Απόστολος Αποστόλου
Είμαστε σε μια νέα εποχή, έγραφε πριν από κάποια χρόνια ένας Γερμανός ανθρωπολόγος των «πολλαπλών επιπέδων της ηθικής» (multi level). Στο εξής, μας έλεγε, η ηθική θα είναι σύνθετη και απενοχοποιημένη. Εξάλλου η ηθική αντλούσε την καταγωγή της από τους μεγάλους ενωτικούς μύθους, στις ποικίλες εσχατολογίες και αποκαλύψεις. Ήταν προϊόν που κτίστηκε από τα ψήγματα και τα ράκη των ιδεολογιών. Θα τονίσει ο Γερμανός ανθρωπολόγοι (Μπρστ).
Η εποχή μας, λοιπόν αφήνει χιλιόμετρα πίσω της τα μας λένε οι γερμανοί τεχνο-ανθρωπολόγοι. Ενώ ο Αλαν Μπλούμ ο μεγάλος ερμηνευτής των κλασικών κειμένων έρχεται σε αντίθεση με όσα προτείνουν οι τεχνο-ανθρωπολόγοι της απενοχοποίησης. Στο έργο του «The closing of the American Mind» (1987) καταφέρεται κατά ορισμένων μυαλοπώληδων που θεωρούν ότι τα πάντα έχουν τώρα πια μια αποψιλωμένη αξία. Έγραφε λοιπόν ο Άλαν Μπλούμ ότι σήμερα όλα έχουν αναχθεί σε κουλτούρα: «Ζούμε μέσα σε μια Βαβυλωνία από κουλτούρες. Κουλτούρα των ναρκωτικών, κουλτούρα της ροκ, κουλτούρα των συμμοριών του δρόμου και ούτω καθ’ εξής, μάλιστα κάποιες φορές ζούμε με αντιθετικές κουλτούρες χωρίς την παραμικρή διάκριση μεταξύ τους, που όμως όλες συνεργάζονται. Όμως τι παράξενο, ακόμη και η αποτυχία του πολιτισμού έγινε κουλτούρα».
Τελικά ο πρόλογος μας αλλά και ο επίλογος μας γράφεται μέσα από μόδες που γίνονται κουλτούρες. Εξάλλου η εξουσία δεν ασκείται μέσω της παραγωγής και της προσφοράς αλλά μέσω της μόδας που γίνεται κουλτούρα. Οι πολιτικές προθέσεις γίνονται μόδες και τα αφηγήματα αυτών των προθέσεων γίνονται κουλτούρες.
Η μόδα (και αυτό ισχύει και για την πολιτική) δεν είναι ούτε θεμελιωτική ούτε θεμελιωμένη δεν αξιώνει πρωτιά ούτε και τέλος, αντιστοιχεί στις ιστορικές περιπτώσεις. Σου δίνει την αίσθηση ότι είναι φτιαγμένη μόνο για σένα.
Ο Ζαν Μπωντριγιάρ όριζε τη μόδα ως ανακύκλωση της επιθυμίας για να απωθηθεί ο θάνατο. Έγραφε κάπου: «Σήμερα, κάθε αρχή της ταυτότητας (της προσωπικής ταυτότητας της πολιτικής ταυτότητας, της ταυτότητας της τέχνης), επηρεάζεται από τη μόδα, ακριβώς λόγω της δυνατότητάς της να επαναφέρει όλες τις μορφές όχι ως νέα προέλευση αλλά ως επανάληψη. Η μόδα είναι πάντα ρετρό, αλλά βρίσκεται πάντα στη βάση της κατάργησης του ξεπερασμένου (του παρελθόντος). Λειτουργεί στο φασματικό θάνατο και στην ανάσταση των μορφών. Η επικαιρότητα της μόδας και η συνάφειά της, δεν έχει αναφορά στο παρόν, αλλά στην άμεση και ολοκληρωτική ανακύκλωση».
Πλέον και η πολιτική γίνεται μόδα. Η συνταγματική μοναρχία που την όριζε ο Χέγκελ ως το τελειότερο σημείο που μπορεί να φθάσει ένα κράτος και είχε γίνει μια ισχυρή ακλόνητη πολιτική κουλτούρα για μεγάλες ιστορικές περιόδους, είναι και πάλι εδώ. Και επίσης έχουμε επιστρέψει σε πολιτικές κουλτούρες όπως του Κάρλ Σμίτ και του Τόμας Χόμπς όπου αμφότεροι υποστήριζαν ότι η εξουσία και όχι η αλήθεια φτιάχνει το νόμο. Αυτό δεν συνέβη και με την μεθερμηνεία του «Κράτους Πρόνοιας» που το καταστήσαμε «Παρακράτος» και τον εγγυητή της δημοκρατικής λειτουργίας το Σύνταγμα που το μετατρέψαμε σε παρασύνταγμα.
Κάπως έτσι περάσαμε και από τις κοινωνίες της τιμωρητικής μέριμνας , στην κοινωνία του αυτοελέγχου. Στα 3 χρόνια πανδημίας με την κυβέρνηση της ΝΔ μάθαμε πως να επιτηρούμε εμείς τον εαυτό μας και όχι πως η εξουσία να μας επιτηρεί. Πήγαμε σ’ εκείνο που αποσκοπούσε κατά βάθος η κουλτούρα του «κράτους επιτήρησης» δηλαδή στην αυτό-επιτήρηση, με άλλα λόγια στη μορφή εκείνη όπου η εξουσία διαχέεται ανάμεσα μας χωρίς εμείς να το αντιλαμβανόμαστε. Οδηγηθήκαμε έτσι στην αυτό-επιτήρηση και στην επιτήρηση του συμπολίτη μας.
Κάπως έτσι φαίνεται να λειτουργούν και οι εκλογές και εδώ παρατηρούμε πως η εξουσία βλέπει τον πολίτη και τις επιθυμίες του, ως αντικείμενα της. Και αυτό γιατί υπάρχει ένας αϋπνικός ηγέτης ο Κυριάκος Μητσοτάκης εκείνος που σκέφτεται για σένα, εκείνος που προβλέπει για το μέλλον σου, εκείνος που διαχειρίζεται τις επιθυμίες σου.
Τελικά ο κ. Μητσοτάκης κατόρθωσε το ακατόρθωτο. Έγινε «ξενιστής» στο σώμα κάθε ψηφοφόρου, καταλαμβάνοντας και ελέγχοντας κάθε προβλέψιμη κίνηση του ψηφοφόρου και αυτό επετεύχθη με τα εποπτικά συστήματα που όριζαν τη ζωή μας τα τρία τελευταία χρόνια «ως κυματοειδείς αγγελιαφόροι σε τροχιά φάσματος» (Ζ. Ντελέζ). Έτσι ώστε η αυτοτροφοδοτούμενη πειθαρχία να έχει γίνει πλέον μόδα και ο πρωθυπουργός ως υποβολέας να ορίζει την πολιτική κουλτούρα ως ρυθμιζόμενη κυκλοφορία της κοινής σιωπής (silence commun).
Καθηγητής πολιτικής και κοινωνικής φιλοσοφίας.