Γράφει ο Π. Α. Τζανετής *
Μελετώντας κανείς την τελευταία δεκαετία διαπιστώνει ότι υπήρξαν τελικώς λιγότεροι προδότες & περισσότεροι σωτήρες, λιγότερη εξέγερση και περισσότερη κατάρρευση, λιγότερη επιδεξιότητα και περισσότερο απρόβλεπτο, λιγότερη ριζοσπαστικοποίηση και περισσότερος ρεαλισμός. Αδιαμφισβήτητα όμως η Αριστερά ήταν αυτή που έσωσε την τιμή της Πατρίδας και φυσικά δεν ήταν η πρώτη της φορά!
Η δε σοσιαλιστική παράδοση δεν εξαχνώθηκε δια μιας και αποκλειστικά σε αυτή τη γωνιά της γης. Απλώς μερικοί απόγονοι της συντήχθηκαν εδώ με μερικούς απογόνους της παραδοσιακής Αριστεράς για διάφορους λόγους. Οι φοβερές διαψεύσεις αμφω ήταν ένας από αυτούς τους λόγους. Το πείραμα δεν ξεκίνησε πρόσφατα και δεν στερείται διεθνούς ενδιαφέροντος.
Ωστόσο δεν πρόκειται για φαινόμενο ανάλογο του προσφυγικού όπου κάποιοι, προθύμως ή απροθύμως, καλούνται να υποδεχθούν στην πατρίδα τους, κάποιους πολιτικά ανέστιους. Πρόκειται μάλλον για την δημιουργία μιας νέας κοινής πατρίδας. Το ιδανικό θα ήταν μάλιστα σε αυτή να εντάσσεται κανείς κατά μόνας και χωρίς τις αποσκευές του παρελθόντος. Σε κάθε περίπτωση η ιδιότητα του «νέου πολίτη» πρέπει να υπερισχύει των όποιων επιμέρους συλλογικοτήτων ή παραδόσεων επιβιώνουν. Πρόκειται για βασικές παραδοχές της ανεκτικότητας την οποία συχνά συστήνουμε στους άλλους!
……………………………………………………………………………
Το αίτημα των καιρών φέρνει λοιπόν μπροστά μας την ανάγκη μιας μεγάλης καινοτομίας! Η καινοτομία συχνά επιφέρει στους ανθρώπους κάποιο φόβο. Η ύβρις, λένε, ακολουθείται από την Νέμεση και ποτέ δεν μένει ατιμώρητη! Η απότομη εξέλιξη πάντα γεννά αντιδράσεις με έντονα ψυχολογικά χαρακτηριστικά. Η τύχη ωστόσο του εγχειρήματος της σύντηξης θα αποτελέσει τον πήχη για όλους, τηρουμένων φυσικά των αναλογιών.
Οι εμμονές με το παρελθόν & οι φοβίες για το μέλλον υποκρύπτουν συνήθως ένα στρεβλωμένο παρόν. Είτε μιλάμε για την εθνικιστική φαντασιακή υπεραναπλήρωση δια των ηρωικών προγόνων μας είτε για την φανατική αντίσταση στις διάφορες εξελίξεις και την καχυποψία έναντι της τεχνολογίας, πρόκειται για ένα «δίδυμο» φαινόμενο. Το καινούργιο φέρεται να απειλεί την ‘ταυτότητα’ μας που είναι τάχα γραμμένη στα ‘γονίδια’ μας. Αυτή η ‘ανασφαλής ταυτότητα’, τείνει να διακρίνει ανύπαρκτες απειλές παντού αν και καμιά παράδοση δεν είναι αιώνια διασώσιμη και πάντως σίγουρα όχι έτσι.
Η στάση του καθενός έναντι μιας διαφαινόμενης νέας δυνατότητας ετεροκαθορίζεται από τις αντιλήψεις που ήδη έχει για το πολιτικό υποκείμενο, για την ταξική πάλη και το νόημα της, για τις υποχρεώσεις που υπάρχουν απέναντι στον λαό κλπ. Κυρίως όμως καθορίζεται από το πόσο ισχυρά θεμελιωμένες είναι οι όποιες αντιλήψεις αυτές. Αν η πολιτική ζωή εστιάζεται στην επιτυχή αναπαραγωγή της άποψης μας, τότε μια τέτοια καινοτομία δικαίως φαντάζει ανατρεπτική έναντι ιερών & οσίων.
Γιατί λοιπόν η καινοτομία να προκαλεί φόβο κι όχι ελπίδα; Αν δεν φταίει η αναφερθείσα «ανασφαλής ταυτότητα» ίσως να φταίει ο «εκδημοκρατισμός του μύθου»! Ότι πριν λειτουργούσε ως αρχέτυπο ή και ως προιόν ρομαντικής φαντασίας φαίνεται να διολισθαίνει προς ένα πεζό αντικείμενο διαπραγμάτευσης, να περιέρχεται δηλαδή στο χέρι του καθένα! Το κρυμμένο νόημα του μύθου της πρωτοπορίας ξεπέφτει και τείνει κανείς να παλινδρομεί νοσταλγικά προς τον μύθο και να διαβάζει την νέα κατάσταση με τους μυθικούς όρους, υιοθετώντας ενίοτε τις πιο σκοτεινές πλευρές του.
Η ψύχραιμη απάντηση σε όλα αυτά θα ήταν η ανοικτή πολιτική συζήτηση & συμφωνία, η ειλικρινής αναγνώριση των κινδύνων και μια από κοινού παραγόμενη αυστηρή ρύθμιση, παρά την ποικιλία των γωνιών παρατήρησης που διακρίνουν τον ΣΥΡΙΖΑ.
…………………………………………………………………
Προς τούτο θα πρέπει να διευκρινίζεται επαρκώς η σκοπιά από την οποία εξετάζουμε πολιτικά το ζήτημα. Το βλέπουμε άραγε κυρίως ως μέλη ή ‘μπαίνουμε στα παπούτσια’ του πολίτη; Και τι γίνεται όταν στην συζήτηση δεν συμμετέχουν πια μόνο οι ‘δικοί μας’ (κοινή εννοιολογική & αξιακή αφετηρία) αλλά και άνθρωποι με διαφορετικές καταβολές; Πως διασφαλίζεται τότε η ισοπολιτεία; Σε τέτοια θέματα σίγουρα δεν αρκεί η προσωπική πολιτική αξιολόγηση, όσο εδραίες πεποιθήσεις κι αν νομίζουμε ότι διαθέτουμε.
Ποιοι ακριβώς είναι οι κίνδυνοι από την νέα δυνατότητα και ποια η αληθινή βαρύτητα τους; Ποιες αξίες υποκρύπτονται πίσω από τις εκφραζόμενες αυθόρμητες-διαισθητικές αντιρρήσεις; Υπάρχει όντως ‘βλάβη’ κάποιου από το νεωτερισμό; Θίγεται κάποια αρχή που κατέχει κομβική θέση στην σημερινή πολιτική οργάνωση; Κάποιες πράξεις μπορούν πράγματι να προσβάλουν αξίες κι όχι προσωποπαγή συμφέροντα.
Μεθοδολογικά πάντως θα ήταν πιο δόκιμο να προσδιορίζουμε με ακρίβεια ποιος και γιατί είναι θιγόμενος και σε κάθε περίπτωση δεν αρκεί η θέση «εγώ απλώς όλα αυτά τα βρίσκω περιττά!» Αν κάποιος τα θεωρεί περιττά δεν υπάρχει πρόβλημα αλλά με κάτι τέτοιο δεν δικαιολογεί περιορισμούς. Αδήριτη προυπόθεση θα ήταν η τυχόν απόδειξη κατάφωρης προσβολής αρχών & αξιών της Αριστεράς.
Επίσης ας δούμε το ποια ακριβώς είναι η ‘βλάβη’; Ο προσδιορισμός της πολιτικής βλάβης είναι δύσκολος. Για παράδειγμα εκφράζονται ανησυχίες για το πόση αυτονομία θα διαθέτουν τα νέα μέλη. Θα διαθέτουν τις προυποθέσεις μιας ανεξάρτητης προσωπικότητας ή θα είναι άβουλα προιόντα κάποιου μηχανισμού;
Ας πάρουμε το χειρότερο ενδεχόμενο, κάποιου που εγγράφεται με συγκεκριμένη προκατάληψη για τα εσωκομματικά της σήμερον. Η αφετηρία αυτή της ένταξης κάποιου προδικάζει άραγε τα πάντα ώστε να εικάσουμε γι΄ αυτόν μια ζωή-ακόλουθου; Καθόλου δεν αποκλείεται η επιρροή του κομματικού καθοδηγητή να υπάρξει ίση και μεγαλύτερη ή αντιθέτως οι τελικές κριτικές αποστάσεις του νέου αυτού μέλους να είναι στο μέλλον πολύ μεγάλες. Πολύ πιο σημαντική είναι η πορεία από την αφετηρία.
Σε κάθε περίπτωση εκεί που απέτυχε να μαζικοποιηθεί ένα κόμμα, το οποίο έφτασε σε εξαιρετικό εύρος πολιτικής επιρροής και παρόλα αυτά οι ψηφοφόροι του παραμένουν ακόμη ξένοι στην ίδια πόλη, συνιστά εξ ορισμού ‘ανάγκη’, περιοριζόμενη ίσως μόνο από την ύπαρξη άλλων πιθανών πηγών (πχ από την δουλειά στα κινήματα , στην αυτοδιοίκηση , στους θεσμούς κοκ) Υπάρχει κάποια τέτοια εναλλακτική λύση;
Ποιες αρχές πρέπει να ρυθμίσουν το θέμα; Άλλες κυριαρχούν προφανώς στην κουλτούρα των μεν κι άλλες στους δε. Κάποιος ρέπει προς το ‘εκλογικό όφελος’ που θα επέλθει και άλλος προς την παραβίαση της ‘φυσικής’ διαδικασίας. Διατυπώνεται ο ισχυρισμός ότι αυτή είναι μια ΑΦΥΣΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ! (υπονοείται πολιτικά επιλήψιμη & αποφευκτέα).
Ίσως όμως να συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο, δηλαδή μια προσχηματισμένη άποψη να επιλέγει κάποια γνωστή διαδικασία ως την μόνη ‘φυσική’ ακριβώς γιατί έτσι ταιριάζει στις αξίες της, στις πεποιθήσεις της ή στις επιθυμίες της και να της αποδίδει ισχυρές συμβολικές ιδιότητες, αυθαιρέτως.
Αυτό θα οδηγούσε εξάλλου σ’ ένα επόμενο στάδιο ακόμη πιο άχαρο. Αν δηλαδή αποδεχόμασταν την ύπαρξη τάχα εγγενών αξιών στην υφιστάμενη μορφή κομματικής ζωής τότε ο καθένας θα έπρεπε εν συνεχεία να αποδείξει γιατί οι δικές του περιλαμβάνονται σε αυτές.
Από την άλλη ελπίζω να αποφύγουμε τη νεοφιλελεύθερη εκδοχή, που συνιστά την ανεμπόδιστη υιοθέτηση & χρήση οιασδήποτε ‘βελτιωτικής’ εκδοχής διατίθεται στην υφιστάμενη πραγματικότητα.
Δεδομένου ότι και τις ‘ανάγκες’ και τις ‘βλάβες’ μπορεί ο καθένας να τις παραδεχθεί είτε όχι, σε ποια βάση θα γίνει η ρύθμιση;
Ο κύριος κίνδυνος θεωρώ ότι είναι η ανελεύθερη & άνιση αντιμετώπιση των ‘νέων’ που δεν θα ενταχθούν ποτέ στα αλήθεια, ούτε και θα μπορούσαν άλλωστε, αφού δεν θα υπάρξει ποτέ στα αλήθεια κόμμα γι’ αυτούς! Μιλώ για μια αλλοτριωτική διαδικασία, που θα γίνει τυπικά δεκτή αλλά όχι και αποδεκτή, και με διάφορους τρόπους θα τους κρατήσει για πάντα ξένους.
Αν, αντιθέτως, οι πλείστοι θεωρήσουν ευλόγως ότι η ελευθερία, η ισότητα & η ισχύς των ιδανικών της Αριστεράς μάλλον προάγονται παρά διακινδυνεύονται από την καινοτομία που συζητάμε, τότε η λύση βρίσκεται κοντά.
……………………………………………………………………
Μια πιο προσεκτική ματιά διακρίνει μεγάλη ετερογένεια στις αντιδράσεις καθώς και την ύπαρξη σοβαρής αβεβαιότητας ακόμη και για τα ακριβή δεδομένα, που συχνά τα αναπληρώνει η φαντασία. Κατά συνέπεια η πολιτική αξιολόγηση θα πρέπει να είναι ευρεία αλλά και με επίγνωση της προσωρινότητας της. Έτσι κι αλλιώς μέγα μέρος των επιφυλάξεων θα το αντιμετωπίσει η ίδια η ζωή. Θα φανεί σύντομα αν κάποιος θέλει να χρησιμοποιήσει την υπαρκτή ανάγκη προσχηματικά & εργαλειακά.
Αποτελεί άραγε απειλή για την υφιστάμενη λειτουργία & σοβαρό παράγοντα αναστάτωσης; Αυτό ναι, είναι ίσως το πειστικότερο επιχείρημα μιας και οι ιεραρχικές σχέσεις σίγουρα θα διαταραχθούν. Αυτή η «νέου τύπου συγγένεια» ίσως να οδηγήσει στην ανατροπή πολλών γνωστών κανόνων. Όπως επανέλαβε παλιότερα κι ο δικός μας Πρόεδρος: «Μεγάλη αναταραχή – Θαυμάσια κατάσταση!». Σε κάθε περίπτωση η πάλη των ιδεών θα χρειαστεί να ενταθεί και να αποκτήσει σαφέστερο περιεχόμενο.
Από ότι φαίνεται ακόμη κι αν ξεπεραστούν οι κατ’ αρχάς αντιρρήσεις, ο δρόμος δεν θα είναι στρωμένος με άνθη. Δεν αποκλείεται μια επόμενη γενιά να αναγνωρίσει σε όλη αυτή την αγωνία μας μια αστεία γραφικότητα ωστόσο αυτό μάλλον αυξάνει την ευθύνη μας στο να κάνουμε εγκαίρως την συζήτηση και όσο γίνεται πιο νηφάλια & ορθολογική.
(*) Ο Π.Α. Τζανετής είναι μέλος της Κεντρικής Επιτροπής Ανασυγκρότησης του ΣΥ.ΡΙ.ΖΑ. / Προοδευτική Συμμαχία