Σκέψεις πάνω στην επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου το 1973

Του Σωκράτη Αργύρη 

Μία όχι και πολύ γνωστή ιστορία αλλά τόσο διαφωτιστική   για να αντιληφθούμε τις σχέσεις αίματος των ΗΠΑ με την δικτατορία των συνταγματαρχών ήταν όταν το  1968, ο Ηλίας  Δημητρακόπουλος, από τις πιο σημαντικές μορφές του αντιδικτατορικού αγώνα, που έδρασε στις ΗΠΑ, έπιασε το νήμα του σκανδάλου και οδήγησε στην κατάρρευση του Νίξον όταν  υποψιάσθηκε ότι ο Σπίρο ‘Αγκνιου, ο συνυποψήφιος του Νίξον για την αντιπροεδρία, αθέτησε την υπόσχεσή του να παραμείνει ουδέτερος και διακήρυξε την πλήρη στήριξη του στη δικτατορία. Ο Ηλίας Δημητρακόπουλος αποκάλυψε τότε ότι η χούντα και ο χορηγός του Ρεπουμπλικανικού κόμματος, Τομ Πάπας, προσπάθησαν να επηρεάσουν την αμερικανική Προεδρική εκλογή μέσω της μυστικής διοχέτευσης στην εκστρατεία των Νίξον και ‘Αγκνιου χρημάτων που αντιστοιχούν σε εκατομμύρια σημερινά δολάρια. Αυτά τα χρήματα προέρχονταν από τα «μαύρα κονδύλια» της CIA για την ενίσχυση της ΚΥΠ.

Ο Ηλίας Δημητρακόπουλος προσπάθησε χωρίς επιτυχία να πείσει τα ηγετικά στελέχη των Δημοκρατικών να αποκαλύψουν τη συνωμοσία. Οι πληροφορίες για τον Πάπας, την ΚΥΠ και τη χούντα, που έδωσε ο Ηλίας στον Πρόεδρο της Εθνικής Επιτροπής των Δημοκρατικών Λάρι Ο’ Μπράϊαν το 1968 στο κτήριο γραφείων Γουότεργκεϊτ, ήταν ακόμη στην κατοχή του Ο’ Μπράϊαν το 1972. Λέγεται ότι αυτή η πληροφορία προκάλεσε στα στελέχη του Νίξον «τη μεγαλύτερη ανησυχία για το πιο μεγάλο χρονικό διάστημα». Από τον Ηλία Δημητρακόπουλο ζητήθηκε «να μην θίξει τον Πάπας» επειδή ήταν καλός φίλος του Νίξον και απειλήθηκε με απέλαση αν δεν συμμορφωνόταν. Ο Λευκός Οίκος έδωσε εντολή διενέργειας έρευνας για τον Ηλία Δημητρακόπουλο. Ο Πάπας τον απείλησε ευθέως  αλλά  δεν κάμφθηκε.

Κάποιοι ιστορικοί έχουν παρατηρήσει ότι ένας πιθανός λόγος για τη διάρρηξη του Γουότεργκεϊτ το 1972 ήταν να ανακαλύψουν τι πληροφορίες διέθεταν οι Δημοκρατικοί για παράνομες μεταφορές ξένου χρήματος από την ελληνική στρατιωτική χούντα στην εκστρατεία Νίξον το 1968, κάτι που οι Δημοκρατικοί μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν εναντίον του Νίξον το 1972. Αυτή η αποκαλούμενη «ελληνική διασύνδεση» εθεωρείτο ότι ισοδυναμούσε με «ωρολογιακή βόμβα».

Φαίνεται ότι η διάρρηξη υπήρξε μία εκστρατεία αναζήτησης στα τυφλά, στοχεύοντας σε ο,τιδήποτε μπορούσε να χρησιμοποιηθεί εναντίον τους. Οι άνθρωποι του Νίξον γνώριζαν ότι ο Ηλίας Δημητρακόπουλος είχε δώσει άκρως επικίνδυνες πληροφορίες στον πρόεδρο της Εθνικής Επιτροπής Λάρι Ο’ Μπράϊαν, αν και δεν γνώριζαν τι ακριβώς ήταν αυτές. Στους διαρρήκτες είχε λεχθεί «να φωτογραφίσουν ό,τι θα εύρισκαν» και να «αναζητήσουν οικονομικά έγγραφα – ό,τι περιέχει αριθμούς» και ειδικά όσα αφορούσαν «εισφορές από το εξωτερικό». Ο διευθυντής της εκστρατείας του Νίξον, Τζεμπ Μακγκρούντερ, ο οποίος καταδικάσθηκε σε φυλάκιση για τον ρόλο του στο Γουότεργκεϊτ, είπε στον ιστορικό Στάνλεϊ Κάτλερ ότι τα χρήματα από την Ελλάδα ήταν μέρος αυτής της ευρύτερης έρευνας. Ο Σύμβουλος του Λευκού Οίκου Χάρι Ντεντ είπε το ίδιο.

Του χρόνου κλείνουν 50 χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου και ενώ παντού ξεκαθαρίζονται γεγονότα πρωτοφανή σε χώρες που θέλουν να ηγούνται του λεγόμενου ελεύθερου κόσμου ειδικά στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου όπως ήταν το σκάνδαλο του Γουότεργκεϊτ, που είδαμε ότι είχε ελληνικό άρωμα, εδώ ακόμα ψάχνουν οι ιστορικοί ποιος ήταν αυτός που οργάνωσε το πραξικόπημα, αν στηρίχθηκε σε νατοϊκό σχέδιο που είχαν δεχτεί οι τότε κοινοβουλευτικές δυνάμεις, το ρόλο που έπαιζε ο Ανώτατος Αρχών,  που μπορούσε να διορίζει Πρωθυπουργό, χωρίς εκλογές, αρκεί να μπορούσε να έχει  την  Δεδηλωμένη  κοινοβουλευτική πλειοψηφία, πράγμα που το είδαμε για πρώτη φορά με τον ορισμό του Κ. Καραμανλή το 1955 και αργότερα έγινε κανόνας το 1965. Για τον ρόλο των ξένων χωρών στην ανοχή της κατάλυσης του κοινοβουλευτισμού, που ψυχρά τεκμηριώνεται όταν ο τότε πρέσβης της Βρετανίας στην Ελλάδα σερ Ρόμπιν Χούπερ στις 2 Γενάρη 1973  σε εμπιστευτική έκθεσή του προς την κυβέρνηση Χιθ έγραφε: «Πρέπει να γίνει σαφές για εμάς ότι δεν είναι υπόθεση της βασίλισσάς μας να αποκαταστήσει τη δημοκρατία στην Ελλάδα. Για τη Βρετανία, βασικός στόχος είναι η προώθηση πωλήσεων όπλων ώστε οι ελληνικές Ενοπλες Δυνάμεις να εκπληρώνουν στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό το ρόλο τους στο ΝΑΤΟ».

 Ας δούμε εν τάχει τα γεγονότα  πριν την εξέγερση του Πολυτεχνείου.

 Είχε συμβεί η κατάληψη της Νομικής και  μετά το αποτυχημένο βασιλικό Κίνημα του Ναυτικού, ο δικτάτορας καταργεί με δημοψήφισμα την Βασιλευομενη Δημοκρατία και ονομάζει το νέο καθεστώς ως Προεδρική “Δημοκρατία” και αναπροσαρμοζει το χουντικό σύνταγμα του 1968 [ έγινε από την επιτροπή του Χαρίλαου Μητρέλια,  αργότερα έγινε αντιπρόεδρος στην δοτή κυβέρνηση Μαρκεζίνη και μέλος της ήταν ο Θεμιστοκλής Τσάτσος, αδελφός  του Κωνσταντίνου,  Πρόεδρος Δημοκρατίας στη μεταπολίτευση],  που δίνει κατ’ ουσίαν τις βασιλικές εξουσίες και προνόμια στον ίδιο. Καταργεί τον στρατιωτικό νόμο στην Πρωτεύουσα και διορίζει νέα κυβέρνηση με Πρωθυπουργό τον νομικό σύμβουλο του βασιλιά Γεωργίου Β’, και   νούμερο δύο της κυβέρνησης Παπάγου μετά το 1952, αλλά θα έρθει το 1954 σε ρήξη με τον στρατάρχη, που τον κατηγόρησε ότι δέσμευσε υπέρμετρα τη χώρα, εν αγνοία της υπόλοιπης κυβέρνησης, με συμφωνίες για προνομιακή εκχώρηση της επέκτασης του τηλεφωνικού δικτύου στη Ζήμενς και του ραδιοφωνικού δικτύου στην επίσης γερμανική Τελεφούνκεν,  Σπύρο Μαρκεζίνη.

Την 1η Νοεμβρίου 1973 , ο  υπουργός παιδείας της χούντας Σιφναίος, ήταν αυτός που επιμελήθηκε το “Ημερολόγιο” του δικτάτορα Ι. Μεταξά, ανακοινώνει τις κυβερνητικές αποφάσεις σχετικά με τα φοιτητικά αιτήματα. Οι φοιτητές από την πλευρά τους συνεχίζουν να αγωνίζονται για αύξηση των δαπανών για την παιδεία, καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας, δωδεκάμηνη θητεία για όλους τους Έλληνες, κατάργηση των χουντικών διαταγμάτων 93/69, 720/70, 1947/73, το περιβόητο 1374/73 διάταγμα, που αφορά την αναγκαστική στράτευση των φοιτητών, κατάργηση του σπουδαστικού της Ασφάλειας κ.α.

Η κυβέρνηση Μαρκεζίνη, είχε σκοπό να διεξάγει “βουλευτικές” εκλογές την 10η Φεβρουαρίου 1974, για τον λόγο αυτό δεν επιθυμούσαν τη διεξαγωγή φοιτητικών εκλογών πριν από τις “βουλευτικές”.

Χαρακτηριστικό του τότε πολιτικού κλίματος,  είναι η επιστολή του Νικόλαου Μομφεράτου , υπουργού Βιομηχανίας, ήταν θύμα της “17ης Νοέμβρη” το 1985, προς τον Κ. Καραμανλή με ημερομηνία 7 Νοεμβρίου 1973 «(…)νομίζω ότι η λύσις Μαρκεζίνη επιβάλλεται να υποστηριχθεί, διότι αποτελεί βήμα προόδου προς την κατεύθυνσιν της δημιουργίας συνθηκών ομαλότερων (…) Δρομολογείται η επαναλειτουργία πολιτικού βίου. Αι εκλογαί αποτελούν μεγάλην ευκαιρίαν. Δεν θα πρέπει να χαθεί από πάθη, πείσματα, προσωπικάς αντιθέσεις ή απωθημένας καταστάσεις που κατέχουν τον πολιτικόν κόσμον. Βεβαίως όταν λέγω “Ευκαιρίαν” δεν εννοώ ότι ο πολιτικός κόσμος θα επανέλθει κυρίαρχος του δημόσιου βίου. Άλλωστε δεν θα έπρεπε να είναι και αυτή η επιδίωξίς του.».[Ειχε υπάρξει Οικονομικός Σύμβουλος του πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή (1959-1963) καθώς και υποδιοικητής της Αγροτικής Τράπεζας (1960-1963)].

Παρεμπιπτόντως ο τότε υπουργός Δημόσιας Τάξης Βασίλειος Τσούμπας, ορκίστηκε επίσης ως υπουργός Εσωτερικών στην Ιωαννιδική κυβέρνηση Ανδρουτσόπουλου.

Στις 4 Νοεμβρίου 1973  πραγματοποιείται το μνημόσυνο του Γεωργίου Παπανδρέου. Γίνεται διαδήλωση εναντίον της χούντας και αιματηρά επεισόδια με δεκάδες τραυματίες και 17 συλλήψεις. 

Το ίδιο βράδυ το ΒΒC μεταδίδει:

«Οι ελπίδες του ελληνικού καθεστώτος περί ειρηνικής μεταβάσεως προς την κοινοβουλευτικήν Δημοκρατία υπέστησαν σήμερα σοβαρό πλήγμα όταν ξέσπασαν άγριες μάχες μεταξύ της αστυνομίας και ορισμένων διαδηλωτών. Η πρώτη κρίσιμη δοκιμασία για την κυβέρνηση του κ. Μαρκεζίνη έδειξε στην πραγματικότητα ότι είναι μικρότερες από ποτέ άλλοτε οι πιθανότητες συμβιβασμού μεταξύ αυτού και των αντιπάλων του».

Στις 8 του μηνός ξεκινά η δίκη για τους συλληφθέντες που θα αποτελέσει μια ακόμη ευκαιρία για να διαδηλώσουν ο λαός και η φοιτητική νεολαία τα αντιδικτατορικά τους αισθήματα.

 Στις 13 Νοεμβρίου γίνεται επίσκεψη του Σιφναίου στο Πολυτεχνείο,  λέγοντας ότι έχει στείλει για δημοσίευση το διάταγμα για τη διεξαγωγή των εκλογών μετά τις 15 Φλεβάρη από εφορευτικές επιτροπές αριστούχων σπουδαστών, εκβιάζοντας που σε περίπτωση  οι φοιτητές δεν το δεχτούν, εκείνο που θα ακολουθήσει – αν ξεσπάσουν διαδηλώσεις και απεργίες – θα είναι η αιματοχυσία,  ενώ ήδη  από τις 7 Νοέμβρη οι αγρονομοτοπογράφοι και οι χημικοί μηχανικοί του Πολυτεχνείου σε συγκέντρωσή τους είχαν  αποφασίσει εκλογές για τις 27 Νοέμβρη.

Στις 14 του Νοέμβρη, στο Πολυτεχνείο γίνεται συγκέντρωση, ώστε να πειστεί η Σύγκλητος και να δώσει τυπικά την άδεια να γίνουν οι γενικές συνελεύσεις που έχουν οριστεί για το μεσημέρι. Το ίδιο χρονικό διάστημα, στη Νομική πραγματοποιείται παμφοιτητική συγκέντρωση, για να καθοριστεί η στάση των φοιτητών απέναντι στην άρνηση του Σιφναίου να πραγματοποιηθούν μέσα στο φθινόπωρο οι φοιτητικές εκλογές. Κατά το μεσημέρι στο Πολυτεχνείο αρχίζουν οι γενικές συνελεύσεις, ενώ στο προαύλιο συνεχίζεται η συγκέντρωση των φοιτητών με αντιδικτατορικά συνθήματα. Η Αστυνομία ζώνει το κτίριο και οι σπουδαστές πετάνε νεράτζια στους αστυνομικούς. Στη Νομική που γίνεται η παμφοιτητική συγκέντρωση φτάνει η είδηση ότι στο Πολυτεχνείο γίνονται επεισόδια. Ετσι σε λίγο όλοι θα κατηφορίσουν προς το Πολυτεχνείο και θα μείνουν εκεί. Σε λίγο αρχίζει να συγκεντρώνεται λαός απ’ έξω.

Όλα τα άλλα μετά είναι Ιστορία.

Γιατί αυτό που πέτυχε το Πολυτεχνείο ήταν η συνύπαρξη και πολιτική συνεργασία  κομμάτων,  παρατάξεων και ιδεολογιών που ήταν αντιφασιστικές και που είχαν καταλάβει τον σκοπό της δικτατορίας,  που δεν ήταν άλλος παρά να εκφράζει τις  ψυχροπολεμικές  πολιτικές που ΝΑΤΟ.

Πρέπει να ξεκαθαριστεί μια για πάντα ότι η δικτατορία έγινε για ένα και μόνο σκοπό. Να ξεκαθαρίσει το Κυπριακό σύμφωνα με τις νατοϊκες διαθέσεις, επειδή επικρέμεται η κατηγορία ότι η εξέγερση του Πολυτεχνείου δεν ήταν τίποτε άλλο παρά μια προβοκάτσια για την ανατροπή του Παπαδόπουλου για να ακολουθήσει η δικτατορία του Ιωαννίδη που έκανε το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου. Η σειρά των γεγονότων όμως δείχνει ότι η ίδια ομάδα πραξικοπηματιών που είχε την στήριξη του ΝΑΤΟ ήταν αυτή που έφερε αυτό το αποτέλεσμα. Γιατί αυτό το είδαμε με την απόσυρση της μεραρχίας από την Κύπρο,  τον πόλεμο κατά του Μακαρίου που απλά έψαχναν το χρονικό σημείο να τον δολοφονήσουν. Γι αυτό εξοπλισαν την ΕΟΚΑ Β’ , πυροβόλησαν το ελικόπτερο του που την χαριστική βολή το πέτυχαν με το πραξικόπημα. 

Γιατί το Πολυτεχνείο ήταν η κορυφαία αντιφασιστική πράξη αντίστασης και αντίδρασης κατά των Νατοϊκών σχεδίων να επιβάλουν την νομιμοποίηση και μονιμοποίηση ενός καθεστώτος όπως της Χιλής με τον Πινοσέτ ή του Εβρέν, που δυστυχώς υπουργός της μεταπολίτευσης το επαίνεσε.

Αυτό όπως που πρέπει να λεχθεί και να καταδικαστεί,  είναι αυτό που περιγράφει ο Διονύσης Μαυρογένης  όταν θέλησε να επισκεφθεί,  ως απλός πολίτης στον τόπο της εξέγερσης, επειδή ορισμένοι, στο όνομα κανενός, έχουν απλά φετιχοποιήσει την εξέγερση και την θεωρούν λάφυρο τους. 

«Έπειτα από πάρα πολλά χρόνια επέστρεψα στο Πολυτεχνείο. Μπροστά από την είσοδο υπήρχε το δωματιάκι που χρησιμοποιούσε ο κυβερνητικός επίτροπος. Εκεί κάθονταν αυτοί που έκαναν face control σε όσους έμπαιναν. Κάποιοι εξ αυτών μου είπαν: “Απαγορεύεται, κύριε, να μπείτε”. Ένιωσα παράξενα. Τους ρώτησα τότε “τι ακριβώς απαγορεύεται;”. Τους κοιτούσα και τους είπα “σας παρακαλώ, αφήστε με να κάτσω λίγο”. Μου το αρνήθηκαν. Την ώρα που συνομιλούσα μαζί τους πέρασε από μπροστά μου ένας μεγαλύτερος σε ηλικία. Έτυχε να με γνωρίζει. Μας πλησίασε και αφού τους έβρισε τους είπε. “Καλά, ρε, σε ποιον λέτε απαγορεύεται;”. Όταν τους εξήγησε ποιος είμαι, ήρθαν κάποια παιδιά και μου είπαν “περάστε”. Εγώ το μόνο που ήθελα να κάνω ήταν να δω αυτό το δωματιάκι και στη συνέχεια να ανέβω στην Αρχιτεκτονική για να δω ένα καμαράκι όπου είχα κοιμηθεί τις ημέρες των γεγονότων».

  • Απόσπασμα συνέντευξης που παραχώρησε ο Διονύσης Μαυρογένης στον Γιάννη Πολίτη το 2019 στο Έθνος.