Του Γιαννάκη Λ. Ομήρου
Αναβλήθηκαν, με απόφαση της Βουλής, οι εκλογές στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Μέγα ατόπημα. Χωρίς επαρκή και λογική αιτιολόγηση. Θα έπρεπε να γνωρίζουν τα μέλη της Βουλής, που πήραν αυτή την απόφαση, ιδιαίτερα από το γεγονός ότι οι ίδιοι είναι εκλεγμένοι, ότι η δημοκρατία δεν αναβάλλεται. Υπάρχει μια αναντίλεκτη πραγματικότητα. Η λαϊκή εντολή για τις παρούσες τοπικές αρχές εξαντλείται τον Δεκέμβριο. Συνεπώς είναι δικαίωμα του κάθε πολίτη, μετά τον Δεκέμβριο, να αμφισβητεί την δημοκρατική νομιμοποίηση των τοπικών αξιωματούχων. Υπάρχει δε και ένα επιχείρημα, εξόχως περίεργο και αντιφατικό, ότι η απόφαση αναβολής ελήφθη για να προωθηθεί ο επί δεκαετία συζητούμενος εκσυγχρονισμός του θεσμού της Τ.Α. Δηλαδή στο όνομα του εκσυγχρονισμού συνετελέσθη ένας βαθύτατος αναχρονισμός που ήταν η ακύρωση μιας, κατά τον Νόμο, επιβαλλόμενης δημοκρατικής εκλογικής διαδικασίας.
Στην ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας είχαμε και άλλη περίπτωση αναβολής πολιτειακών εκλογών. Τον Ιούλιο του 1965 θα έπρεπε να πραγματοποιηθούν οι δεύτερες βουλευτικές εκλογές μετά τις πρώτες της 31ης Ιουλίου του 1960. Λόγω των διακοινοτικών ταραχών, της τουρκοανταρσίας και της αποχώρησης των Τ/Κ βουλευτών από την Βουλή των Αντιπροσώπων παρατεινόταν κάθε χρόνο η θητεία της Βουλής μέχρι και το 1970. Οι εκλογές διενεργήθηκαν τελικά στις 5 Ιουλίου 1970. Δηλαδή για πέντε ολόκληρα χρόνια η δημοκρατική διαδικασία έκφρασης της λαϊκής ετυμηγορίας παγοποιήθηκε με επίκληση του επιχειρήματος της ανώμαλης κατάστασης που προκλήθηκε από τα γεγονότα του 63 – 64.
Ωστόσο και σε εκείνη τη περίπτωση, δεν μπορεί να κριθεί δικαιολογημένη η αναβολή, για περίοδο μάλιστα πέντε ολόκληρων χρόνων. Το κράτος λειτουργούσε. Άρα η πραγματοποίηση εκλογών ήταν πρακτικά εφικτή και συνεπώς η μακροχρόνια εκείνη αναβολή πρέπει να κριθεί αναιτιολόγητη.
Όσον αφορά τις συζητήσεις στη Βουλή για την μεταρρύθμιση πρέπει επιτέλους να αποτελέσουν πρόκληση για ένα ουσιαστικό διάλογο για τη μορφή, τον χαρακτήρα και τις εξουσίες της Τ.Α. στην Κύπρο. Η αποκέντρωση εξουσιών, η αποδυνάμωση της κεντρικής διοίκησης προς όφελος των τοπικών κοινωνιών και η απόδοση εξουσιών στους τοπικούς εκλεγμένους φορείς τους, αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο δημοκρατίας και λαϊκής κυριαρχίας. Και όχι μια μονοδιάστατη συζήτηση για τον αριθμό των Δήμων.
Μέσα στα πλαίσια μιας συνολικής μεταρρύθμισης που θα εκσυγχρονίζει την κοινωνία μας και τους πολιτειακούς της θεσμούς, πρώτος στόχος θα πρέπει να είναι η δυνατότητα συμμετοχής των πολιτών στις κρίσιμες αποφάσεις σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.
Στην Κύπρο η Τ.Α. υπήρξε ταλαιπωρημένη και σημαντικά αποστερημένη από εξουσίες και μέσα για την επιτέλεση της περιορισμένης αποστολής της. Η απουσία μιας μακράς δημοκρατικής παράδοσης, σαν αποτέλεσμα του διοριστικού συστήματος, τόσο στα χρόνια της αποικιοκρατίας, όσο και για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα στην περίοδο μετά την ανεξαρτησία, καθήλωσε τις δυνατότητές ανάπτυξης του θεσμού και αναγόρευσης του σε κύτταρο λαϊκής κυριαρχίας και αποκεντρωμένης άσκησης εξουσίας. Ασφαλώς έχουν γίνει θετικά βήματα, μετά την κατάργηση του διοριστικού συστήματος, απομένουν όμως αρκετά για μια πλήρη εκδημοκρατικοποίηση του θεσμού.
Η θεμελιώδης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αρχή της επικουρικότητας, επιβάλλει οι αποφάσεις να παίρνονται όσο γίνεται πιο κοντά τον πολίτη, ενώ ταυτόχρονα η έννοια της περιφερειακής ανάπτυξης επιβάλλει στις κεντρικές διοικήσεις τη δραστική αποκέντρωση αρμοδιοτήτων και πόρων.
Ήλθε η ώρα να προχωρήσει η καθιέρωση του δεύτερου βαθμού Τ.Α., με εκλεγμένους περιφερειακούς αξιωματούχους και με αρμοδιότητες τέτοιες που θα επιτρέπουν στα εκλεγμένα της όργανα να χειρίζονται ένα ευρύτερο κύκλο προβλημάτων των πολιτών. Ένας διάλογος είναι ακόμα αναγκαίο να αρχίσει από μηδενική βάση, που να καλύπτει όλα τα θεσμικά όργανα της Αυτοδιοίκησης, Δήμων και Κοινοτήτων, με στόχο τη συνολική ανασυγκρότηση και τον εκσυγχρονισμό. Πρέπει ακόμα στο νέο ευρωπαϊκό πλαίσιο να ισχύσει η αρχή της Εταιρικότητας που θα θεσμοθετεί τη συνεργασία Ευρωπαϊκής Ένωσης, Κεντρικής Διοίκησης και των εκλεγμένων Τοπικών Αρχών. Πρέπει ακόμα να επισημανθεί ότι οφείλουμε να προχωρήσουμε σε αλλαγές που θα είναι συμβατές με τον Ευρωπαϊκό Χάρτη Τ.Α. που εγκρίθηκε από την εξ υπουργών Επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης, τον οποίον η Κύπρος έχει προσυπογράψει. Ο Χάρτης αυτός κατοχυρώνει στα άρθρα 2,3,7 και 8 την «πολιτική και οικονομική αυτοτέλεια στις αρχές Τ.Α. που τους επιτρέπει να ρυθμίζουν και να διαχειρίζονται ένα σημαντικό μέρος των δημοσίων υποθέσεων υπό ιδίαν ευθύνη και προς το συμφέρον του τοπικού πληθυσμού». Μια σειρά άλλων οδηγιών και κανόνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης προβλέπουν για την υποχρέωση των κρατών –μελών να εκχωρούν εξουσίες στους θεσμούς της Τ.Α. Η ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε. επιβάλλει τη σταδιακή διεύρυνση των εξουσιών των Τοπικών Αρχών, την εκχώρηση πόρων, την ανάδειξη της αυτοδιαχείρισης ως μορφής διακυβέρνησης σε τοπικό επίπεδο και την καθιέρωση και έμπρακτη μορφή της αρχής της επικουρικότητας.
Συνοπτικά, η διοικητική αυτοτέλεια, μακριά από επεμβάσεις της Κεντρικής Διοίκησης, η αποφασιστική αποκέντρωση εξουσιών και η οικονομική αυτοδυναμία, αποτελούν τους βασικούς πυλώνες μετεξέλιξης των αρχών Τ.Α. σε πραγματικά αυτοδύναμα όργανα και όχι σε διεκπεραιωτές μιας άλλης εξουσίας. Είναι φανερό ότι οι κοινωνίες του μέλλοντος δεν θα έχουν τη δομή του υπερτροφικού συγκεντρωτικού κράτους του παρελθόντος.
Νέες μορφές οργάνωσης αυτοδιαχειριζόμενων τοπικών κοινωνιών θα αναδειχθούν ως η νομοτελειακή εξέλιξη ενίσχυσης του ρόλου των ίδιων των πολιτών.
Η Κύπρος χρειάζεται ένα αποκεντρωμένο και αυτοδιαχειριζόμενο θεσμό Τ.Α. αναβαθμισμένης με εξουσίες και δυνατότητες και όργανα που θα αναδειχθούν πραγματικά κύτταρα λαϊκής κυριαρχίας και αποκεντρωμένης δημοκρατικής εξουσίας. Με όραμα, θέληση και φαντασία μπορούμε να ανοίξουμε ένα καινούργιο δρόμο για μια σύγχρονη και αποτελεσματική Τ.Α.
Μια Τ.Α. όργανο πραγματικής λαϊκής εξουσίας και βάθρο δημοκρατίας.
Πρώην Προέδρου Βουλής των Αντιπροσώπων