Του Γιάννη Παντελάκη
ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΟ», «ΑΠΙΣΤΕΥΤΟ», «Δραματικό», «Ανείπωτο». Περίσεψαν οι χαρακτηρισμοί από αρκετά μέσα ενημέρωσης –υπεράνω πάσης υποψίας μερικά από αυτά– περιγράφοντας το βίντεο ενός Ισπανού γιατρού, ο οποίος με λυγμούς μπροστά στην κάμερα διηγείται τι συμβαίνει στα νοσοκομεία της χώρας του.
Αυτά που λέει πραγματικά είναι ασύλληπτα, σίγουρα δικαιολογούν ισχυρές δόσεις από δράμα. Οι ασθενείς άνω των 65 χρόνων αποσυνδέονται από τους αναπνευστήρες των Μονάδων Εντατικής Θεραπείας προκειμένου να σωθούν οι νεότεροι. Κάνουν στους μεγαλύτερης ηλικίας μια ηρεμιστική ένεση μέχρι να έρθει να τους βρει ο θάνατος. Τα λέει και κλαίει ο Ισπανός γιατρός, που δεν φοράει ιατρική στολή, αλλά αυτό έχει μικρή σημασία.
Πριν εκατοντάδες μέσα ενημέρωσης, σε όλο τον κόσμο και όχι μόνο στη δική μας μαγική χώρα, αναπαράξουν τη φοβερή είδηση, είχαν προλάβει να το κάνουν πολλές χιλιάδες, ενδεχομένως και εκατομμύρια χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Άλλωστε μια Αμερικανίδα από το Λος Άντζελες που δηλώνει δημοσιογράφος δημοσιοποίησε το συγκεκριμένο βίντεο από αυτά τα μέσα που στις ημέρες μας συχνά παίζουν πιο επιδραστικό ρόλο από τα παραδοσιακά. Αυτό είναι μια αλήθεια που δεν αρέσει στους δημοσιογράφους αλλά δεν παύει να είναι αλήθεια.
«Οι ψεύτικες πληροφορίες είναι συχνά πολύ πρωτότυπες και συνήθως εξαιρετικά αρνητικές. Οι κακές ειδήσεις που περιγράφουν νέες απειλές μονοπωλούν το ενδιαφέρον μας» έλεγε ο επιστήμονας δεδομένων Soroush Vosoughi – πόσο ταιριαστό στην εποχή του κορωνοϊού. Η έρευνα έδειχνε ότι μια ψεύτικη είδηση μεταδίδεται έξι φορές ταχύτερα από μια αληθινή.
Μια δημοσιογράφος, η ανταποκρίτρια της ΕΡΤ στην Ισπανία Δώρα Μακρή, έκανε κάτι πολύ απλό. Και πολύ σπάνιο ωστόσο. Διερεύνησε την αλήθεια αυτού του βίντεο με τον Ισπανό γιατρό που κλαίει. Διαπίστωσε πως πράγματι κλαίει, πράγματι είναι Ισπανός, αλλά δεν είναι γιατρός, την ιδιότητα αυτή τη διαψεύδει το υπουργείο Υγείας της χώρας και ο σύμβουλος υγείας της τοπικής κυβέρνησης της Μαδρίτης. Όπως διαψεύδει και κάθε λέξη απ’ όσα λέει ο «γιατρός» ενδιάμεσα από τα γογγητά του.
Ο τύπος είναι απλά ένας ακροδεξιός, μέλος τους Vox, που και με τέτοιες μεθόδους προσπαθεί να αντιπολιτευτεί την ισπανική κεντροαριστερή κυβέρνηση και να διατηρήσει την –πρωτοφανή για την Ισπανία– εκλογική επίδοσή του, όταν τον περασμένο Νοέμβριο κατέλαβε την τρίτη θέση στις εκλογές.
Σε σχετικά ανέμελες εποχές, τα fake news παίζουν καθοριστικό ρόλο, ιδιαίτερα στη διαμόρφωση της πολιτικής ατζέντας. Ας θυμηθούμε μόνο ότι ήταν μια από τις αιτίες που βοήθησαν στην εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ μερικά χρόνια νωρίτερα. Fake news που διακινήθηκαν όχι μόνο από τον ίδιο αλλά και από περισσότερες από 100 ιστοσελίδες που είχαν προέλευση την πόλη Veles της Βόρειας Μακεδονίας, οι οποίες κατασκεύαζαν ψεύτικες ειδήσεις σε βάρος των Δημοκρατικών και έβλεπαν μεγάλη δημοσιότητα με πολλαπλασιαστικό χαρακτήρα στις ΗΠΑ.
Ωστόσο, σε μια σχεδόν καταραμένη εποχή σαν και αυτή που βιώνουμε, οι ψεύτικες ειδήσεις μπορούν ακόμα και να κοστίσουν ανθρώπινες ζωές. Στην κυριολεξία. «Η καλή πληροφορία σώζει ζωές» επισημαίνει συχνά σελίδα Ισπανών γιατρών που διαψεύδει τις χιλιάδες ψεύτικες ειδήσεις που διακινούνται για τον κορωνοϊό.
Στη δική μας χώρα φυσικά και τέτοια σελίδα δεν υπάρχει από τους γιατρούς ή κάποιον θεσμικό εκπρόσωπό τους. Άλλωστε, ούτε σε πολλά από τα ίδια τα Μέσα Ενημέρωσης δεν υπάρχουν δημοσιογραφικές ομάδες που να ελέγχουν καθημερινά την αλήθεια για τις εκατοντάδες ή και χιλιάδες πληροφορίες που διακινούνται καθημερινά στο διαδίκτυο (fact-checking). Αντίθετα υπάρχουν αρκετά πρόθυμα μέσα μαζικής ενημέρωσης που «αμάσητα» δημοσιοποιούν δραματοποιημένες πληροφορίες σχετικά με την πανδημία, που δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα.
Δυο χρόνια νωρίτερα, μια έρευνα για τα fake news από το Massachusetts Institute of Technology έδειξε ότι αυτά, ιδιαίτερα όταν διακινούνται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, υπερισχύουν πάντα από τις αληθινές ειδήσεις «Αυτό συνδέεται με την ανθρώπινη φύση, οι ψεύτικες πληροφορίες είναι συχνά πολύ πρωτότυπες και συνήθως εξαιρετικά αρνητικές. Οι κακές ειδήσεις που περιγράφουν νέες απειλές μονοπωλούν το ενδιαφέρον μας» έλεγε ο επιστήμονας δεδομένων Soroush Vosoughi – πόσο ταιριαστό στην εποχή του κορωνοϊού. Η έρευνα έδειχνε ότι μια ψεύτικη είδηση μεταδίδεται έξι φορές ταχύτερα από μια αληθινή.
Η ταχύτητα αυτή είναι ικανή για πολλά, ακόμα και για να διαμορφώσει συνειδήσεις και συμπεριφορές που έχουν βασιστεί σε μια ή περισσότερες ψεύτικες ειδήσεις. Δεν αναφέρομαι στα σενάρια συνωμοσίας –ιδιαίτερα ελκυστικά και στη χώρα μας– που λένε ότι ο ιός κατασκευάστηκε σε μυστικά εργαστήρια ή ότι κρατώντας την αναπνοή σου για δέκα δευτερόλεπτα διαπιστώνεις αν έχεις ή όχι κορωνοϊό, αλλά στον τρόπο με τον οποίο αριθμητικά μεγάλες ομάδες της κοινωνίας υποδέχονται και «ενσωματώνουν» αυτές τις πληροφορίες. Κάτω από την ψεύτικη είδηση για τον Ισπανό γιατρό, που δημοσιοποίησε μεγάλης επισκεψιμότητας ελληνική εφημερίδα, υπάρχουν και τα εξής ενδεικτικά σχόλια:
• Ας ξεμπερδέψουμε με αυτούς τους ψηφοφόρους των Μαυρογιαλούρων άνω των 65 χρονών.
• Μα δεν άφησαν τίποτα οι άνω των 65 στην ελληνική νεολαία, αν εξαιρέσεις τον ευνουχισμό των παιδιών τους.
Δεν είμαι σίγουρος αν σχόλια σαν κι αυτά είναι αντιπροσωπευτικά ενός μεγάλου τμήματος του πληθυσμού – δεν το αποκλείω. Είμαι σίγουρος πως η μετά-κορωνοϊό εποχή θα μας βρει εντελώς διαφορετικούς – υπάρχει μια αβάσιμη ελπίδα να μη μας βρει χειρότερους.
* Ο Γιάννης Παντελάκης είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας του βιβλίου «Η Χαμένη Τιμή της Δημοσιογραφίας» (εκδ. Θεμέλιο).
Πηγή: www.lifo.gr