Του Γιαννάκη Λ. Ομήρου
Ας ξεκινήσουμε με μια βασική επισήμανση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ασφαλώς μια υπερδύναμη σε επίπεδο οικονομικό. Πολιτικά όμως εξακολουθεί να έχει σοβαρότατες αδυναμίες. Οι δυνατότητες της να έχει σοβαρή επίδραση στο παγκόσμιο πολιτικό γίγνεσθαι είναι περιορισμένες. Ο λόγος είναι απλός. Δεν έχει κοινή εξωτερική πολιτική ούτε κοινή άμυνα.
Οι πόλεμοι στα Βαλκάνια, ο πόλεμος στον Κόλπο και πολύ πρόσφατα το χάος στο Αφγανιστάν, έχουν επιβεβαιώσει αυτό το Ευρωπαϊκό πρόβλημα. Αν η Ευρώπη είχε συλλογική εξωτερική πολιτική και άμυνα δεν θα ζητούσε την αμερικανική παρέμβαση στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Η απουσία μιας πραγματικά κοινής εξωτερικής πολιτικής για ένα θέμα τόσο δικό της, σε μια γειτονιά της Ευρώπης, οδήγησε τους Ευρωπαίους ηγέτες στο να ζητήσουν από την Ουάσιγκτον να παρέμβει. Με τον ίδιο τρόπο η Ευρώπη αν υπήρχε ως συντεταγμένη πολιτική οντότητα θα μπορούσε να παίξει σημαντικό ρόλο σε μια περιοχή που την αφορά ακόμα και περισσότερο από τις ΗΠΑ. Αναφέρομαι στη Μέση Ανατολή και τον Περσικό Κόλπο. Στη δε περίπτωση του Αφγανιστάν η αδυναμία της Ευρώπης να προσφέρει ουσιαστική συμμετοχή της απαγόρευσε και κάθε ουσιαστική συμμετοχή και στις αποφάσεις και στη δυνατότητα έκφρασης οποιουδήποτε αξιόπιστου πολιτικού λόγου.
Αυτή η προφανέστατη ευρωπαϊκή αδυναμία δεν αφορά όμως μόνο τις διεθνείς κρίσεις. Αφορά και τον ίδιο τον τρόπο εξέλιξης και ορισμένων πολιτικών προβλημάτων αλλά και την ίδια την παγκόσμια οικονομία. Σε αντίθεση με μια ευρωπαϊκή δυσκαμψία και ατολμία οι ΗΠΑ προωθούν αναπτυξιακά και παρεμβατικά μέτρα στον οικονομικό τομέα σφραγίζοντας τις παγκόσμιες οικονομικές εξελίξεις.
Συμμετέχοντας πριν χρόνια σε μια Σύνοδο του Ευρωπαϊκού Σοσιαλιστικού Κόμματος στις Βρυξέλλες, που συζήτησε το θέμα της κοινής εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας, υπήρξε κοινή η άποψη ότι χωρίς ισχυρή οικονομική και βιομηχανική βάση και χωρίς δυνατότητα αποτελεσματικού εμπορικού και οικονομικού ανταγωνισμού με τις ΗΠΑ, ο στόχος της κοινής εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας δεν θα είναι εφικτός. Είναι πολύ χαρακτηριστικό αυτό που ο Χαβιέ Σολάνα ανέφερε στη Σύνοδο αυτή του Ευρωπαϊκού Σοσιαλιστικού Κόμματος. Πρώτον, ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ανταγωνιστική προς τις ΗΠΑ μόνο στις αεροσυγκοινωνίες με τα Airbus και δεύτερο ότι το 60% των Ευρωπαϊκών κεφαλαίων επενδύονται σε αμερικανικών συμφερόντων επιχειρήσεις. Προφανώς υπό αυτές τις συνθήκες η απεξάρτηση των ευρωπαϊκών πολιτικών θα είναι μια πολύ δύσκολη υπόθεση. Αυτονόητο είναι ότι θα χρειαστεί τα επόμενα χρόνια μια γιγαντιαία προσπάθεια στην Ευρώπη για την ανάδειξη μιας ανταγωνιστικής προς τις ΗΠΑ οικονομίας με ισχυρή βιομηχανική βάση που θα εκτείνεται και στον τομέα των εξοπλισμών υψηλής τεχνολογίας.
Θεμελιώδης προϋπόθεση για μια τέτοια εξέλιξη σε οικονομικό και πολιτικό πεδίο μια Ευρωπαϊκή Ένωση ομοσπονδιακού χαρακτήρα που να ελέγχεται δημοκρατικά από ένα ισχυρό Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και που να μπορεί να μετέχει αποφασιστικά στο διεθνές πολιτικό παιγνίδι.
Αυτό με τη σειρά του προϋποθέτει εγκατάλειψη της φοβίας και της αγωνίας για εθνικές πολιτιστικές ταυτότητες, του πανικού για το εθνικό κράτος και των κάθε λογής ευρωσκεπτικιστικών αντιλήψεων που κατάφεραν να καθυστερήσουν σοβαρά την ουσιαστική ευρωπαϊκή πολιτική ενοποίηση.
Αν αυτές οι τάσεις, αντιλήψεις και νοοτροπίες δεν εγκαταλειφθούν και μάλιστα γρήγορα, θα έχουμε μεν μια οικονομικά ενωμένη Ευρώπη, τη μεγαλύτερη αγορά του πλανήτη, δεν θα έχουμε όμως μια συντεταγμένη πολιτική δύναμη, ισχυρή πολιτική εξουσία και συνεπώς ούτε κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας.
Θα ήταν αδιανόητο να μιλούμε για μια ενοποιημένη πολιτικά Ευρώπη στην οποία δεν θα υπήρχε η δυνατότητα διατύπωσης ισχυρών δεσμεύσεων των ευρωπαϊκών κρατών για την κατοχύρωση των εθνικών συνόρων ως συνόρων της Ε.Ε. Αν δεν μπορέσει να οικοδομήσει μια τέτοια ισχυρή δέσμευση για τον εαυτό της, τότε θα δημιουργούνται δικαιολογημένα ερωτήματα για τη δυνατότητα της να διαδραματίσει ουσιαστικό διεθνή ρόλο. Το βλέπουμε στην αντιμετώπιση της τουρκικής επιθετικότητας απέναντι στην Κύπρο και την Ελλάδα.
Συμπέρασμα. Η Ευρώπη για να προασπίσει τα συμφέροντα της, την ειρήνη, τη σταθερότητα και τη δημοκρατία στον κόσμο, οφείλει να συγκροτηθεί σε μια πραγματική πολιτική οντότητα, δηλαδή να αποκτήσει κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας και άμυνας και τα μέσα για να υλοποιεί την πολιτική αυτή.
Η ΚΕΠΠΑ έρχεται ακριβώς έστω και με καθυστέρηση να καλύψει αυτό το έλλειμα.
Η ΚΕΠΠΑ θεσπίστηκε με τη συνθήκη του Μάαστριχτ το 1993 και βασικά εκφράζει τη βούληση της Ε.Ε. να επιβεβαιώσει την ταυτότητα της στη διεθνή σκηνή. Σύμφωνα με την ίδια συνθήκη η ΚΕΠΠΑ περιλαμβάνει την προοδευτική διαμόρφωση κοινής αμυντικής πολιτικής η οποία ενδέχεται να οδηγήσει σε κοινή άμυνα εφόσον το αποφασίσει το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Μετά τη συνθήκη του Μάαστριχτ η ΚΕΠΠΑ αποτελεί τον 3ο πυλώνα της Ε.Ε. (1ος πυλώνας ιθαγένεια – ΟΝΕ και 2ος πυλώνας, εσωτερικό δίκαιο και εναρμόνιση).
Στη συνέχεια το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τον Ιούνιο του 99 στην Κολωνία προχώρησε σε αποφάσεις για απόκτηση δυνατότητας ύπαρξης ενόπλων δυνάμεων για σκοπούς διαχείρισης και πρόληψης κρίσεων. Το Δεκέμβριο του 99 στο Ελσίνκι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο προχώρησε ένα βήμα παραπέρα προσδιορίζοντας ένα αριθμητικό πλαίσιο δημιουργίας ευρωπαϊκού στρατού μέχρι το 2003. Στο Συμβούλιο της Πορτογαλικής πόλης Φεϊρα τον Ιούνιο του 2000 συναποφασίστηκαν τα στρατιωτικά και πολιτικά όργανα που θα κατευθύνουν πολιτικά και θα έχουν τον στρατηγικό έλεγχο των στρατιωτικών επιχειρήσεων της Ένωσης.
Οι σχέσεις με το ΝΑΤΟ καθορίζονται στη βάση μια «θεσμοθετημένης συνεργασίας» ενώ σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι με πρόταση της Ελλάδας, της Σουηδίας, της Φιλανδίας και της Ιρλανδίας επιτεύχθηκε σαφής αναφορά στις αρχές του ΟΗΕ ως προς την στρατιωτική δράση της ΚΕΠΠΑ.
Ο ακριβής σχεδιασμός είναι ότι μέχρι το 2003 τα κράτη μέλη έπρεπε να είναι σε θέση να αναπτύσσουν μέσα σε 60 ημέρες για ένα τουλάχιστον χρόνο στρατιωτική δύναμη 50 – 60 χιλιάδων ανδρών ικανή να ανταποκριθεί σε όλο το φάσμα των λεγόμενων αποστολών PETERSBERG δηλαδή:
- Ανθρωπιστικές αποστολές και αποστολές διάσωσης
- Αποστολές διατήρησης της ειρήνης.
- Αποστολές ενόπλων δυνάμεων για τη διαχείριση κρίσεων συμπεριλαμβανομένων των επιχειρήσεων αποκατάστασης της ειρήνης. Υπό την αιγίδα του ΟΗΕ.
Βέβαια όλες αυτές οι αποφάσεις και διακηρύξεις έμειναν εν πολλοίς ανενεργές καθώς η Ε.Ε εξακολουθεί να είναι απούσα από τη διεθνή πολιτική σκηνή και παραμένει παθητικός θεατής σε μείζονες κρίσεις όπως η πρόσφατη του Αφγανιστάν.
Η συμφωνία Βρετανίας, ΗΠΑ και Αυστραλίας (ΑUKUS) λειτουργεί ήδη ως καταλύτης με επίκεντρο το Παρίσι για μια αυτόνομη «ευρωπαϊκή αμυντική πολιτική». Η ηχηρή αποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν και η αμήχανη ακινησία της Ε.Ε οδηγούν ήδη σε επιτάχυνση των εξελίξεων προς αποφάσεις για την κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική Ασφάλειας. Ο Γάλλος Πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν με δηλώσεις του μίλησε ήδη για τον από πολλού συζητούμενο Ευρωπαϊκό Στρατό. Η δε Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα Φον Ντερ Λάϊεν καταθέτοντας τον ετήσιο απολογισμό για την δράση της Ένωσης το 2021 ανέφερε χαρακτηριστικά «Δεν υπάρχει κανένα ζήτημα ασφάλειας και άμυνας για το οποίο η απάντηση είναι λιγότερη συνεργασία». Πρόσθεσε δε ότι «υπό τη προσεχή Γαλλική Προεδρία της Ε.Ε, ο Πρόεδρος Μακρόν και εγώ θα συγκαλέσουμε Σύνοδο Κορυφής για την Ευρωπαϊκή άμυνα».
Βέβαια οι προωθούμενες προς την Γαλλική Προεδρία πρωτοβουλίες μόνο τυχαίες δεν είναι. Κι’ αυτό γιατί η Γαλλία συνεχώς αναδεικνύει το θέμα της ανάγκης μιας κοινής Ευρωπαϊκής άμυνας.
Αλλά και ο επικεφαλής της Ευρωπαϊκής διπλωματίας Ζοζεπ Μπορέλ με αφορμή το χάος μετά την αμερικανική απομάκρυνση από το Αφγανιστάν τάχθηκε υπέρ της δημιουργίας μιας Ευρωπαϊκής δύναμης ταχείας αντίδρασης με 5.000 στρατιώτες, ζητώντας από τα 27 κράτη – μέλη να δράσουν άμεσα.
Το μεγάλο ερώτημα είναι κατά πόσο αυτή τη φορά η Ε.Ε θα περάσει από τα λόγια στην πράξη για διαμόρφωση μιας κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας και άμυνας. Με κατανόηση βέβαια ότι ούτε κοινή εξωτερική πολιτική, ούτε ασφάλεια μπορεί να υπάρξει χωρίς ισχυρή και αποτελεσματική κοινή άμυνα.
Πρώην Προέδρου της Βουλής των Αντιπροσώπων