Του Διογένη Λόππα
Τι ήταν αυτό που ώθησε το καθεστώς Ερντογάν σε μια τόσο απροκάλυπτα καταστροφική σκέψη; Τι δουλειά έχουν οι Τούρκοι στο Αφγανιστάν όταν ολόκληρη η συμμαχία των προθύμων απεμπλέκεται με ανακούφιση από μια χιμαιρική περιπέτεια βαμμένη με πολύ αίμα; Δύο είναι τα βασικά κίνητρα: Πρώτον, οι Τούρκοι θέλουν να πουλήσουν μια μικρή εκδούλευση στους Αμερικανούς και στο ΝΑΤΟ (με το αζημίωτο, πάντοτε) σε μια προσπάθεια να βελτιώσουν τις ψυχρές σχέσεις και να φανούν χρήσιμοι στη συμμαχία προσδοκώντας γεωπολιτικά ανταλλάγματα (ή ανοχή) και δεύτερον, αν ευσταθούν οι καταγγελίες του Σεντάτ Πεκέρ, το καθεστώς διαβλέπει μια τεράστια επενδυτική ευκαιρία: Ο έλεγχος του αεροδρομίου της μακράν μεγαλύτερης φυτείας παπαρούνας στον κόσμο αποτελεί το όνειρο κάθε σοβαρού narcostate που σέβεται τον εαυτό του.
Για να πετύχει στην αποστολή αυτοκτονίας που σχεδιάζει, το καθεστώς βασίζεται (αφελώς) σε δύο ασαφείς παραδοχές:
- Έχοντας εντρυφήσει στην ιδέα ότι η νεο – Οθωμανική Τουρκία αποτελει την προστάτιδα δύναμη των επί της γης μουσουλμάνων, εκτιμά ότι οι Αφγανοί θα διάκεινται φιλικά προς τις τουρκικές δυνάμεις ασφαλείας σε αντίθεση με τους έως πρότινος σταυροφόρους που προσπαθούσαν να επιβάλλουν την κουλτούρα των απίστων στην ιστορική αυτή χώρα
- Καθώς οι συμμαχία της Τουρκίας με το Πακιστάν έχει ξεπεράσει την έννοια ”στρατηγική” και έχει αγγίξει τα όρια της συνομοσπονδίας, εκτιμά ότι οι Ταλιμπάν, σάρξ εκ σαρκός του Πακιστάν, θα συμμορφωθούν προς τας υποδείξεις της πακιστανικής κυβέρνησης και θα παραμείνουν αδρανείς.
Δυστυχώς για τους Τούρκους και οι δύο παραδοχές απέχουν πολύ από το να χαρακτηριστούν ασφαλείς: Οι Αφγανοί από την εποχή ακόμα της περσικής αυτοκρατορίας, όπου εμφανίζονται για πρώτη φορά στα βιβλία της ιστορίας (Βακτριανή), έχουν δείξει μια υπέρ του δέοντος διάθεση ανεξαρτησίας (σε βαθμό εμμονής) και ανεξάρτητα από το ποιόν του κατακτητή ή της διαθέσεις του. Στην πολιτική τώρα υποστήριξη που αναμένουν από το Πακιστάν, κινδυνεύουν να βρεθούν προ τραγικής εκπλήξεως, καθώς αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα είναι ότι οι Ταλιμπάν είναι αυτοί που μέσω της αλυσίδας ”φαμιλια – ιμάμης – στρατός” ελέγχουν την όποια κυβέρνηση του Πακιστάν και όχι το αντίθετο. Συνεπώς άσχετα με τις προθέσεις της, η κυβέρνηση του Πακιστάν θα κάνει αυτό που κάνει πάντα προκειμένου να επιβιώσει: Ότι ζητήσουν οι ιμάμηδες, δηλαδή ότι εισηγηθούν οι Ταλιμπάν.
Η χοντρή κυρία
Όλα τα παραπάνω όμως, που δικαίως απασχολούν την παγκόσμια κοινή γνώμη που παρακολουθεί εκστασιασμένη τους περίτεχνους ελιγμούς της τουρκικής διπλωματίας, βρίσκονται υπό αίρεση και αυτό γιατί καμία απόφαση δεν πρόκειται να παρθεί πριν τραγουδήσει η χοντρή κυρία, που στην προκειμένη περίπτωση δεν είναι ούτε ο πρόεδρος Biden, ούτε κάποιος άλλος ισχυρός γεωπολιτικός παίκτης. Είναι οι ίδιοι οι Ταλιμπάν, οι οποίοι εμφανίζονται υπερδραστήριοι πολιτικά και στρατιωτικά, σαν έτοιμοι από καιρό. Και ενώ όλες οι εκτιμήσεις όλων των σοβαρών αναλυτών υπολόγιζαν μήνες μέχρι να οργανωθούν και να διεκδικήσουν στα ίσια την εξουσία από μια περίπου ισχυρή κεντρική κυβέρνηση που θα συνέχιζε να ενισχύεται από τους δυτικούς προστάτες της, τελικά βρέθηκαν αδιάβαστοι:
Η περιβόητη ισλαμιστική τρομοκρατική οργάνωση έχει ήδη καταλάβει το 85% της επικράτειας και το σύνολο σχεδόν των συνοριακών διαβάσεων.
Βρισκόμαστε δηλαδή μπροστά σε ένα φαινόμενο ”Ιράκ προ του ISIS”, όπου ο υποτίθεται πανίσχυρος και εξοπλισμένος από τους δυτικούς με υπερσύγχρονα μέσα κυβερνητικός στρατός, απλά εγκαταλείπει άτακτα τις θέσεις του, μπροστά στην επέλαση του αναπόφευκτου.
Αυτό δεν θα πρέπει να προκαλεί έκπληξη, δεδομένου ότι οι άνθρωποι που αποτελούν αυτό τον ισχυρό στρατό οφείλουν να ζυγίσουν το μέλλον το δικό τους και των οικογενειών τους, καθώς μπορεί η κύρια αποστολή τους να είναι η υπεράσπιση της πρωτεύουσας και της νόμιμης κυβέρνησης, όμως τυγχάνει η κυβέρνηση αυτή να έχει σημαία, όχι την τρικολόρ του Αφγανιστάν, αλλά συτήν της παπαρούνας της διαφθοράς και από την άλλη πλευρά, αν τελικά επικρατήσουν οι Ταλιμπάν, που είναι και το πιθανότερο ενδεχόμενο -έστω μακροπρόθεσμα-, οι ίδιοι κινδυνεύουν να χαρακτηριστούν collaborators (δωσίλογοι) και να αντιμετωπιστούν (στην καλύτερη περίπτωση) με κρεμάλες.
Αυτό που τελικά διακρίνεται στον ορίζοντα είναι ότι η κατάρρευση της κεντρικής κυβέρνησης στην Καμπούλ, τόσο υπό την πίεση των επελαυνόντων ισλαμιστών, όσο και υπό την δυσαρέσκεια της πλειονότητας των Αφγανών, θα έρθει πιο γρήγορα από την υποτιθέμενη συμφωνία ανάμεσα σε ΗΠΑ και Τουρκία για τη φύλαξη του αεροδρομίου της πρωτεύουσας. Σέβομαι τους ευσεβείς πόθους των Αμερικανών φίλων μας, όμως αν υπήρχαν ακόμα πραγματιστές γραφειοκράτες (παράδοξο και μόνο να το αναφέρεις σαν συνδυασμό) στο Department of State, οι σχετικές συζητήσεις θα είχαν ήδη διακοπεί ως άνευ αντικειμένου.
Φαίνεται έπειτα από όλα τα τελευταία συγκλονιστικά γεγονότα, ότι η συμφωνία που προηγήθηκε της ΝΑΤΟϊκής αποχώρησης, δεν είχε να κάνει με την τύχη της χώρας, αλλά αποκλειστικά με την ασφάλεια της εκκένωσης. Φαίνεται δηλαδή ότι οι Ταλιμπάν απλώς εγγυήθηκαν ασφαλή αποχώρηση και τίποτα περισσότερο. Σοφό, (αν πράγματι έγινε έτσι), από την πλευρά των ΗΠΑ, καθώς έτσι αποφεύθηκαν σκηνές Σαϊγκόν και δυσάρεστοι συνειρμοί.
Αυτό που δημιουργεί αλγεινές εντυπώσεις είναι ο τρόπος με τον οποίο οι χασάπηδες αυτοί ελίσσονται στο διπλωματικό πεδίο. Εκτός του ότι κατάφεραν να έχουν απευθείας συνομιλίες, έστω και σε χαμηλό επίπεδο, με το επίσημο κράτος των ΗΠΑ, αλλόκοτο αν σκεφτείς ότι βασικός πυλώνας της διπλωματίας των ΗΠΑ παραμένει το ”δεν διαπραγματευόμαστε με τρομοκράτες”, μια αντιπροσωπεία τους βρέθηκε πρόσφατα στη Μόσχα για επίσημες συνομιλίες.
Είναι δηλαδή προφανές ότι η κατάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν είναι ήδη προεξοφλημένη από ισχυρούς παίκτες, που προσπαθούν να πάρουν θέση μπροστά στη νέα πραγματικότητα και, είτε να αποκομίσουν οφέλη, είτε να προλάβουν αναπόφευκτες απώλειες. Παραμένει ακόμα ζητούμενο ποιά θα είναι η στάση της Κίνας, της Ινδίας (λόγω της εμπλοκής του αιώνιου εχθρού Πακιστάν) και βέβαια του συνορεύοντος Ιράν. Είναι όμως δεδομένο ότι η ταπεινωτική υποχώρηση της δύσης ανακατεύει την τράπουλα και η αποτυχία δημιουργίας προτεκτοράτου με (τυπικές έστω) δημοκρατικές διαδικασίες, αποτελεί παράδειγμα πρώτης τάξεως για όλη τη μέση ανατολή και όχι μόνο.
Με τον άδοξο αυτό τρόπο τερματίζεται έτσι μια ολόκληρη εποχή που ίσως ο μελλοντικός ιστορικός ονομάσει ”εξαγωγή δημοκρατίας”. Έπειτα από σχεδόν τριάντα χρόνια άμεσης στρατιωτικής εμπλοκής των ΗΠΑ στην περιοχή με αστρονομικά τεχνολογικά και οικονομικά μέσα και σαφέστατο αντικειμενικό σκοπό (στρατηγική περικύκλωση του Ιράν, αποκλεισμός του δρόμου του μεταξιού, πολιτικός έλεγχος απείθαρχων χωρών μέσω ισχυρών συμμάχων ή ελεγχόμενων δημοκρατικών καθεστώτων) η κατάσταση έχει ως εξής και δεν είναι καθόλου κολακευτική για την υπερδύναμη:
Στη Συρία ο πολύς Ασαντ είναι ακόμα στη θέση του, με προεξοφλημένη την επαναφορά του στα διεθνή δρώμενα, οι σύμμαχοι Κούρδοι συνθλίβονται ανάμεσα στις τουρκικές δυνάμεις κατοχής, τα απολειφάδια του ισλαμικού κράτους και τις δυνάμεις του Άσαντ, ενώ επιλέον οι Ρώσοι επανήλθαν για τα καλά, με στρατιωτικές βάσεις, διευκολύνσεις και ότι άλλο ζητήσουν. Δηλαδή όχι μόνο δεν επετεύχθη η εξουδετέρωση της Συρίας, αλλά μπήκαν και οι Ρώσοι στη Μεσόγειο από το παράθυρο. Καταστροφή.
Στο Ιράκ η αποχώρηση των ΗΠΑ έφερε στα πράγματα την Σιιτική πλειοψηφία και η χώρα οδεύει επισήμως προς την αγκαλιά του Ιράν. Αντί δηλαδή για τη στρατηγική περικύκλωση του Ιράν, παραδόθηκε το Ιράκ στην επιρροή των μουλάδων της Τεχεράνης, Το μοναδικό κέρδος η αυτονομία των Κούρδων του Ιράκ, χωρίς όμως να φαίνεται κοντά η δημιουργία ανεξάρτητου κουρδικού κράτους. Επιτυχία δεν το λες.
Στην Αίγυπτο η επιτυχής αρχικά προσπάθεια εξαγωγής δημοκρατίας οδήγησε τελικά στην κατοχή υπερσύγχρονων οπλικών συστημάτων από μια δράκα ισλαμιστών με άγνωστες διαθέσεις. Ως λύση στο πρόβλημα εκλήθη ασμένως ο στρατάρχης Σίσι να βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά. Σήμερα η πλατεία Ταχρίρ δεν υπήρξε ποτέ και ο Αιγύπτιος πρόεδρος μπορεί να είναι ένα κάθαρμα, αλλά είναι ένα δικό μας κάθαρμα. Όλα καλά.
Στη Λιβύη η βίαιη απομάκρυνση του Καντάφι διέσπασε τη χώρα και τη μοίρασε ανάμεσα στη Ρωσία και στην Τουρκία. Προφανώς κανένας δε σκέφτηκε στα σοβαρά ποιός θα διαδεχθεί τον δικτάτορα και δεν φρόντισε να έχει έτοιμο κάποιο διάδοχο σχήμα. Τώρα προσπαθούν μέσω Βερολίνου να διευθετήσουν κάποια σχετικά ανεκτή για τη δύση διοίκηση, πλην όμως οι κατέχοντες στρατιωτικά το πεδίο δεν αναμένεται να το εγκαταλείψουν χωρίς σοβαρά ανταλλάγματα. Δε νομίζω ότι στην Ουάσιγκτον είναι υπερήφανοι από την εξέλιξη αυτή.
Στο Αφγανιστάν η νίκη των Ταλιμπάν είναι προεξοφλημένη, όπως και η εξαγωγή μουλάδων, τρομοκρατών και οπίου, ακριβώς όπως πριν την εισβολή, δηλαδή το αποτέλεσμα της αμερικανικής εμπλοκής ήταν μηδενικό. Επιπλέον υπάρχει σοβαρός κίνδυνος η χώρα να δορυφοροποιηθεί από γεωπολιτικούς αντιπάλους των ΗΠΑ, με πρώτους υπόπτους το Ιράν, τη Ρωσία και την Κίνα.
Και το κερασάκι στη τούρτα:
- Οι συνεχείς αστοχίες της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ οδήγησαν την Τουρκία, μια απί τις αξιολογότερες συμμαχικές χώρες, ουσιαστικά έξω από το δυτικό σύστημα ασφαλείας, με το μοναδικό που απομένει να μάθουμε να είναι η επισημοποίηση του διαζυγίου. Η εμμονή των ΗΠΑ για μια τυφλή υποστήριξη προς τον αμφιλεγόμενο Ερντογάν που υποτίθεται ότι θα εξήγαγε μια μορφή ισλαμικού εκδημοκρατισμού προς τις πρώην Οθωμανικές επαρχίες, αποτελεί το μεγαλύτερο ίσως φιάσκο στην ιστορία της διπλωματίας και είναι βέβαιο ότι θα διδάσκεται στο μέλλον στα πανεπιστήμια. Η ατολμία να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα στα πρώτα στάδια χειραφέτησης και η φερόμενη εμπλοκή (ή ανοχή) στην απόπειρα ανατροπής του, απλώς έκαναν την κατάσταση δυσβάσταχτη. Στο καλύτερο σενάριο οι ΗΠΑ ελπίζουν σε μια ουδετεροποίηση της Τουρκίας, όπου θα προσπαθούν με την απειλή κυρώσεων να εξασφαλίζουν σχετική ηρεμία σε Συρία, Λιβύη, ΑΙγαίο και Αν. Μεσόγειο. Στο χειρότερο, η Τουρκία θα προσκολληθεί σε ανερχόμενα συστήματα ασφαλείας – εφιάλτες για τις ΗΠΑ, ως τοπικός ταραξίας και μάλιστα με made in USA στρατιωτικά μέσα.