Αποδομώντας την Ευρώπη;

Του Νίκου Λέανδρου (*)

Η πραγματοποίηση στην Αθήνα μεταξύ 29 Αυγούστου και 1ης Σεπτεμβρίου του 13ου Συνεδρίου της Ευρωπαϊκής Κοινωνιολογικής Εταιρείας προσέφερε ένα σημαντικό βήμα συζήτησης των αιτίων και επιπτώσεων της πολύπλευρης κρίσης που ταλανίζει τις ευρωπαϊκές κοινωνίες και απειλεί με αποσύνθεση το ίδιο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Με περισσότερες από 3.500 συμμετοχές το Συνέδριο ήταν το μεγαλύτερο στην ιστορία της Ευρωπαϊκής Κοινωνιολογικής Εταιρείας και κατά γενική ομολογία στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία.

Τα δύο Πανεπιστήμια που το φιλοξένησαν, Πάντειο και Χαροκόπειο, ανταποκρίθηκαν με τον καλύτερο τρόπο στις οργανωτικές απαιτήσεις ενός τόσο μεγάλου Συνεδρίου, αναβάθμισαν το ακαδημαϊκό τους κύρος και απέδειξαν τις δυνατότητες που έχει το Δημόσιο Πανεπιστήμιο. Επιπλέον, η ελληνική ακαδημαϊκή κοινότητα συμμετείχε ουσιαστικά στις εργασίες του Συνεδρίου με υψηλού επιπέδου ανακοινώσεις.

Αυτό που έχει βέβαια ιδιαίτερη σημασία για τη χώρα μας, που βρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα της ευρωπαϊκής κρίσης, είναι ο προβληματισμός που αναπτύχθηκε ιδιαίτερα όσον αφορά την υπέρβαση της κρίσης και τις προοπτικές διαμόρφωσης ενός νέου αναπτυξιακού παραδείγματος. Δεν είναι δυνατό να συνοψίσει κανείς τις συζητήσεις που έγιναν στις περίπου 750 συνεδρίες, ούτε να μιλήσει για συμπεράσματα γενικής ισχύος. Πιστεύω όμως ότι είναι απολύτως αναγκαίο να συνεχιστεί η συζήτηση γύρω από κρίσιμα ζητήματα που ετέθησαν υπερβαίνοντας μάλιστα τα στενά ακαδημαϊκά πλαίσια.

Η εκρηκτική αύξηση των ανισοτήτων, τα προβλήματα της ανεργίας και υποαπασχόλησης, η υποβάθμιση των κοινωνικών παροχών, η περιθωριοποίηση αυξανόμενων στρωμάτων του πληθυσμού, η αδυναμία της πολιτικής και των κυβερνήσεων έναντι του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου και των διεθνοποιημένων αγορών απασχόλησαν πολλούς ομιλητές. Τα ιδιαίτερα στοιχεία της ευρωπαϊκής κρίσης και κυρίως η εμμονή στις πολιτικές λιτότητας και οι δομικές αδυναμίες της ευρωπαϊκής νομισματικής ένωσης βρέθηκαν επίσης στο επίκεντρο του προβληματισμού.

Η διάβρωση της κοινωνικής συνοχής, η απαξίωση του πολιτικού συστήματος ακόμα και της ίδιας της δημοκρατίας, η άνοδος ξενοφοβικών, ακροδεξιών και φασιστικών κομμάτων σε όλες τις χώρες της Ευρώπης αποτελούν ιδιαίτερα επικίνδυνα φαινόμενα για την αντιμετώπιση των οποίων οι κυρίαρχες οικονομικές και πολιτικές ελίτ δεν φαίνεται να έχουν απαντήσεις. Αντίθετα οι ακολουθούμενες πολιτικές οδηγούν στην όξυνση των οικονομικών και περιβαλλοντικών προβλημάτων και στην ένταση των συγκρούσεων.

Η αναγκαιότητα διαμόρφωσης ενός νέου αναπτυξιακού παραδείγματος εντείνεται από την επίδραση των τεχνολογικών αλλαγών. Πολλοί αναλυτές μιλούν για μια Τρίτη βιομηχανική επανάσταση. Άλλοι χρησιμοποιούν διαφορετική ορολογία. Το σίγουρο είναι ότι οι αλλαγές τα αμέσως προσεχή χρόνια θα είναι τεκτονικές. Βιοτεχνολογία, ρομποτική, τεχνητή νοημοσύνη, τρισδιάστατη εκτύπωση, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, νέα ανώτερα υλικά, νανοτεχνολογία, big data, ψηφιοποίηση και δικτύωση, διαμορφώνουν ταχύτατα μια νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα. Η ταχύτητα με την οποία το Airbnb και δικτυακοί τόποι όπως το booking.com άλλαξαν τα δεδομένα στη βιομηχανία του τουρισμού, προσφέρουν μια μικρή πρόγευση των κυοφορούμενων αλλαγών. Και αυτό γιατί τα επόμενα χρόνια η ψηφιοποίηση θα επαναστατικοποιήσει την παραγωγική διαδικασία σε πολλούς μεγάλους κλάδους της βιομηχανίας και των υπηρεσιών.

Μέχρι σήμερα η ψηφιοποίηση επηρέασε περισσότερο την επικοινωνία, τη διασκέδαση, τον πολιτισμό και ορισμένους τομείς των υπηρεσιών. Το επόμενο διάστημα η επίδραση θα είναι κυρίως στις μεταφορές με τα αυτοκίνητα χωρίς οδηγό και τα drones, στις κατασκευές με την τρισδιάστατη εκτύπωση, στη μεταποίηση, τον αγροτικό τομέα και τις οικιακές εργασίες με τα ρομπότ, δηλαδή στους κλάδους που απασχολούν τη μεγάλη πλειοψηφία του εργατικού δυναμικού. Οι εξελίξεις αυτές αν δεν συνοδευτούν από αναδιανομή πόρων και ένα νέο μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης και οργάνωσης της εργασίας θα οδηγήσουν αναπόφευκτα σε ένταση των ανισοτήτων και των συγκρούσεων στο εσωτερικό των χωρών και διεθνώς.

Και η Ελλάδα; Μπορεί να διαμορφώσει ένα νέο πρότυπο ανάπτυξης ή θα υποβαθμιστεί περαιτέρω στο Διεθνή Καταμερισμό Εργασίας;

Η απάντηση θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από εμάς τους ίδιους και την ικανότητά μας να συνεργαστούμε και να ξεπεράσουμε αγκυλώσεις του παρελθόντος. Παρά τα οικονομικά προβλήματα η Ελλάδα είναι μία χώρα πλούσια όσον αφορά το ανθρώπινο, κοινωνικό και πολιτιστικό κεφάλαιο ενώ ταυτόχρονα διαθέτει φυσικό περιβάλλον υψηλής ποιότητας αν και δεν το προστατεύει επαρκώς. Αν καταφέρουμε να συνειδητοποιήσουμε και να οργανώσουμε σωστά τα μεγάλα πλεονεκτήματα που διαθέτουμε μπορούμε να διαμορφώσουμε ένα νέο αναπτυξιακό πρότυπο και να ανταποκριθούμε στις μεγάλες προκλήσεις που βρίσκονται μπροστά μας.

Ο Νίκος Λέανδρος είναι αναπληρωτής πρύτανης Οικονομικού Προγραμματισμού και Ανάπτυξης στο Πάντειο πανεπιστήμιο

ΑΠΕ ΜΠΕ