Του Διογένη Λόππα
Μπορεί το επιτελικό μπορντέλο που θέλει να ονομάζεται ”κυβέρνηση” να κλυδωνίστηκε επικίνδυνα από τις πρόσφατες εκδρομικές αποδράσεις του Μητσοτάκη Β’ του Ανέμελου, όμως αυτά ήταν απλώς τα κακά νέα. Τα χειρότερα νέα έρχονται από τις Βρυξέλλες, όπου και οι τοίχοι έχουν αυτιά, και όπου βουίζουν οι διάδρομοι για σχέδια επί χάρτου περί μιας πολιτικής διεξόδου στο ελληνικό χάος, με άρωμα Ιταλίας. Φαίνεται ότι η ελεύθερη πτώση των αρίστων δεν έρχεται ούτε από τους καταστροφικούς χειρισμούς του κ. Πρωθυπουργού, ούτε από εκλογές (δεν υπάρχει καμία τέτοια περίπτωση), ούτε και από τη γενικευμένη κοινωνική δυσαρέσκεια ή την διαφαινόμενη άνοδο της επιρροής του κ. Τσίπρα: Έρχεται από το ευρωπαϊκό παρασκήνιο και ο λόγος είναι ένας και μοναδικός, η (μη αναστρέψιμη) πορεία της Οικονομίας.
Όλοι οι συνομιλητές μου στις Βρυξέλλες ήταν απολύτως σαφείς, ότι η ανακοίνωση για ύφεση 10% προέκυψε έπειτα από πολλά παζάρια και ότι η πραγματική κατάσταση της οικονομίας είναι πολύ χειρότερη και θα αποτυπωθεί στην πραγματική της διάσταση, όταν ανακοινωθούν τα επίσημα στοιχεία τον προσεχή Μάρτιο. Αν στην Ελλάδα η τρομακτική αυτή ύφεση αντιμετωπίστηκε ως ένας ακόμα δυσάρεστος αριθμός, στην Ευρώπη αντίθετα χτύπησε κόκκινος συναγερμός και ξύπνησε μνήμες 2010. Αμέσως μετά ξεκίνησαν δειλά – δειλά να εμφανίζονται και τα πρώτα ονόματα, που με την πρώτη ευκαιρία και ανάλογα με την πορεία της πανδημίας θα αντικαταστήσουν μια κυβέρνηση, που στα μάτια των Ευρωπαίων έχει χάσει κάθε έννοια αξιοπιστίας.
Αυτό το αθώο 10%, ιδιαίτερα για τη βεβαρημένη ελληνική περίπτωση, δεν είναι ακόμα ένας αριθμός. 10% πρωτίστως σημαίνει κάποια πολύ βασικά πράγματα: Πρώτον σημαίνει ότι το ΑΕΠ συρρικνώνεται απότομα και αυτόματα προσδίδει στο λόγο ΑΕΠ/Χρέος διαστάσεις χάους. Δεύτερον τινάζει στον αέρα τα προηγούμενα πλάνα, σύμφωνα με τα οποία (και έπειτα από πραγματικούς άθλους της κυβέρνησης Τσίπρα) η χώρα μας εξήλθε από τον σφιχτό οικονομικό έλεγχο και ανέκτησε μέρος της κυριαρχίας της. Σύμφωνα με τα πλάνα αυτά, η Ελλάδα όφειλε όχι μόνο να εμφανίζει λογιστικά πλεονάσματα, αλλά και μια σταθερή ανάπτυξη του ΑΕΠ σε ετήσια βάση, προκειμένου το τεράστιο (διακρατικό, άρα μη αναδιαρθρώσιμο) χρέος της να παραμένει βιώσιμο. Τρίτον, και πιο σημαντικό, το outlook (η προοπτική δηλαδή) τόσο της πανδημίας όσο και της οικονομίας παραμένει αρνητικό, δηλαδή περνάμε σε μια νέα φάση όπου το 2020 δεν ερμηνεύεται απλώς ως μια καταστροφική χρονιά που με τη βοήθεια της Ε.Ε. θα προσπαθήσουμε να αναπληρώσουμε. Δυστυχώς το 2021 αναμένεται ίδιο, αν όχι χειρότερο, με το 2020, συνεπώς οι δείκτες της πραγματικής οικονομίας φλερτάρουν με την κατάρρευση.
Φαίνεται ότι οι ηγετικοί κύκλοι της Ευρώπης έχουν αποδεχθεί το γεγονός ότι το εμβόλιο δεν πρόκειται να επαναφέρει καμία απολύτως κανονικότητα πριν (τουλάχιστον) τον Οκτώβριο του 2021 και ίσως αρκετά αργότερα. Επίσης είναι πεπεισμένοι ότι οι νέες μεταλλάξεις του ιού είναι ιδιαίτερα επιθετικές και αυτό σημαίνει ότι ο μοναδικός σχετικά αξιόπιστος τρόπος άμυνας παραμένει ο εγκλεισμός (lockdown). Συζητώντας τον τελευταίο καιρό με Γερμανούς αναλυτές, αντέτεινα αρκετές επιφυλάξεις και απορίες σχετικά με την αποτελεσματικότητα τόσο σκληρών μέτρων. Συγκεκριμένα μετέφερα επιφυλάξεις που έχουν να κάνουν με τη θνησιμότητα του ιού (που προσομοιάζει με αυτή της εποχικής γρίπης) και με την εύλογη εκτίμηση ότι ενδέχεται οι παράπλευρες απώλειες από την οικονομική κατάρρευση να οδηγήσουν σε εκατόμβες νεκρών. Oι απαντήσεις τους μπορεί να ήταν αρκετά κυνικές, όμως σίγουρα στράφηκαν στον πυρήνα του προβλήματος, που πάντοτε παραμένει πολιτικός: Αυτό που ξορκίζουν οι Γερμανοί και που τους οδηγεί σε ακραία μέτρα είναι το Μιλάνο των αρχών του 2020.
Πιστεύουν ότι ένα τέτοιο ενδεχόμενο αν γενικευθεί και πάρει εθνικές διαστάσεις, θα προκαλέσει αυτό που οι διεθνολόγοι αποκαλούν ”κατάσταση πολιορκίας” και που μπορεί εύκολα να οδηγήσει ένα κράτος σε ολική απώλεια ελέγχου. Αναλύοντας τη φρίκη της Λομβαρδίας, πιστεύουν ότι αυτό που έσωσε τότε την Ιταλία ήταν ο άμεσος αποκλεισμός της επαρχίας της και ότι αν η ίδια κατάσταση επεκτεινόταν στο σύνολο της επικράτειας, τα αποτελέσματα θα ήταν πολιτικά μη διαχειρίσιμα και αυτό ακριβώς προσπαθούν να αποτρέψουν με τα συνεχόμενα lockdown, γνωρίζοντας και αποδεχόμενοι την οικονομική ζημιά.
Ζημιά που ακόμα βρίσκεται σε διαχειρίσιμα επίπεδα όσον αφορά τη Γερμανία, όπου όμως ήδη έχει ξεπεράσει τα όρια κινδύνου σε οικονομίες με υπέρογκη έκθεση δημοσίου χρέους, όπως η Ιταλική και η Ελληνική. Έτσι στην Ιταλία, μπροστά στον κίνδυνο διασυρμού, η κατάσταση παραδόθηκε στον πολύπειρο κ. Draghi.
Το οικονομικό κοκτέιλ είναι θανατηφόρο καθώς η τρομακτική ύφεση για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά θα οδηγήσει με μαθηματική ακρίβεια, είτε στην επιβολή σκληρού μνημονίου, είτε (κατόπιν) σε αναγκαστική αναδιάρθρωση χρέους. Παράλληλα η κατάσταση πιέζεται περαιτέρω λόγω του ανεξέλεγκτου ελλείμματος (έναντι συμφωνημένων πλεονασμάτων), των ανύπαρκτων φορολογικών εσόδων που πιέζουν το έλλειμμα και δημιουργούν σοβαρά ταμειακά προβλήματα ακόμα και εξυπηρέτησης βασικών κρατικών υποχρεώσεων (όπως οι συντάξεις) και βέβαια της ανεργίας που αυξάνεται συνεχώς από την μαζική κατάρρευση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων.
Σε αυτά τα πένθιμα δεδομένα έρχεται (και για τις δύο χώρες) να προστεθεί η για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά ουσιαστική παύση της τουριστικής διεργασίας, με ότι αυτό συνεπάγεται. Κάποιοι επιχειρηματίες κλείδωσαν τις επιχειρήσεις τους και ανάλωσαν κεφάλαιο ελπίζοντας στην επαναφορά μιας σχετικής κανονικότητας. Σήμερα συνειδητοποιούν ότι ίσως αυτή η κανονικότητα δεν επιστρέψει ποτέ. Πόσοι από αυτούς έχουν τη δυνατότητα (και το κεφάλαιο) να περιμένουν στο διηνεκές; Πόσες τουριστικές επιχειρήσεις θα αναγκαστούν να βάλουν οριστικά λουκέτο; Τι σημαίνει αυτό για εκατοντάδες χιλιάδες εποχικούς εργαζόμενους και τις οικογένειές τους;
Στην Ελλάδα η κατάσταση είναι ακόμα χειρότερη και αυτό γιατί η οικονομία και ιδιαίτερα η μαύρη πλευρά της εξαρτάται ασύμμετρα από τον τουρισμό. Υπάρχουν ολόκληρες περιοχές της χώρας, όπου δεν υπάρχει καμία άλλη οικονομική δραστηριότητα. Επιπλέον η ελληνική οικονομία έχει μπροστά της τον εφιάλτη συμφωνιών που έχει ήδη υπογράψει (και επικυρώσει στο κοινοβούλιο) που προβλέπουν αυτοματοποιημένα μέτρα – μπαμπούλες, όπως ο κόφτης των συντάξεων. Μέτρα που πιστέψαμε ότι έμειναν οριστικά στο παρελθόν, λόγω της χρηστής διαχείρισης Τσίπρα/Τσακαλώτου, που όμως επανέρχονται ως τάγματα της κολάσεως, καθώς μια ανάλγητη κυβέρνηση που φλερτάρει με την άκρα δεξιά, αδυνατεί να λάβει τα στοιχειώδη μέτρα στήριξης, παγιδευμένη σε μια ιδεοληψία – ζόμπι, που πέθανε σαράντα χρόνια πριν, αλλά που περιφέρεται ακόμα στα μυαλά αμετανόητων ”ελίτ”, που αντιλαμβάνονται μόνο τη δύναμη της εικόνας και που η αντίληψή τους για το κράτος είναι η δωρεάν σίτιση των (όχι και τόσο έντιμων) φίλων και των οικείων τους στο δημόσιο Πρυτανείο.
Οι όποιες ελπίδες αυτής της κυβέρνησης, που από ουκ ολίγες σοβαρές πένες αναφέρεται ως η χειρότερη της μεταπολίτευσης, επαφίενται εις τον ”φιλοπτωχισμόν” της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που πιστεύουν ότι η γη είναι επίπεδη και υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που πιστεύουν επίσης ότι κάποια στιγμή στο μέλλον η ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα θα μοιράσει λεφτά από το ελικόπτερο για να πληρώσει το ελληνικό κράτος συντάξεις. Έθεσα το θέμα σε συνεργάτες μου με γνώση του αντικειμένου και μάλιστα τους εξέθεσα γνωστά επιχειρήματα της ελληνικής κυβέρνησης, ότι δηλαδή αναμένονται περί τα 70δις ενισχύσεων μέσα στα επόμενα χρόνια, που με τη σειρά τους θα οδηγήσουν την οικονομία σε νέα αναπτυξιακά ρεκόρ τύπου Κίνας.
Μου απάντησαν ότι αν και το επιχείρημα αυτό έχει μια δόση αλήθειας, δυστυχώς το πρόβλημα είναι ταμειακό. Και μου έδωσαν ένα παράδειγμα: Ας υποθέσουμε ότι βρίσκεσαι σε πανικό, καθώς πρέπει βρεις άμεσα 1000 ευρώ για να πληρώσεις στο τέλος του μήνα το ενοίκιο του σπιτιού σου, αλλιώς θα σε πετάξουν έξω. Ο προγραμματισμός σου έχει πέσει έξω, λόγω πανδημίας, και δεν έχεις τα ταμειακά διαθέσιμα. Απευθύνεσαι στην τράπεζα και πράγματι βρίσκεις θετική ανταπόκριση: Η τράπεζα σκοπεύει να σου δανείσει 10.000 ευρώ και μάλιστα άμεσα και όχι μόνο αυτό, αλλά αυτά τα χρήματα σκοπεύει ουσιαστικά να σου τα χαρίσει, καθώς δέχεται να τα επιστρέψεις στο διηνεκές. Αυτά ήταν τα καλά νέα. Τα κακά νέα είναι ότι η προϋπόθεση για να λάβεις τα χρήματα είναι να τα τοποθετήσεις αποκλειστικά σε πράσινες επενδύσεις, οι οποίες θεωρητικά θα αρχίσουν να αποδίδουν κάτι μεταξύ 100 – 150 ευρώ κάθε μήνα σε βάθος πενταετίας. Αν και σαφώς πρόκειται για καταπληκτικά νέα, στο τέλος της ημέρας δεν θα έχεις βρει τα χρήματα για να πληρώσεις το ενοίκιο και θα σε πετάξουν έξω.
Ο τεχνοκράτης πρωθυπουργός είναι ήδη έτοιμος να εγκατασταθεί στο σπίτι σου, με την υπάρχουσα βέβαια πρόθυμη πλειοψηφία, σε ένα ήδη δοκιμασμένο σενάριο που ίσως να μη φέρει τα προσδοκώμενα αποτελέσματα, αλλά τουλάχιστον θα κρατά τις αγορές σε ηρεμία. Μόλις προ ολίγου η πληροφορία μου επιβεβαιώθηκε και από κυβερνητικό στέλεχος που ”εξορίστηκε” στις Βρυξέλλες λόγω πολιτικών φιλοδοξιών. Λίγοι θα θρηνήσουν τον απερχόμενο πρωθυπουργό και ακόμα λιγότεροι μέσα στο ίδιο το κόμμα του (σας το μεταφέρω ακριβώς όπως το άκουσα).