Όταν η αντιπροσωπευτική δημοκρατία έγινε δημοκρατικός ολοκληρωτισμός

Του Μάνου Στεφανίδη

 

ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ ΜΑΝΟΣΣήμερα στις ψευδοδημοκρατίες μας η άνοδος στην εξουσία

προϋποθέτει να κολακεύει κανείς τη κοινή γνώμη  και να έχει τηλεοπτική φωτογένεια.

Κορνήλιος Καστοριάδης, 1987

Είναι ειλικρινά ιστορικών διαστάσεων η μεταβολή : Ζούμε δυστυχώς στην εποχή του τέλους της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, αυτής που έχουμε συνηθίσει να ονομάζουμε αστική,  η οποία έχει πια μετατραπεί, σταδιακά και σχεδόν “ανεπαισθήτως”, σε έναν  δημοκρατικό ολοκληρωτισμό, σε μια κατ´ επίφαση δημοκρατία όπου οι αποφάσεις λαμβάνονται από ελάχιστους με τους πολλούς να διακοσμούν ως… φόντο το βάθος του κάδρου. Η δημοκρατία δυτικού τύπου,  παρακμάζοντας σταθερά, με τα νομοθετήματα να εγκρίνονται μαζικά από αγουροξυπνημένους “εκπροσώπους” και καθιστάμενη αντί ουσίας ξερός… τύπος κυριολεκτικά, διέρχεται την εσχάτη των κρίσεων και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Ο Καστοριάδης, ήδη από την εποχή της κριτικής του σοβιετικού μοντέλου και της οξείας σύγκρουσης του με τον Σαρτρ το 1950, μιλούσε για φιλελεύθερες ολιγαρχίες. Συμπληρώνοντας ότι η σημερινή κοινωνία είναι “θεμελιωδώς άφρων”.

 Δείτε για παράδειγμα τι συμβαίνει στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής εκεί που η παράδοση θέλει τους δημοκρατικούς  θεσμούς  να έχουν εξελιχθεί με τον πιο ραφιναρισμένο και σύνθετο τρόπο σε ένα μικτό σύστημα εκλεκτόρων που εξασφαλίζει, υποτίθεται, το πιο αδιάβλητο αποτέλεσμα επιλέγοντας τον άριστο των αρίστων. Οποία φενάκη! Μέσα από μια σειρά πολύπλοκων όσο και χρονοβόρων διαδικασιών που κοστίζουν πανάκριβα και ενεργοποιούν ολόκληρο το εκλογικό σώμα σε όλες τις πολιτείες των ΗΠΑ έχουμε φτάσει, λίγο πριν από την τελική φάση των προεδρικών εκλογών,να έχουμε ως υποψήφιους έναν μισότρελο πολυεκατομμυριούχο, τον Τραμπ,  και μια σκοτεινή κυρία γηράσασα στην εξουσία την οποία ασκεί έμμεσα ή άμεσα τις τρεις τελευταίες δεκαετίες, την Χίλαρυ. Από τη μια το οικονομικό κατεστημένο και από την άλλη το πολιτικό κατεστημένο, ένα είδος νέας δυναστείας, ανέμπνευστο, προβλέψιμο, βαρετά μέτριο το οποίο όμως  διασφαλίζει μέσα από αυτές ακριβώς τις ιδιότητες του, την απρόσκοπτη συνέχεια του κυρίαρχου συστήματος προς δόξαν της ….δημοκρατίας.

Επί δύο ολόκληρα χρόνια οι μηχανισμοί των δύο πανίσχυρων κομμάτων που εναλλάσσονται στην εξουσία, δηλαδή των Δημοκρατικών και των Ρεπουμπλικάνων,  ξοδεύοντας αφειδώς χρήμα και προσελκύοντας υπέρογκες  χορηγίες, ενεργοποιούν χιλιάδες οπαδών, ψηφοφόρων, εμπειρογνωμόνων, τεχνικών υποστήριξης,οργανωτικών  επιτελείων αλλά και μιας τεράστιας μάζας κοινού κυριολεκτικά for nothing ή έστω για  business που υποδύονται την πολιτική. Και ένα κοινό πολύχρωμο μεν παθητικό δε σαν τους χειροκροτητές στα Τιβί σόου   που δεν έλκεται τόσο από το όραμα του καινούργιου ούτε από τα συνθήματα τα σχετικά με την αλλαγή ή τη διαφορά, από την ιδεολογία και τα πολιτικά προγράμματα των λαμπερών υποψηφίων, όσο από την φαντασμαγορία του θεάματος. Και ασφαλώς από την ψευδαίσθηση- μια ψευδαίσθηση όλο και περισσότερο “γυάλινη”, μηντιακή, εικονική, επιφανειακή και υπερρεαλιστική- ότι τάχα μετέχει σε αυτήν την απόλυτη γιορτή της Δημοκρατίας.

Και μετά από αυτόν τον ορυμαγδό των οπτικών πληροφοριών και των δραστηριοτήτων επιλογής, πάντα νομότυπων και θεσμικών για να εξηγούμαστε, που απασχολούν όχι μόνο τους πολίτες της υπερδύναμης αλλά και όλο τον πλανήτη… Μετά από την τεράστια, μιντιακή υπερκατανάλωση πληροφοριών, ονομάτων, προγραμμάτων, εκδηλώσεων των υποψηφίων, συγκρούσεων και ” συγκρούσεων” που ανεβάζουν την τηλεθέαση και δημιουργούν μύθους μιας χρήσεως… Μετά από τα ποικίλα  debate και τα  συμπαρομαρτούντα,  μετά από τον πακτωλό χρημάτων τα οποία θα αρκούσαν για να σώσουν π.χ μια από τις καταβυθιζόμενες Δημοκρατίες της κεντρώας Αφρικής, μετά από όλο αυτό το βερμπαλιστικό παραλήρημα και τον θρίαμβο της διαδικασίας έχουμε ως αποτέλεσμα  προς ελεύθερη και δημοκρατική επιλογή, τα τέλεια και απόλυτα  προϊόντα μιας τέλειας και απόλυτης διαδικασίας  τον … Τράμπ και τη Χίλαρι, δηλαδή την απόλυτη παρακμή της Δημοκρατίας.

Αλλά και η Ευρωπαϊκή Ένωση παρά τους εξαιρετικά στιλπνούς και ανάλογα πολυεπίπεδους θεσμικούς τύπους εκπροσώπησης που διαθέτει, διανύει κι αυτή τον έσχατο κίνδυνο της αυτοδιάλυσής της. Σοβεί και εδώ μια βαθιά κρίση σχετιζόμενη άμεσα με το έλλειμμα  Δημοκρατίας που διαπιστώνεται όλο και πιο έντονα και με την επιβολή ενός στενού, προσωποπαγούς συστήματος, μιας πολυκέφαλης, γραφειοκρατικής πυραμίδας, η οποία εκπληρώνει τον τύπο αλλά όχι την ουσία. Ναι ψηφίζουμε καθολικά, όλα τα κράτη, για τους εκπροσώπους μας στο ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ναι στέλνουμε τον επίτροπο μας στο κολέγιο των εθνικών επιτρόπων, ναι μετέχουμε στα Eurogroups και τα συμβούλια κορυφής   υπουργών ή πρωθυπουργών, αλλά πάλι η στυφή γεύση της ελλιπούς αντιπροσώπευσης, του ελλείμματος ή, καλύτερα του κενού της Δημοκρατίας εξακολουθεί να ισχύει. Συχνά έχω την αίσθηση πως πρόκειται για ένα θέατρο το οποίο εκ των υστέρων νομιμοποιεί προειλημμένες αποφάσεις και κατ’ουσίαν κυβερνά η στενή  γραφειοκρατική ομάδα  που ορίζεται αποκλειστικά  ανάμεσα στις Βρυξέλλες και το Βερολίνο.

Και αν η Ελλάδα την στιγμή αυτή, λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών που αντιμετωπίζει ως χώρα, βρίσκεται κυριολεκτικά στη γωνία των των δημοκρατικών διαδικασιών, ψηφίζοντας εκ των υστέρων και με fast track τρόπο όσα η τρόικα εκ των προτέρων έχει αποφασίσει και ονομάζοντάς την διαδικασία αυτή” εφαρμοστικό νόμο”,και άλλες χώρες της περιφέρειας που δεν ανήκουν στον σκληρό πυρήνα εξουσίας του παραπάνω δίπολου Βρυξελλών – Βερολίνου έχουν τα ίδια παράπονα ως προς το ισχύον έλλειμμα  δημοκρατίας.

Κατά την άποψή μου αυτό το γεγονός, το δημοκρατικό δηλαδή έλλειμμα, είναι το σημαντικότερο πρόβλημα που απειλεί σήμερα τη συνοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης και αποτελεί την πιο ουσιαστική αιτία για την κρίση που σοβεί στο εσωτερικό της. Πολύ περισσότερο από τις ροές των μεταναστών που κάποτε θα ελεγχθούν, πολύ πιο δραματικά από τα ενδεχόμενα, τρομοκρατικά χτυπήματα των τζιχαντιστών που και αυτά θα περιοριστούν με την πάροδο του χρόνου, η συνοχή της Ευρώπης πλήττεται καίρια από τα αμβλυμμένα, δημοκρατικά ανακλαστικά της. Ένα παράδειγμα: Υπάρχει το euro αλλά δεν υπάρχει ενιαία οικονομική πολιτική με αποτέλεσμα να δημιουργούνται ζώνες ισχυρών και ζώνες  ανίσχυρων παικτών στην,υποτίθεται, ενιαία και αλληλέγγυα ευρωπαϊκή οικογένεια. Κάτι που είναι αυτονόητο για τις πολιτείες των ΗΠΑ, παραμένει ζητούμενο για την Ευρώπη και την ελλιπή όσο και ετεροβαρή, θεσμική της θωράκιση.

Το φαινόμενο αυτό του δημοκρατικού ολοκληρωτισμού ο οποίος λειτουργεί μεν στο όνομα αλλά κατ’ ουσίαν ερήμην των λαών, εννοώ της λαϊκής βούλησης, είναι κυρίαρχο πια π.χ.  στην Τουρκία του Ερντογάν ή στη Ρωσία του Πούτιν. Πρόκειται για ένα είδος πεφωτισμένης Δεσποτείας, μια μεταμοντέρνα” δημοκρατία” όπου η βούληση του ενός εξωραΐζεται μέσα από στημένες θεσμικές διαδικασίας κοινοβουλευτικού τύπου (ή, μήπως, κοινοβουλευτικού τίποτε ;). Επειδή και η Δούμα λειτουργεί στη Μόσχα όπως λειτουργεί και η Βουλή των κομματικών αντιπροσώπων στην Άγκυρα αλλά ποιος αμφιβάλλει ότι στα ζητήματα τόσο της εξωτερικής  όσο και της εσωτερικής πολιτικής αυτό το οποίο κυρίως ισχύει, είναι η βούληση του Κυρίαρχου Ενός, δηλαδή του Πούτιν ή του Ερντογάν; Για να μην μιλήσω για τον πρόεδρο Ξι της Κίνας, τον ισχυρότερο ηγέτη αυτής της ιδιότυπα κομμουνιστικής, επιθετικά  καπιταλιστικής χώρας μετά τον Μάο, ή τον γλυκύτατα σιδηρό Μέσι στην Ινδία ή τους προέδρους των λατινοαμερικάνικων δημοκρατιών.

Πρέπει να στοχαστούμε ξανά  όλοι εμείς οι σκεπτόμενοι άνθρωποι στη Δύση και την Ανατολή την ουσιαστική λειτουργία της δημοκρατίας αναλογιζόμενοι ίσως μερικές από τις ιδέες του Κορνήλιου Καστοριάδη περί φαντασιακής θέσμισης της κοινωνίας ή του Παναγιώτη Κονδύλη και των κειμένων του σχετικά με την παρακμή του αστικού πολιτισμού. Εκτός κι αν αυτή η μαζική τηλε-δημοκρατία είναι ό,τι αντέχουμε, ό,τι μας αξίζει σ’ αυτή την εποχή των τέλειων μέσων αλλά των απελπιστικά συγκεχυμένων στόχων.

ΥΓ. Ο Κώστας Αξελός δήλωνε ως μειράκιο το 1944 ότι ο αληθινός επαναστάτης οφείλει να κρατάει με το ένα χέρι το τουφέκι και με το άλλο τον Ρίλκε. (Προς Θεού μην το μάθει ο Αλέξης!) Λεπτομέρεια. Το 1946 εγκατέλειψε το Κομμουνιστικό Κόμμα.

Συμπέρασμα: Ας ξαναδιαβάσουμε τους μεγάλους διανοητές μας, τον Κώστα Παπαϊωάννου, τον Αξελό, τον Κονδύλη, τον Καστοριάδη.

Ο Μάνος Στεφανίδης είναι αναπληρωτής καθηγητής ΕΚΠΑ