Αλήθειες για την ομοσπονδία που αποδεχόμαστε

Του Γιαννάκη Ομήρου

                                                                                   

Εν όψει των προεδρικών εκλογών του 2023 και των σχετικών με την μορφή λύσης του κυπριακού αναφορών, υποψηφίων και κομμάτων, κεντρικό ζήτημα αναδεικνύεται, όχι για πρώτη φορά, η ομοσπονδιακή λύση. Τι είδους ομοσπονδία; Διζωνική – δικοινοτική; Με το σωστό περιεχόμενο; Απόρριψη της Δ.Δ.Ο; Απόρριψη συλλήβδην της ομοσπονδίας;

Πρόκειται στην πραγματικότητα για σκιαμαχία. Η ομοσπονδία υπήρξε ως μορφή λύσης το οδυνηρό τίμημα που κλήθηκε ο Κυπριακός Ελληνισμός να καταβάλει μετά την προδοσία του εγκληματικού πραξικοπήματος του 74, που άνοιξε την πόρτα στην τουρκική εισβολή. Οι συμφωνίες υψηλού επιπέδου του 77 και 79, Μακαρίου – Ντεκτάς και Κυπριανού – Ντέκτας ανεξάρτητα από τον βαθμό δεσμευτικότητας τους, σηματοδότησαν μια αναντίλεκτη πραγματικότητα. Ότι αν θα υπάρξει λύση στο Κυπριακό αυτή θα είναι λύση ομοσπονδιακή. Αυτή πρέπει να θεωρείται μια ανέκκλητη ιστορική παραδοχή. Ωστόσο το περιεχόμενο της ομοσπονδίας είναι εξόχως σημαντικό. Όσοι ειρωνεύονται τη προσθήκη στην ομοσπονδία ή στη διζωνική της αναφοράς σε «σωστό περιεχόμενο» επιδιώκουν στη πραγματικότητα να στείλουν το μήνυμα της αποδοχής οποιουδήποτε περιεχομένου ομοσπονδιακής λύσης, ακόμα και αυτής που θα παραπέμπει σε συνομοσπονδία ή και δύο κρατικών οντοτήτων λύση με το ψευδώνυμο της συνομοσπονδίας.

Ο όρος της διζωνικής είναι προφανές ότι προωθήθηκε επιδέξια από την τουρκική πλευρά και τους συμμάχους της, προσδίδοντάς της ταυτόχρονα ένα περιεχόμενο «κομμένο και ραμμένο» στα μέτρα των τουρκικών στόχων και επιδιώξεων. Δυστυχώς, πέραν της παρείσφρησης αυτής της ορολογίας στα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας, υπάρχουν και αυτοί, στη δική μας πλευρά, που επιμένουν να προβάλλουν ως σημαία της προσπάθειας για λύση όχι το περιεχόμενο μιας σωστής ομοσπονδιακής λύσης, αλλά απλώς τον τίτλο και τον επιθετικό της προσδιορισμό. Ιδού όμως τα αμάχητα τεκμήρια της βαρύτατης πλάνης τους.

Άρθρο 4 [κύριο άρθρο] της θεμελιώδους συμφωνίας του Σχεδίου Ανάν: Έχοντας αποφασίσει να ανανεώσουμε τον συνεταιρισμό μας και αποφασισμένοι ότι αυτός ο νέος διζωνικός συνεταιρισμός…

Άρθρο 2 παράγραφος (α) του Σχεδίου Ανάν: Η Ενωμένη Κυπριακή Δημοκρατία είναι οργανωμένη σύμφωνα με το Σύνταγμά της και σύμφωνα με τις βασικές αρχές […] της διζωνικότητας και της ισότητας των συνιστωσών Πολιτειών.

Άρθρο 1 [θεμελιώδες] του Συντάγματος της Ενωμένης Κυπριακής Δημοκρατίας του Σχεδίου Ανάν: Η Ενωμένη Κυπριακή Δημοκρατία θα οργανωθεί δυνάμει του παρόντος Συντάγματος σύμφωνα με τις βασικές αρχές του Κράτους Δικαίου […] της διζωνικότητας και του ισότιμου καθεστώτος των συνιστωσών Πολιτειών.

Το Σχέδιο Ανάν, επομένως, προέβλεπε σαφώς μια Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία. Αυτός ήταν ο χαρακτηρισμός της λύσης. Όμως αυτός ο χαρακτηρισμός οδηγούσε σε λύση δίκαιη, ισοβαρή και διασφαλίζουσα τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες; Ο κυπριακός Ελληνισμός έκρινε ότι ήταν απαράδεκτη η «διζωνική» Ομοσπονδία, την οποία πρότεινε το Σχέδιο Ανάν, και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο την απέρριψε.

Αυτοί που υποστηρίζουν ότι πρέπει να μετατρέψουμε τη «διζωνικότητα» σε σημαία του αγώνα για λύση του Κυπριακού επιδίδονται, δυστυχώς, και σε μια σκόπιμη διαστρέβλωση. Προσπαθούν να φορτώσουν την ευθύνη για τη διζωνική στον Μακάριο. Ισχυρίζονται ότι στη συμφωνία Μακαρίου – Ντενκτάς του 1977 εισήχθη ο όρος της διζωνικότητας. Ψεύδος. Ούτε στη συμφωνία Κυπριανού – Ντενκτάς του 1979 υπάρχει οποιαδήποτε αναφορά διζωνικού προσδιορισμού της Ομοσπονδίας. Είναι δε πολύ σημαντικό το ότι σε αυτές τις συμφωνίες γίνεται ρητή αναφορά στην εφαρμογή των τριών βασικών ελευθεριών: της ελευθερίας εγκατάστασης και διακίνησης, όπως και του δικαιώματος περιουσίας. Αλλά και στις προτάσεις του Εθνικού Συμβουλίου του 1989, καμιά αναφορά σε διζωνικότητα δεν υπάρχει. Για το εδαφικό, η αναφορά είναι «για δύο περιοχές, οι οποίες θα αποκαλούνται περιφέρειες».

Εξάλλου, ο όρος «διζωνική» δεν είναι δόκιμος ούτε στο Συνταγματικό Δίκαιο ούτε στην Επιστήμη της Πολιτειολογίας. Ούτε έχει χρησιμοποιηθεί για τον προσδιορισμό οποιουδήποτε ομοσπονδιακού συστήματος στον κόσμο. Οι ζώνες χρησιμοποιήθηκαν στην πολιτική ορολογία στο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, πρώτον, για να προσδιορίσουν στρατιωτικές περιοχές από τις οποίες απομακρύνθηκαν οι πληθυσμοί και, δεύτερον, για να προσδιορίσουν εθνολογικά αμιγείς περιοχές, αφού προηγήθηκαν βίαιες μετακινήσεις πληθυσμών. Γι’ αυτούς ακριβώς τους λόγους πρέπει να επιμένουμε σε συγκεκριμένο περιεχόμενο μιας αποδεκτής λύσης και όχι στην ονοματολογία και στον επιθετικό προσδιορισμό της ομοσπονδίας. Με εμμονή στην εφαρμογή των αρχών του Διεθνούς και του Ευρωπαϊκού Δικαίου και της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Γιατί ο όρος της διζωνικής, όπως ερμηνεύεται από την τουρκική πλευρά, οδηγεί σε λύση καθεστώτος φυλετικών διακρίσεων.

Οι κορυφαίοι Έλληνες Συνταγματολόγοι Αριστόβουλος Μάνεσης, Δημήτρης Τσάτσος και Γιώργος Παπαδημητρίου, σε υπόμνημά τους προς την Κυβέρνηση της Κύπρου για το Σχέδιο Ντε Κουέγιαρ, στις 22 Αυγούστου του 1991, αναφέρουν μεταξύ άλλων: […]

«Οι προτάσεις για δικοινοτικότητα και διζωνικότητα ως βασικές παράμετροι του Ομοσπονδιακού συστήματος ισοδυναμούν προφανώς με την επιβολή μιας κάθετης και διαμπερούς διαιρετικής τομής στη Δημοκρατία. […]

Επί χάρτου προκύπτει μια πολιτειακή οντότητα που είναι εντελώς άγνωστη στην τυπολογία των σύγχρονων πολιτευμάτων. […]

Η εφαρμογή αυτού του ιδιόρρυθμου ομοσπονδιακού συστήματος στην Κύπρο θα είναι απολύτως ξένη προς το ιστορικό νόημα της ομοσπονδιακής αρχής. Και πάντως θα οδηγήσει στην επιβολή της πάγιας διεκδίκησης της Τουρκίας: της διχοτόμησης του νησιού. […]»

Πέραν όμως αυτών των αδιαμφισβήτητων θέσεων, υπήρξε ένα άκρως ενδιαφέρον και αποκαλυπτικό έγγραφο, το οποίο δημοσίευσε η εφημερίδα Φιλελεύθερος, στις 5 Αυγούστου 2007. Πρόκειται για απόρρητο έγγραφο του τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών με ημερομηνία 20 Ιανουαρίου 1984 –δηλαδή λίγο μετά την ανακήρυξη του ψευδοκράτους– και υπογράφεται από τον τότε Υφυπουργό Εξωτερικών Γιαβουζάλτ. Το έγγραφο περιείχε οδηγίες προς όλους τους Τούρκους πρέσβεις αναφορικά με μελλοντικές διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό. Αναφέρει το έγγραφο τα εξής πολύ χαρακτηριστικά:

«Κατά τις μεταγενέστερες διαπραγματεύσεις για την οριστική λύση του προβλήματος, στο πλαίσιο συμφωνίας για μια διζωνική ομοσπονδιακή λύση, δεν υπάρχουν δυνατότητες ούτε και κίνδυνοι που θα μπορούσαν να υποχρεώσουν την τουρκική πλευρά να υιοθετήσει δικαιώματα, αρμοδιότητες και εγγυήσεις μικρότερες από εκείνες που αναγνώριζε το Σύνταγμα του 1960, καθώς οι αντίστοιχες συμφωνίες θα αφορούν σε ένα έδαφος που δεν θα είναι μικρότερο του 30%. Στην πραγματικότητα θα αποτελεί μάλλον την επιβεβαίωση της κατάστασης που δημιουργήθηκε μετά την τουρκική στρατιωτική επέμβαση».

Και συνεχίζει:

«Η ελληνοκυπριακή πλευρά θα στερηθεί όλα τα δικαιώματα και όλες τις αρμοδιότητες όσον αφορά την τουρκική ζώνη. Η επιστροφή μεγάλου αριθμού Ελληνοκυπρίων στη ζώνη αυτή δεν θα είναι πια δυνατή και οι Ελληνοκύπριοι θα είναι υποχρεωμένοι να συμμετάσχουν από κοινού με τους Τουρκοκυπρίους στη διαχείριση των εξωτερικών σχέσεων και στην Κυβέρνηση του κράτους».

Το συμπέρασμα προκύπτει αβίαστα. Έχουμε αποδεχθεί την Ομοσπονδία και αυτή είναι μια ιστορικά ανέκκλητη παραδοχή. Αυτό ωστόσο δεν πρέπει να σημαίνει ασυμβατότητα με θεμελιώδεις αρχές στις οποίες εδράζονται τα σύγχρονα πολιτεύματα, ως προϊόντα του ευρωπαϊκού νομικού πολιτισμού. Ας κατανοήσουν όλοι αυτή την απλή αλήθεια. Ούτε η Ιστορία, ούτε η Επιστήμη, ούτε ο νομικός πολιτισμός και η πολιτική ευθυκρισία επιτρέπουν μια τέτοια επιπολαιότητα.

Το Εθνικό Συμβούλιο, μετά πολυήμερη σύνοδό του τον Σεπτέμβριο του 2009, κατέληξε σε μια κοινή απόφαση η οποία προσδιορίζει με επάρκεια και σαφήνεια τις παραμέτρους μιας ομοσπονδιακής λύσης η οποία θα κατοχυρώνει την ενότητα κράτους, λαού, θεσμών και οικονομίας, με αδιαπραγμάτευτο σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα και στις θεμελιώδεις ελευθερίες.

Η ομόφωνη απόφαση του Εθνικού Συμβουλίου της 18ης Σεπτεμβρίου 2009

 Η συζήτηση και αντιδικία αναφορικά με τη μορφή λύσης του Κυπριακού έπρεπε να έχει τερματιστεί μετά από αυτή την ομόφωνη απόφαση του Εθνικού Συμβουλίου, ύστερα από τετραήμερη σύνοδο. Καθώς η απόφαση αυτή καθορίζει εξαντλητικά ποιο πρέπει να είναι το αποδεκτό περιεχόμενο μιας ομοσπονδιακής λύσης, καθίσταται περιττή, ανώφελη και επιζήμια η συζήτηση για τον τίτλο και την ονομασία της. Σημασία έχει η ομοσπονδιακή λύση να μην παραπέμπει σε διαχωρισμό ούτε και σε παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών. Παρατίθεται η ανακοίνωση του Εθνικού Συμβουλίου της 18ης Σεπτεμβρίου 2009.

Ανακοίνωση του Εθνικού Συμβουλίου

Ολοκληρώθηκε σήμερα η συνεδρία του Εθνικού Συμβουλίου, η οποία διήρκεσε τέσσερις συνολικά μέρες. Τα θέματα της ημερήσιας διάταξης του Σώματος ήταν δύο: η πορεία των διαπραγματεύσεων στο Κυπριακό και τα ευρωτουρκικά, ενόψει της αξιολόγησης της ενταξιακής πορείας της Τουρκίας τον ερχόμενο Δεκέμβριο. Κατά τη διάρκεια της συνεδρίας όλες οι πολιτικές δυνάμεις είχαν τη δυνατότητα να εκφράσουν τις απόψεις και τις θέσεις τους και το Εθνικό Συμβούλιο κατέληξε στα πιο κάτω:

• Επαναβεβαιώνει την εμμονή του σε εξεύρεση μιας ειρηνικής λύσης στη βάση των περί Κύπρου ψηφισμάτων του ΟΗΕ και των Συμφωνιών Υψηλού επιπέδου του 1977 και 1979 για διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία, με πολιτική ισότητα, όπως αυτή καθορίζεται στα σχετικά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Η πιο πάνω λύση πρέπει να επιτυγχάνει την ενότητα του χώρου, του λαού, των θεσμών και της οικονομίας.

• Η λύση πρέπει να συνάδει με το διεθνές δίκαιο, τις ευρωπαϊκές αρχές και αξίες, το κοινοτικό δίκαιο, καθώς και με τις διεθνείς συμβάσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

• Η ενωμένη Κυπριακή Δημοκρατία πρέπει να έχει μία και μόνη κυριαρχία, διεθνή προσωπικότητα και ιθαγένεια και να είναι μετεξέλιξη της Κυπριακής Δημοκρατίας.

• Η λύση πρέπει να προνοεί την αποχώρηση των τουρκικών κατοχικών στρατευμάτων και των εποίκων. Τελικός στόχος παραμένει η αποστρατικοποίηση της Κύπρου με την απομάκρυνση και των Βρετανικών Βάσεων.

• Πριν από τη λύση να διενεργηθεί απογραφή πληθυσμού από αξιόπιστο διεθνή οργανισμό. Το Εθνικό Συμβούλιο στηρίζει τη θέση και τις προσπάθειες που ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας καταβάλλει στη διαδικασία των διαπραγματεύσεων, για την επείγουσα ανάγκη απογραφής πληθυσμού, ιδιοκτησίας και χρήσης γης. Επίσης, στηρίζει τις προσπάθειες του Προέδρου να επιδιωχθεί μορατόριουμ στην εκμετάλλευση προσφυγικών περιουσιών και στην απόδοση της λεγόμενης ιθαγένειας του ψευδοκράτους.

• Η αποκατάσταση της κυριαρχίας, ανεξαρτησίας, εδαφικής ακεραιότητας και ενότητας της Κυπριακής Δημοκρατίας. Στην ενωμένη Κυπριακή Δημοκρατία, κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεν νοούνται εγγυητές και εγγυήσεις.

• Αποκατάσταση των βασικών ελευθεριών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όλων των Κυπρίων, περιλαμβανομένου του δικαιώματος των προσφύγων για επιστροφή στα σπίτια και στις περιουσίες τους, είναι επίσης απαραίτητη προϋπόθεση για τη λύση. Η παράνομη δόμηση σε ελληνοκυπριακές περιουσίες υπονομεύει την εφαρμογή της πιο πάνω αρχής και δημιουργεί νέα τετελεσμένα, που αποσκοπούν στην απόκτηση πολιτικών πλεονεκτημάτων στο πλαίσιο της συζήτησης για συνολική διευθέτηση. Πρέπει να διατρανωθεί ο σεβασμός και η αποκατάσταση στις τέσσερις ελευθερίες. Αποκλεισμός των μονίμων παρεκκλίσεων από το ευρωπαϊκό κεκτημένο.

• Η λύση πρέπει να είναι προϊόν συμφωνίας μεταξύ των δύο ηγετών και όχι αποτέλεσμα επιβολής εκ των έξω. Μόνο μια τέτοια συμφωνία μπορεί να παραπεμφθεί σε δημοψήφισμα. Αποκλείεται η όποια μορφή επιδιαιτησίας, καθώς και η επιβολή χρονοδιαγραμμάτων.

• Απορρίπτεται και αποκλείεται η όποια μορφή λύσης οδηγεί στη νομιμοποίηση του status quo ή στη λύση δύο χωριστών κρατών.

Επί τη βάσει των πιο πάνω οφείλουν όλοι, υποψήφιοι και πολιτικές δυνάμεις να τοποθετηθούν με σαφήνεια και χωρίς νεφελώδεις διατυπώσεις. Ούτε οι ουτοπικές και εξωπραγματικές επιδιώξεις ούτε οι μη αποκρυπτόμενες προσεγγίσεις των τουρκικών θέσεων επιτρέπονται.

Ασάφειες εποικοδομητικές ή μη, αοριστίες, γενικολογίες και συνθηματικές διατυπώσεις συνιστούν υπεκφυγή και άρνηση ανάληψης ευθύνης απέναντι στο ύψιστο πρόβλημα της πατρίδας μας.

Της επιβίωσης του Κυπριακού Ελληνισμού, του Κυπριακού λαού, της διασφάλισης της ιστορικής του συνέχειας.

Το ομόφωνο κοινό ανακοινωθέν του Εθνικού Συμβουλίου του Σεπτεμβρίου του 2009 δεν περιορίστηκε σε τίτλους και ονοματολογίες. Έδωσε περιεχόμενο και μάλιστα πολύ συγκεκριμένο για το είδος της ομοσπονδίας που αποδέχεται η Ελληνοκυπριακή πλευρά. Εξακολουθούν ή όχι οι πολιτικές δυνάμεις και όσοι υποστηρίζονται από αυτές ως υποψήφιοι στις προεδρικές εκλογές, να δεσμεύονται από το περιεχόμενο του;

Πρώην Προέδρου της Βουλής των Αντιπροσώπων