας στα χέρια λίγων ισχυρών κρατών, πολυεθνικών, χρηματοοικονομικών μορφωμάτων καθώς και τεχνολογικών κολοσσών. Η παραδοσιακή δομή του κράτους-προστάτη (του και «εθνικού κράτους» αποκαλούμενου) έχει αντικατασταθεί από συστήματα που ελέγχονται από αλγορίθμους, δεδομένα (DATA) και οικονομικά συμφέροντα. Έτσι οι αλγόριθμοι και τα δεδομένα είναι οι μηχανισμοί λήψης αποφάσεων που συχνά ξεπερνούν την ανθρώπινη κρίση, περιορίζοντας τον ρόλο του πολίτη σε παθητικό παρατηρητή
Σε αυτό το πλαίσιο, το ερώτημα που τίθεται είναι: Μπορεί η τεχνολογία να αναστρέψει αυτήν τη συνθήκη και να λειτουργήσει ως όχημα δημοκρατίας και ισότητας; Η τεχνολογία προφανώς μπορεί να το κάνει αυτό πραγματικότητα—αλλά χρειάζεται πρώτα κοινωνική και πολιτική βούληση για να το υλοποιήσει. Αυτό το δοκίμιο δεν είναι μια νέα “Ιδεατή Πολιτεία” του Πλάτωνα, αλλά μια πρακτική προσέγγιση για μια κοινωνία που ενσωματώνει τη διαφάνεια, τη συμμετοχή και τον τεχνολογικό έλεγχο ως θεμελιώδη στοιχεία της λειτουργίας της.
1. Η Αρχιτεκτονική της Νέας Κοινωνίας
Η Νέα Κοινωνία στηρίζεται σε τρεις πυλώνες:
I. Διαφάνεια σε Real-Time
Η έννοια του Real-Time αναφέρεται σε διαδικασίες που γίνονται «σε πραγματικό χρόνο», δηλαδή με άμεση ενημέρωση χωρίς καθυστερήσεις. Εφαρμοζόμενη στη διακυβέρνηση, σημαίνει ότι κάθε απόφαση, κάθε δαπάνη και κάθε δημόσια ενέργεια είναι διαθέσιμη στους πολίτες τη στιγμή που ακριβώς συμβαίνει και όχι μήνες αργότερα μέσω εκθέσεων-αναφορών-δημοσιευμάτων.
Στην Ελλάδα, το σύστημα Διαύγεια είναι ένα πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση: κάθε απόφαση της δημόσιας διοίκησης αναρτάται διαδικτυακά. Ωστόσο, ένα πιο προχωρημένο σύστημα βασισμένο σε blockchain θα εξασφάλιζε ότι τα δεδομένα είναι αδιάβλητα και δυνατόν να τα παρακολουθούμε σε πραγματικό χρόνο και όχι όποτε ο Φορέας τα αναρτά.
II. Συμμετοχικός Έλεγχος
Η πολιτική παύει να είναι προνόμιο ειδικών, τεχνοκρατών, ή και πολιτικών του κομματικού σωλήνα. Μέσω ψηφιακών εργαλείων, οι πολίτες προτείνουν, αναθεωρούν και ψηφίζουν πολιτικές. Στην ελληνική περίπτωση, η εμπειρία της πλατφόρμας gov.gr έδειξε ότι η ηλεκτρονική διακυβέρνηση μπορεί να μειώσει τη γραφειοκρατία και να φέρει τον πολίτη πιο κοντά στους κρατικούς μηχανισμούς. Αυτό όμως δεν αρκεί, Το επόμενο βήμα είναι η συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων με ψηφιακά δημοψηφίσματα για ζητήματα όπως η υγεία, η παιδεία ή η κλιματική πολιτική κλπ.
III. Τεχνολογική Λογοδοσία
Αλγόριθμοι και εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης (AI) υπόκεινται σε συνεχή έλεγχο από ανεξάρτητες ομάδες επιστημόνων και πολιτών, ώστε να διασφαλίζεται η ηθική τους χρήση. Στην Ελλάδα, η συζήτηση για την προστασία προσωπικών δεδομένων (ιδίως μετά την εφαρμογή του GDPR) δείχνει την ανάγκη διαρκούς επιτήρησης για να αποφευχθεί η καταχρηστική χρήση δεδομένων.
2. Τα Εργαλεία Διαφάνειας και Ελέγχου
α. Το Δημοκρατικό Blockchain
Το blockchain είναι μια αποκεντρωμένη ψηφιακή βάση δεδομένων όπου οι πληροφορίες καταγράφονται σε «αλυσίδες μπλοκ» με τρόπο που δεν μπορεί να αλλοιωθούν. Στο ελληνικό πλαίσιο, θα μπορούσε να εφαρμοστεί στις δημόσιες δαπάνες: κάθε ευρώ που επενδύεται για την κατασκευή ενός έργου (π.χ. νοσοκομείου ή σχολείου) θα είναι ορατό και ανιχνεύσιμο από τους πολίτες. Έτσι, η κοινωνία θα γνωρίζει σε πραγματικό χρόνο την πορεία του έργου, από την υπογραφή της σύμβασης μέχρι την ολοκλήρωσή του.
β. Η Πλατφόρμα Συμμετοχικής Λήψης Αποφάσεων
Μέσω εφαρμογών που αξιοποιούν τεχνητή νοημοσύνη για την ανάλυση προτάσεων, οι πολίτες θα μπορούν να συνδιαμορφώνουν την πολιτική ατζέντα. Μια εφαρμογή όπου οι πολίτες μπορούν να προτείνουν νόμους ή τροποποιήσεις, να ψηφίζουν σε δημοψηφίσματα για σημαντικά ζητήματα, να συμμετέχουν σε διαδικτυακές συνελεύσεις για τοπικά -περιφερειακά και εθνικά θέματα. Στην Ελλάδα, κάτι τέτοιο θα μπορούσε να υλοποιηθεί ως «ψηφιακή Αγορά ιδεών» (στο πρότυπο της Αγοράς στην Αρχαία Αθήνα), όπου οι πολίτες υποβάλλουν προτάσεις, οι οποίες βελτιώνονται με ανοιχτή διαβούλευση και αξιολογούνται πριν τεθούν σε ψηφοφορία. Εδώ η τεχνητή νοημοσύνη θα βοηθά στην αναλυτική επεξεργασία των προτάσεων, εντοπίζοντας τακτικές και προτείνοντας βελτιώσεις.
γ. Το Σύστημα Τεχνολογικής Λογοδοσίας
Ειδικές ομάδες πολιτών-εμπειρογνωμόνων θα ελέγχουν τους αλγορίθμους που εφαρμόζονται σε κρίσιμους τομείς. Για παράδειγμα, σε συστήματα πρόβλεψης εγκληματικότητας ή αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας, θα πρέπει να διασφαλίζεται η δικαιοσύνη και η αμεροληψία. Επιπλέον οι Ανεξάρτητες ομάδες εμπειρογνωμόνων (πολίτες, επιστήμονες, ακτιβιστές) ενδεικτικά θα ελέγχουν :
Τους αλγορίθμους που χρησιμοποιούνται από τις κυβερνήσεις και τις εταιρείες.
Τις βιοτεχνολογικές εφαρμογές (π.χ. γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα, AI στην ιατρική).
Την ηθική χρήση της τεχνολογίας (π.χ. προστασία προσωπικών δεδομένων).
Στο ελληνικό πλαίσιο, όπου η εμπιστοσύνη προς τους θεσμούς συχνά είναι χαμηλή, τέτοιες επιτροπές θα μπορούσαν να ενισχύσουν τη διαφάνεια και την αξιοπιστία.
3. Η Κοινωνία ως Συν-Δημιουργός
Σε αυτή τη Νέα Κοινωνία, οι πολίτες δεν είναι παθητικοί δέκτες αποφάσεων, αλλά ενεργοί Συν-δημιουργοί του πολιτικού και κοινωνικού τους περιβάλλοντος. Η Νέα Κοινωνία αναδεικνύει τον πολίτη σε ενεργό δημιουργό. Για παράδειγμα:
Τοπική Αυτοδιαχείριση: Κοινότητες μπορούν και πρέπει να αυτοδιαχειριστούν μερικώς την καθημερινότητα τους-τα προβλήματα τους-το μέλλον τους. Να δημιουργήσουν ακόμα και δικά τους ψηφιακά νομίσματα (χρήσιμα για την ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας)- ενεργειακά δίκτυα με τη βοήθεια smart grids (έξυπνων δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας) ακόμα και χρήσης τρισδιάστατων εκτυπωτών (3D printers). Στην Ελλάδα, η ανάπτυξη ενεργειακών κοινοτήτων δείχνει ότι ήδη υπάρχουν πρωτοβουλίες σε αυτήν την κατεύθυνση.
Gamification στη Διακυβέρνηση: Ο όρος Gamification αναφέρεται στη χρήση στοιχείων από τον φιλοσοφία του κόσμου των παιχνιδιών σε διαδικασίες αποφάσεων -συμμετοχής-δράσεων . Στην πολιτική, αυτό σημαίνει ότι η συμμετοχή θα ανταμείβεται, π.χ. με συμβολικές διακρίσεις για τις καλύτερες ιδέες. Στο ελληνικό περιβάλλον, κάτι τέτοιο θα μπορούσε να προσελκύσει περισσότερο τους νέους, που συχνά αισθάνονται αποξενωμένοι από τις παραδοσιακές πολιτικές δομές. Με άλλα λόγια η συμμετοχή θα πρέπει να αμείβεται ποικιλότροπα.
4. Προκλήσεις και Κίνδυνοι
Η μετάβαση σε αυτή τη Νέα Κοινωνία δεν είναι χωρίς προκλήσεις:
Η Απειλή της Τεχνολογικής Υπεροχής: Οι κυβερνήσεις και οι εταιρείες μπορεί να χρησιμοποιήσουν την ίδια τεχνολογία για να παρακάμψουν τους ελέγχους (π.χ. χάκερς, ψευδείς ειδήσεις).
Η ανισότητα πρόσβασης σε τεχνολογικά μέσα μπορεί να δημιουργήσει νέες μορφές κοινωνικού αποκλεισμού. Στην Ελλάδα, η ψηφιακή ανισότητα μεταξύ αστικών κέντρων και απομακρυσμένων περιοχών παραμένει κρίσιμο πρόβλημα.
Η Υπερβολική Εξάρτηση από την Τεχνολογία: Η κοινωνία μπορεί να χάσει την ικανότητα για κριτική σκέψη και αυτοοργάνωση χωρίς τεχνολογικά εργαλεία.
Η Δυνατότητα για Αλλαγή
Η πρόταση για μια κοινωνία διαφάνειας και συμμετοχής δεν είναι ουτοπική· βασίζεται σε τεχνολογίες που ήδη υπάρχουν(blockchain, AI, δίκτυα 5G) και σε διεθνείς προτάσεις για την ψηφιακή δημοκρατία. Το ζητούμενο είναι η πολιτική βούληση να αξιοποιηθούν με τρόπο που ενισχύει τη δημοκρατία και όχι τον αυταρχισμό.
Η τεχνολογία, άλλωστε δεν είναι ούτε καλή ούτε κακή· ούτε ουδέτερη. Η δική μας επιλογή είναι να την χρησιμοποιήσουμε για να ενισχύσουμε την εξουσία των πολιτών και να δημιουργήσουμε μια κοινωνία πιο δίκαιη -βιώσιμη- συμμετοχική.
Ο Δημήτρης Σκουτέρης είναι πολιτικός αναλυτής, [email protected], https://www.facebook.com/dimitris.skouteris.94, @dim1956.bsky.social, @skouterisd, https://skouterisd.blogspot.com.