Τέλος εποχής: Η υπόθεση Παπαντωνίου, το πολιτικό σύστημα και το ιταλικό προηγούμενο

Του Γ. Λακόπουλου

Όσα αφορούν τον Γιάννο Παπαντωνίου συνθέτουν μια υγιή υπόθεση του δημοσίου βίου: πολιτικός βαρύνεται με μια κατηγορία και οδηγείται ενώπιον της Δικαιοσύνης. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι απαραιτήτως ένοχος. Αντιθέτως τον συνοδεύει το τεκμήριο αθωότητας. Απλώς πρέπει να υπερασπιστεί τον εαυτό του απέναντι στην κατηγορούσα αρχή.

Αν δεν τα καταφέρει, πάει στη φυλακή. Αν δεν αποδειχθούν οι κατηγορίες αποδίδεται λευκός στην κοινωνία. Καθαρά πράγματα. Έτσι δουλεύει το δικαστικό σύστημα στην κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Το καλό σ’ αυτή την περίπτωση -και σε άλλες  ανάλογες- είναι ότι επιτέλους δουλεύει. Χάρη στη νομοθεσία άρσης της παραγραφής όταν υπάρχει υπόνοια για «βρόμικο χρήμα» που θέσπισαν, σε ανύποπτο χρόνο, ο Χάρης Καστανίδης και ο Μιλτιάδης Παπαϊωάννου ως υπουργοί Δικαιοσύνης.

Αλλιώς θα το είχε πάρει κι αυτό το ποτάμι της διαβόητης νομοθεσίας περί ευθύνης υπουργών που προβλέπει ότι αν πήρες μίζα κατά την άσκηση  των υπουργικών καθηκόντων σου, δεν δικάζεσαι, έτσι και περάσει ένα μικρό διάστημα. Και ότι  δεν καμιά περίπτωση δεν κρίνεσαι από τον φυσικό δικαστή του αλλά από… τα κόμματα της Βουλής και από Ειδικό Δικαστήριο! Ελλάς το μεγαλείο σου.

Το τεκμήριο… ατιμωρησίας

Μια σύντομη αναδρομή στο παρελθόν θα εξηγήσει γιατί ως τώρα ήταν αδιανόητο για κάποιους ότι θα μπορούσε να τους αγγίξει δικαστικός λειτουργός. Είχαν τεκμήριο… ατιμωρησίας. Το ίδιο ίσχυε για κρατικοδίαιτους επιχειρηματίες, επώνυμα  κομματικά στελέχη και τοπικούς παράγοντες, εκδότες και μεγάλο- δημοσιογράφους, σύμβουλους, συνεργάτες, συγγενείς και κομματάρχες πολιτικών.

Ήταν υπεράνω του νόμου και κυκλοφορούν ανάμεσά μας ελεύθεροι κι ωραίοι. Μερικοί κάνουν και κηρύγματα ηθικής και διαφάνειας. Παρότι μερικοί έχουν την ενοχή γραμμένη στο κούτελο, δεν περιήλθαν ποτέ στην αρμοδιότητα της Δικαιοσύνης και εξακολουθούν να πολιτεύονται με τη θέληση του «σοφού  πολίτη» που ξεσπαθώνει κατά της διαφθοράς, αλλά των άλλων. Αυτή είναι μια συζήτηση που δεν κάνουμε ποτέ.

Εκεί βρίσκεται η ουσία της υπόθεσης Παπαντωνίου: στο ότι αποδίδεται Δικαιοσύνη- και όχι στο θέαμα που παράγει.  Έγκριτοι πανεπιστημιακοί, αλλά κι ένας -τουλάχιστον- πρώην υπουργός  Δικαιοσύνης ενίστανται για την εικόνα με τις χειροπέδες που λειτουργεί ως τροφή προς τα κατώτερα αισθήματα της κοινωνίας. Όπως και για την ευκολία  των προφυλακίσεων που διακρίνει τους εισαγγελείς. Κι αυτή είναι μια συζήτηση που πρέπει να γίνει.

Πάντως δεν είναι πολύ πίσω η εποχή που το ατιμώρητο ήταν «δικαίωμα» για κάποιους. Αλλά έβρισκαν καταφύγιο στο κόμμα- λημέρι, που κατήγγειλε ως «ποινικοποίηση της πολιτικής ζωής» το αυτονόητο δικαίωμα της Δικαιοσύνης να ερευνά και διατυμπάνιζε ότι δεν θα γίνει η  Ελλαδα «κράτος δικαστών».

Άλλοι χρησιμοποιούσαν την ισχύ του χρήματος και τη διαπλοκή με δικαστικούς παράγοντες και άλλους δημοσίους λειτουργούς και καθάριζαν. Από αυτή την άποψη το πρόβλημα διαφθοράς δεν τελειώνει στους πολιτικούς που έφτασαν ως το ακροατήριο. Μάλλον βρίσκεται περισσότερο σ’ αυτούς που δεν φτάνουν ποτέ.

 Το ένα κόμμα κατέρρευσε. Το άλλο τρίζει  

Είναι η πρώτη φορά που μια τυπική πράξη προφυλάκισης πολιτικού ίσως αποδειχθεί τομή στη σύγχρονη πολιτική ιστορία. Πριν από μερικά χρόνια θα ήταν αδιανόητο να σκεφθούν,  όχι μια ανακρίτρια και ένας εισαγγελέας, αλλά ο ίδιος ο Πρόεδρος του Αρείου Πάγου, να προφυλακίσουν κάποιον από τις «ιερές αγελάδες» του συστήματος.

Ο Παπαντωνίου ανήκει σ’ αυτή την κατηγορία και ότι πέρασε τις πόρτες των φυλακών συνιστά σεισμική εξέλιξη. Όχι φυσικά επειδή είναι ένοχος και μακάρι να αποδειχθεί αθώος. Συνιστά κατάκτηση ότι ισχύει για όλους πως η ενοχή ή η αθωότητα κρίνεται με στοιχεία στα ανακριτικά γραφεία και τις δικαστικές αίθουσες. Όχι με άνωθεν υποδείξεις και με την ισχύ του χρήματος και της εξουσίας. Αλλιώς η απλή προφυλάκιση ενός προβεβλημένου πολιτικού δεν έχει ιδιαίτερη αξία από μόνη της.

Η περίπτωση Παπαντωνίου όμως έχει στοιχεία που μπορεί να την καθιστούν «τούβλο» που μόλις βγει καταρρέει ολόκληρο το  οικοδόμημα.  Ήτοι ενδέχεται να παραπέμπει στην Ιταλία των αρχών της δεκαετίας του ’90. Όταν μια ομάδα δικαστών με θέληση ανεξαρτησίας και επαγγελματική ευσυνειδησία ερεύνησαν σκάνδαλα πολιτικών και ανατίναξαν ολόκληρο το πολιτικό σύστημα.  Ολόκληρο- με τα κόμματά του.

Οι Χριστιανοδημοκράτες -που είχαν το μεταπολεμικό μονοπώλιο διακυβέρνησης -και οι σοσιαλιστές δίπλα τους, αλλά και η κατά τόπους Αριστερά -έσβησαν από τον χάρτη. Πανίσχυροι παράγοντες βρέθηκαν αντιμέτωποι με απλούς εισαγγελείς και ανακριτές και δεν κατάφεραν να τους… αποσύρουν. Ογκόλιθοι της ιταλικής πολιτικής  όπως ο Τζούλιο Ανδρεότι -και  ο Μπετίνο  Κράξι-  ανίκητοι επιχειρηματίες και ποικίλοι διαμεσολαβητές τυλίχθηκαν σε μια κόλλα χαρτί.

Το σύστημα γκρεμίστηκε σαν χάρτινος πύργος.  Άλλοι στη φυλακή κι άλλοι στη σύνταξη. Ότι μετά τα πράγματα πήραν στραβό δρόμο και έφτασαν στον  Μπερλουσκόνι -που ήταν ερευνώμενος από την επιχείρηση «Καθαρά Χέρια» – τον Μπέπε Γκρίλο και τον Σαλβίνι, είναι άλλη υπόθεση- που πρέπει να γίνει μάθημα.

Το ερώτημα είναι αν και σ’ αυτό θέμα ισχύει το: Ελλάδα -Ιταλία ούνα φάτσα, ούνα ράτσα. Εν μέρει ναι. Και στην Ελλάδα το ένα από τα κυρίαρχα κόμματα της Μεταπολίτευσης ήδη έφτασε σε αποσύνθεση και το άλλο ακούει τους  σκελετούς στις ντουλάπες του να τρίζουν. Φίλιοι ακλόνητοι εκδοτικοί παράγοντες έχασαν τα πάντα, ολιγάρχες με ανυπολόγιστη οικονομική επιφάνεια ξημεροβραδιάζονται σε εισαγγελικά γραφεία. Συνδυασμοί εξουσίας, χρήματος, πολιτικής και ΜΜΕ τελούν υπό έρευνα. Πρόσωπα με κορυφαίους δημόσιος ρόλους στο παρελθόν και εν ενεργεία μεγαλοστελέχη κομμάτων περιμένουν την προανακριτική κρίση με αγωνία.

Το πλεονέκτημα που πρέπει να διαφυλάξει ο Τσίπρας

Αυτό είναι «έργο ΣΥΡΙΖΑ». Αν δεν υπήρχε ο περιρρέων ανόητος πολιτισμός στην κυβέρνηση η κοινή γνώμη θα συνειδητοποιούσε ότι δεν «βάζει κανέναν στη φυλακή ο Τσίπρας για να πάρει τις εκλογές». Αλλά πλέον στη φυλακή μπορεί να μπει όποιος κριθεί από τη Δικαιοσύνη υπόλογος και ένοχος. Η εικόνα είναι ακόμη θολή, αλλά το ερώτημα διακρίνεται: ζούμε ιστορικές στιγμές. Τελειώνει το σύστημα που ευθύνεται για τη λεηλασία της χώρας -που έφτασε ως τη χρεοκοπία της;

Θα ξεχωρίσουν οι έντιμοι πολιτικοί από τους επίορκους που συνέπραξαν με οικονομικά συμφέροντα στη διασπάθιση, δημόσιου χρήματος, τραπεζικών καθάρσεων, κοινοτικών κονδυλίων -αλλά και ιδιωτικών πόρων με το κόλπο τη Χρηματιστηρίου; Θα πληρώνουν οι υπεύθυνοι το βαρύ τίμημα που επιφυλάσσουν οι Δημοκρατίες σε όσους καταχρώνται πόρους της κοινωνίας;  Παρότι το σύστημα είναι ακόμη στη θέση του και βρυχάται, κάτι άρχισε να κινείται από το 2015. Και υπάρχουν προϋποθέσεις για το τελικό ξεδόντιασμα του θηρίου.

Η διακυβέρνηση Τσίπρα πέρα από τις επιδόσεις, αλλά και τα λάθη της, θα μείνει στην ιστορία ως αφετηρία της εκκαθάρισης από τη σήψη και τη διαφθορά που χειραγωγούσε την πολιτική ζωή επί δεκαετίες και έκανε σχεδόν φυσικό φαινόμενο τη διασπάθιση του δημοσίου χρήματος και τη συσσώρευση «αγροίκου πλούτου» που έλεγε ο αείμνηστος Διαμαντής Πεπελάσης.

Εκδότες, επιχειρηματίες, δημοσιογράφοι, πολιτικοί, μανδαρίνοι δεν είναι πλέον στο απυρόβλητο καθώς η Δικαιοσύνη μπορεί να κινηθεί για οποιονδήποτε χωρίς απαγορευτικά ονόματος, θέσης και ισχύος.

Σ’ αυτό το πεδίο βρίσκεται ιδίως το κρισιμότερο στοιχείο ευθύνης του Αλέξη Τσίπρα: να διαφυλάξει με νύχια και με δόντια ένα πλεονέκτημα: να μην μπουν και οι δικοί του στο κόλπο, οπότε θα αρχίσουν οι συμψηφισμοί και οι ισορροπίες στο μηδέν. 

Παρά την προπαγάνδα «και αυτοί τα ίδια κάνουν» πρέπει να διαφυλάξει ότι δεν θα κάνουν. Και αυτό καθιστά επιτακτικές κάποιες κινήσεις απομόνωσης προσώπων τα οποία πλησιάζει η «βουή του πλήθους». Και φυσικά η πλήρης αποκοπή από τον Καμμένο.

Για να προχωρήσει η κάθαρση πρέπει τα στελέχη της κυβερνώσας Αριστεράς να μην αποκτούν ξαφνικά περιουσίες, ούτε να αλλάζουν τρόπο ζωής, να μην γίνονται φιλαράκια με προμηθευτές τους δημοσίου, να μην εκμαυλίζονται με προσκλήσεις στα σαλόνια. Να μην φτάσει ποτέ η σημερινή κυβέρνηση εκεί που έφτασαν οι προηγούμενες.

Αυτό είναι το πλεονέκτημα τη Τσίπρα και η στρατηγική των αντιπάλων του να το θολώσουν θα πέφτει στο κενό, όσο δεν προκύπτει κανένα σκάνδαλο υπό δικαστική έρευνα με υπουργούς και στελέχη της Αριστεράς. Ο στιγματισμός της κυβέρνησης με τα καμώματα του Καμμένου είναι άλλη υπόθεση.

Όσο ισχύει αυτό το ηθικό πλεονέκτημα  για το κυβερνών κόμμα η Δικαιοσύνη θα έχει την ευχέρεια να κινείται σταθερά στο ύψος της αποστολής της. Αργά, βασανιστικά, γραφειοκρατικά, με εσωτερικές αντινομίες και ερωτηματικά, αλλά θα το κάνει.  Αυτό είναι δύναμη για τη Δημοκρατία. Και το πιο ισχυρό χαρτί του Τσίπρα. Γι’ αυτό πρέπει να είναι οι δικαστές ελεύθεροι και οι υπουργοί του υπό έλεγχο…