Tου Bruno Latour (*)
Ευτυχώς ο Μάιος πέρασε, και μαζί του η ψευδαίσθηση αναπαράστασης του Μάη του ’68 με κοστούμια εποχής. Γιατί στο μεταξύ η επανάσταση έχει αλλάξει κατεύθυνση: αυτό που ενέπνεε πριν από πενήντα χρόνια τους φοιτητές και τους εργάτες ωθώντας τους προς το μέλλον εμπνέει σήμερα όσους επιδιώκουν να επιστρέψουν στο εθνικό κράτος και την εθνική συνείδηση. Το κλίμα είναι επαναστατικό, αλλά η επανάσταση αυτή είναι συντηρητική και δεν σέβεται κανένα όριο.
Αν θέλαμε να περιγράψουμε με ένα σχήμα τη σημερινή κατάσταση, θα λέγαμε ότι από τη μια μεριά είναι λαοί οργισμένοι επειδή έχουν στερηθεί το έδαφός τους και από την άλλη είναι ένα έδαφος στερημένο από λαούς.
Οι δημοσιογράφοι και οι πολιτικοί αναλυτές μιλούν για «λαϊκισμό» προκειμένου να περιγράψουν αυτή την απελπισμένη επιστροφή στην προστασία του εθνικού κράτους που παρατηρούμε σε διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις στην Ιταλία, στη Γερμανία, στη Γαλλία, και φυσικά στη Βρετανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οσο περισσότερο μια χώρα επωφελείται από την παγκοσμιοποίηση, τόσο βιαιότερα την εγκαταλείπει – με την Αγγλία και την Αμερική να ηγούνται αυτής της ιστορικής οπισθοχώρησης.
Στη λέξη «λαϊκισμός», όμως, υπάρχει η λέξη «λαός». Οσο παράδοξο λοιπόν κι αν φαίνεται σε αυτούς που εξακολουθούν να θέλουν να γιορτάσουν το «πνεύμα του Μάη», το πρόβλημα σήμερα είναι η συμφιλίωση με αυτούς τους δύο τοξικούς όρους, που συχνά συνδέουμε με την αντιδραστική σκέψη: τη λέξη «λαός» και τη λέξη «έδαφος».
Οι προοδευτικοί κατηγορούν τους λαϊκιστές ότι θέλουν να επιστρέψουν σε ένα έδαφος ταυτόσημο με μια ταυτότητα η οποία προστατεύει και καθησυχάζει. Το μεγάλο παράδοξο όμως είναι ότι οι προοδευτικοί δεν έχουν κάτω από τα πόδια τους περισσότερο έδαφος από τους λαϊκιστές. Και το χειρότερο είναι ότι αορίστως το γνωρίζουν, κάτι που τους κάνει ακόμη πιο έξαλλους.
Οι προοδευτικοί διαισθάνονται ότι ο ακαθόριστος ορίζοντας της παγκοσμιοποίησης προσκρούει πλέον σε αυτό που αποκαλείται «όρια του πλανήτη». Η πρόοδος δεν έχει λοιπόν πουθενά να ακουμπήσει. Οσο για τους λαϊκιστές, πως είναι δυνατόν να πιστεύουν πάνω από ένα λεπτό στη βιωσιμότητα των εθνικών κρατών, υπολειμμάτων μιας αρχαίας ιστορίας που έχει εξαφανιστεί δια παντός; Βρετανική αυτοκρατορία; Παδανία; Γαλλία της δεκαετίας του ’50; Αμερική “ great again”; Αυστροουγγρική αυτοκρατορία; Ας σοβαρευτούμε, γνωρίζουν καλά ότι αυτά τα καταφύγια από τη θύελλα δεν θα τους χρησιμεύσουν για να επιβιώσουν.
Όπως λοιπόν και οι προοδευτικοί, έτσι και οι λαϊκιστές ανησυχούν επειδή τα σχέδιά τους δεν έχουν θεμέλια. Οι λαοί έχουν βρεθεί χωρίς έδαφος. Και αυτό εξηγεί τον βίαιο χαρακτήρα που έχει προσλάβει η δημόσια ζωή και τη διολίσθηση προς αυτό που αποκαλείται «μετα-αλήθεια». Χωρίς υλικό κόσμο κάτω από τα πόδια σου, πώς να διατυπώσεις οποιοδήποτε πρόγραμμα και να του δώσεις μια εμπειρική βάση; Ο καθένας λοιπόν αναπτύσσει το δικό του όραμα. Άλλος ονειρεύεται μια ανεξάρτητη Ιταλία, άλλος μια Γαλλία που θα κατοικείται μόνο από τον εγχώριο πληθυσμό, άλλος θέλει να κατακτήσει τον Αρη ή να κατασκευάσει ρομπότ που θα του επιτρέψουν επιτέλους να γίνει υπεράνθρωπος.
Το παράδοξο της σημερινής πολιτικής κατάστασης είναι ότι ο καθένας έχει επίγνωση πως το ζητούμενο είναι να βρεθεί ένα έδαφος για να κατοικήσει μαζί με άλλους μετανάστες που έχουν έρθει από παντού. Λες και δίπλα στους λαούς χωρίς γη υπάρχει μια γη που περιμένει λαούς να την κατοικήσουν και να τη φροντίσουν. Αισθάνεται κανείς ότι δικαίως οι λαϊκιστές ζητούν προστασία, αδίκως όμως την αναζητούν στην εθνική ταυτότητα. Δικαίως οι προοδευτικοί θέλουν την πρόσβαση στον κόσμο, συγχέουν όμως τον κόσμο με την παγκοσμιοποίηση. Είναι σαν να υπάρχει μια νέα οικουμενικότητα: παντού άνθρωποι σε κίνηση αναζητούν ένα κατοικήσιμο έδαφος.
Η επιστροφή των ζητημάτων της γης, του εδάφους, των ζωνών προς υπεράσπιση, των λαών, αλλά και των εντελώς υλικών ζητημάτων της τροφής, της μεταφοράς, της ενέργειας, μαζί με τη νέα ματιά στους αγώνες των «αυτοχθόνων» λαών και τη βροχή βιβλίων για τα δέντρα, τα φυτά, τα μανιτάρια, τα μικρόβια ή τους λύκους, δείχνει ότι στην κοινή συνείδηση υπάρχει κάτι γήινο.
Το γήινο αυτό όμως δεν είναι τόσο ελκυστικό όσο το εθνικό κράτος προς το οποίο στρέφονται απεγνωσμένα όσοι φοβούνται την παγκοσμιοποίηση. Το ζητούμενο λοιπόν δεν είναι να αναστήσουμε τον Μάη του ΄68 και τα αμφιλεγόμενα ιδεώδη του, αλλά να αναπτύξουμε την ίδια ενέργεια για να εμποδίσουμε τη συντηρητική επανάσταση να μας οδηγήσει στην τραγωδία που ετοιμάζει.
(*) O Mπρουνό Λατούρ είναι γάλλος φιλόσοφος, ανθρωπολόγος και κοινωνιολόγος
(Πηγή: Le Monde- ΑΠΕ ΜΠΕ)