Του Γιαννάκη Λ. Ομήρου
47 χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από την ηρωική εξέγερση των φοιτητών στο Πολυτεχνείο στην Αθήνα το Νοέμβριο του 1973.
Αναμφίβολα, το Πολυτεχνείο αποτέλεσε το αποκορύφωμα των αγώνων του Ελληνικού Φοιτητικού Κινήματος για ανατροπή της δικτατορίας.
Το βράδυ της επέμβασης του στρατού, ομάδα φοιτητών που βρισκόμασταν στο Πολυτεχνείο πήραμε οδηγίες από τη Συντονιστική Επιτροπή της κατάληψης να μεταβούμε στη λεωφόρο Αλεξάνδρας για να ανεγείρουμε οδοφράγματα για ανακοπή πιθανής έλευσης στρατιωτικών οχημάτων. Λεωφορεία και άλλα οχήματα ιδιωτικής χρήσης, χρησιμοποιήθηκαν για τη δημιουργία των οδοφραγμάτων.
Γύρω στα μεσάνυχτα, κοντά στο ύψος του γηπέδου της Λεωφόρου Αλεξάνδρας, εμφανίστηκαν ένοπλοι αστυνομικοί που άρχισαν να πυροβολούν με πλαστικές σφαίρες. Ο εκφοβισμός που επιχειρήθηκε από την Αστυνομία δεν έφερε αποτέλεσμα. Οι χιλιάδες των φοιτητών που βρισκόμασταν στο χώρο δεν μετακινηθήκαμε. Γύρω στις 1 μετά τα μεσάνυχτα, εμφανίστηκαν τα άρματα μάχης. Με τους κυκλώπειους προβολείς τους δημιουργούσαν δέος. Πέρασαν πάνω από τα πρόχειρα οδοφράγματα τα οποία και συνέθλιψαν. Τα πληρώματα πυροβολούσαν στον αέρα. Τρέξαμε προς διάφορες κατευθύνσεις πίσω από το γήπεδο της Λεωφόρου Αλεξάνδρας. Τα άρματα μάχης προχώρησαν πλέον προς το χώρο του Πολυτεχνείου.
Τις επόμενες μέρες ανακοινώθηκε η «Κυβερνητική αλλαγή». Ανέλαβε την εξουσία ο «αόρατος» δικτάτορας Δημήτριος Ιωαννίδης, ο οποίος επρόκειτο να ηγηθεί της προδοσίας του πραξικοπήματος στην Κύπρο.
Όταν μετά την «αλλαγή» κατεβήκαμε στους δρόμους της Αθήνας οι αξιωματικοί και οι στρατιώτες που βρίσκονταν δίπλα σε τανκς και άρματα μάχης, συμπεριφέρονταν φιλικά.
Ήταν φανερό ότι είχαν οδηγίες για μια τέτοια συμπεριφορά προκειμένου να δώσουν τη ψευδή εικόνα ότι ανέτρεψαν τον Παπαδόπουλο και ότι επρόκειτο να εγκαθιδρύσουν ένα φιλικότερο καθεστώς προς τη δημοκρατία. Οι επόμενοι μήνες και κυρίως η προδοσία της Κύπρου, απέδειξαν ακριβώς το αντίθετο. Οι δισταγμοί και οι αναστολές του Παπαδόπουλου θα παραμερίζονταν και το σχέδιο της τελικής επίθεσης κατά του Μακαρίου και της Κύπρου θα ετίθετο σε εφαρμογή.
Η χρονική εξέλιξη των γεγονότων του Πολυτεχνείου ως κορύφωση της αντίστασης της νεολαίας και του λαού ενάντια στη δικτατορία, δείχνει πως η εξέγερση δεν ήταν ένα τυχαίο και ξεκάρφωτο ιστορικό γεγονός, αλλά το συγκεκριμένο αποτέλεσμα μιας διαδικασίας ωρίμανσης του αντιδικτατορικού κινήματος, μέσα από τη συνειδητοποίηση της απλής αλήθειας πως η λύση των όποιων προβλημάτων της νεολαίας και του λαού περνούσαν αναπότρεπτα μέσα από την πτώση της χούντας.
Και πράγματι είναι φανερό πως η εξέλιξη των γεγονότων που ξεκίνησαν σε επίπεδο καθαρά διεκδικητικών φοιτητικών κινητοποιήσεων για να φτάσουν στην άμεση μαζική και δυναμική σύγκρουση με τους μηχανισμούς της δικτατορίας, αποτυπώνει με καθαρότητα τη σταδιακή συνειδητοποίηση και τη βαθμιαία ωρίμανση του αντιδικτατορικού λαϊκού κινήματος.
Θα πρέπει ακόμα να πούμε πως το Πολυτεχνείο ως συγκεκριμένη πρακτική και έκφραση αγωνιστική, αποτέλεσε μια αυθεντική και γνήσια έκφραση των αγώνων του Ελληνικού λαού και ιδιαίτερα της πρωτοπόρας νεολαία, που σωστά πολιτικοποιημένη αρνείτο τη χειραφέτηση των παραδοσιακών κλισέ δράσης και αυθόρμητα καθόρισε την πορεία της χωρίς δισταγμούς, αναστολές, φόβους και προκαταλήψεις.
Από την άποψη αυτή, το Πολυτεχνείο σήμανε και μια νέα εποχή στην ελληνική πολιτική ιστορία. Η γενιά του Πολυτεχνείου απελευθερωμένη από δογματικές αναστολές του παρελθόντος, καθόρισε μια νέα πρακτική και δυναμική.
Έτσι πέρα από διαστρεβλώσεις και νοθεύσεις, το Πολυτεχνείο αρνείται να υποταχθεί σε οποιεσδήποτε αυθαίρετες ερμηνείες και σκοπιμότητες και παραμένει γνήσιο σύμβολο των αγώνων του ελληνικού λαού για εθνική ανεξαρτησία, λαϊκή κυριαρχία και κοινωνική προκοπή.
Και βέβαια το Πολυτεχνείο από την ίδια τη φύση και το περιεχόμενο του απορρίπτει κάθε προσπάθεια εγκλεισμού του μηνύματος του σε πολιτικά μνημόσυνα συγκινησιακής υφής και μουσειακής αναφοράς.
Το Πολυτεχνείο όμως υπήρξε και για την Κύπρο μια ύστατη προειδοποίηση για το πού μπορούσαν να οδηγηθούν τα πράγματα. Γιατί αν τα πρώτα χρόνια για μερικούς μπορούσε να υπάρξει η δικαιολογία, αν υπήρχε, πως δεν μπορούσαν να προβλεφθούν οι συνέπειες, τί ήταν εκείνο που εμπόδισε όλους στην Κύπρο, να αντιληφθούν πού μπορούσε να οδηγήσει την πατρίδα μας η φασιστική κλίκα της Αθήνας μετά τη σφαγή του Νιόβρη του 1973;
Γιατί ακόμα και τότε, το μεγαλύτερο μέρος της πολιτικής ηγεσίας ακόμα και εκείνων που παρουσιάζονταν σαν πνευματική ηγεσία, υποκλίνονταν μπροστά στη φασιστική δικτατορία και εξυμνούσαν τους δυνάστες του Ελληνικού λαού. Και βλέπαμε στους τοίχους των χωριών και των πόλεων μας τα ντροπιασμένα φασιστικά συνθήματα να γράφουν «Παττακέ, η Κύπρος σε περιμένει».
Πώς φτάσαμε όμως στο Πολυτεχνείο; Ποια ήταν η χρονική εξέλιξη των γεγονότων;
Η αντιφασιστική –δημοκρατική συνείδηση του Ελληνικού λαού και ιδιαίτερα της σπουδάζουσας νεολαίας, δεν μπορεί να δεχθεί το ωμό καθεστώς της βίας και προχωρεί στη νόμιμη αντίσταση. Ήδη από το 1967, συλλαμβάνονται πολιτικοί, διανοούμενοι και φοιτητές και κατηγορούνται για ανατρεπτική δράση. Ανάμεσα σε αυτούς και δύο Κύπριοι φοιτητές. Ο Πέτρος Δημητρίου φοιτητής της Ιατρικής και ο Άρης Μαυροσκούφης φοιτητής της Φυσικομαθηματικής που καταδικάζονται σε πολυετή φυλάκιση για τοποθέτηση εκρηκτικών μηχανισμών εναντίον της δικτατορίας. Αργότερα σε βομβιστική επίθεση έξω από την Αμερικανική Πρεσβεία χάνει τη ζωή του ο Κύπριος φοιτητής Γεώργιος Ξάνθος Τσικουρής από έκρηξη βόμβας έξω από την Αμερικανική Πρεσβεία.
Το 1973 είναι η «άνοιξη» του Ελληνικού φοιτητικού κινήματος. Στην αρχή προβάλλονται τα φοιτητικά προβλήματα, αργότερα όμως ο αγώνας γίνεται ουσιαστικά πολιτικός με την προβολή αντιχουντικών και αντιφασιστικών συνθημάτων.
Στις 21 του Φεβράρη του 1973 οι φοιτητές προχωρούν στην κατάληψη της Νομικής Σχολής. Όλη τη μέρα φοιτητές στην ταράτσα του κτιρίου της Νομικής, φωνάζουν συνθήματα εναντίον της Χούντας. Ένα μεγάλο πλακάτ με τη λέξη Ελευθερία, δεσπόζει στο μεγαλύτερο μέρος του κέντρου της Αθήνας. Η αστυνομία επιτίθεται και τραυματίζει πολλούς φοιτητές.
Ο σπινθήρας έχει όμως ανάψει και τίποτε δεν μπορεί να σταματήσει την επερχόμενη φοιτητική εξέγερση.
Στις 4 του Νιόβρη γίνεται το μνημόσυνο του Γεώργιου Παπανδρέου. Το μνημόσυνο γίνεται αφορμή για ένα λαϊκό ξέσπασμα ενάντια στη δικτατορία. Αιματηρά επεισόδια διαδραματίζονται κοντά στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών όπου ισχυρές δυνάμεις αστυνομικών προσπαθούν να συγκρατήσουν χιλιάδες άτομα που είχαν παραστεί στο μνημόσυνο και που θέλησαν να κατευθυνθούν προς το μνημείο του Αγνώστου στρατιώτη. Η αστυνομία συλλαμβάνει δεκάδες πολίτες και ανακοινώνεται πως 17 από τους συλληφθέντες θα προσαχθούν σε δίκη. Στις 8 του Νιόβρη αρχίζει η δική των 17 συλληφθέντων. Ο χώρος έξω από το Δικαστήριο γίνεται θέατρο συγκρούσεων μεταξύ αστυνομικών και χιλιάδων διαδηλωτών.
Στις 14 του Νιόβρη αρχίζει η πρώτη φάση των γεγονότων του Πολυτεχνείου. Το πρωί της μέρας αυτής, συνήλθαν Γενικές Συνελεύσεις των φοιτητών για να συζητήσουν το αίτημα για ελεύθερες εκλογές στους Συλλόγους. Αφού παίρνουν σχετικές αποφάσεις για τις εκλογές, πορεύονται στο χώρο μέσα και έξω από το Πολυτεχνείο και αρχίζουν τις εκδηλώσεις. Στα κιγκλιδώματα του Πολυτεχνείου αναρτούνται μεγάλα πανό με φοιτητικά και αντιδικτατορικά συνθήματα που α επαναλαμβάνουν οι φοιτητές. Στο μεταξύ τίθεται σε λειτουργία ο Ραδιοσταθμός του Πολυτεχνείου που έμελλε να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη μαζικοποίηση της εξέγερσης. Το βράδυ της ίδιας μέρας και ενώ η προσέλευση φοιτητών συνεχίζεται, αποφασίζεται η παραμονή και διανυκτέρευση μέσα στο Πολυτεχνείο.
Την επομένη μέρα 15 του Νιόβρη η αστυνομία ζώνει το χώρο γύρω από το κτίριο του Πολυτεχνείου χωρίς όμως να επέμβει. Οι έγκλειστοι φοιτητές προσπαθούν να οργανωθούν και δημιουργούν ομάδα «προμηθειών». Παράλληλα η ακτίνα του Ραδιοσταθμού μεγαλώνει και έτσι η εξέγερση γίνεται γνωστή και έξω από την Αθήνα. ΟΙ φοιτητές των Πανεπιστημίων Θεσσαλονίκης, Πατρών και Ιωαννίνων προβαίνουν σε εκδηλώσεις συμπαράστασης. Ο Ραδιοσταθμός αρχίζει να ρίχνει το σύνθημα της γενικής απεργίας και διατυπώνει τα εξής περίπου αιτήματα: Εκδημοκρατισμός της Παιδείας, γενικότερες ελευθερίες στον Ελληνικό λαό, κατάργηση όλων των καταπιεστικών νόμων της επταετίας, ελεύθερες εκλογές σε όλους τους Συλλόγους και τα Συνδικάτα και διάθεση αυξημένων δαπανών για την Παιδεία.
Ενώ η κατάληψη του Πολυτεχνείου συνεχίζεται και ενώ τα συνθήματα γίνονται πιο σκληρά και ποιο ανοικτά εναντίον του καθεστώτος, η Αστυνομία εγκαταλείπει ξαφνικά την περιοχή του Πολυτεχνείου. Στους δρόμους έχουν κατέβει χιλιάδες άτομα. Τραγουδούν και φωνάζουν., Η κυκλοφορία παραλύει. Οι φοιτητές διανυκτερεύουν και πάλι στο Πολυτεχνείο.
Την Παρασκευή 16 του Νιόβρη, οι φοιτητές αντιλαμβάνονται σοβαρά πλέον τον κίνδυνο, παρά τις επίσημες διαβεβαιώσεις και τη σταθερή θέση της Συγκλήτου για τη μη παραβίαση του ακαδημαϊκού ασύλου. Ύστερα από ολονύκτιες συνεδριάσεις εκλέγουν επιτροπές που αναλαμβάνουν το ξεκαθάρισμα του Πολυτεχνείου από τα ξένα και ύποπτα στοιχεία. Ζητούν ταυτότητες και διώχνουν όλους τους προβοκάτορες.
Γύρω στις 3.30 το απόγευμα, η Συντονιστική Επιτροπή δίνει δημοσιογραφική διάσκεψη σε αίθουσα του Πολυτεχνείου. Στην ανακοίνωση που δίνουν στους δημοσιογράφους αναφέρουν ξεκάθαρα πως ο αγώνας δεν γίνεται πια απομονωμένα για τα φοιτητικά προβλήματα, αλλά πρωταρχικά για την άμεση ανατροπή του τυραννικού καθεστώτος της Χούντας. Στο μεταξύ το πλήθος έξω από το Πολυτεχνείο ολοένα πυκνώνει. Το μεσημέρι όλοι οι δρόμοι γύρω από το Πολυτεχνείο σε ακτίνα 500 μέτρων έχουν καταληφθεί από φοιτητές, μαθητές και πολίτες. Στις πέντε το απόγευμα ομάδες διαδηλωτών ξεκινούν από το Πολυτεχνείο κι επιχειρούν να καταλάβουν διάφορα Υπουργεία, ρίχνοντας βόμβες μολότοφ. Αρχίζουν δακρυγόνα και καπνογόνα. Το κέντρο της Αθήνας παρουσιάζει την όψη μιας επαναστατημένης πόλης. Οι πρώτοι τραυματίες μεταφέρονται στο Πολυτεχνείο ενώ ο Ραδιοσταθμός ζητά επειγόντως φάρμακα και αίμα. Στις9 το βράδυ οι διαδηλωτές ανεγείρουν οδοφράγματα σε διάφορα σημεία κοντά στο Πολυτεχνείο. Χρησιμοποιούν λεωφορεία, τρόλεϊ και άλλα αυτοκίνητα. Η αστυνομία με σχετική ανακοίνωση απαγορεύει την κυκλοφορία στο κέντρο της Αθήνας μέχρι νεότερης διαταγής.
Στις 10 το βράδυ οι πυροβολισμοί πυκνώνουν, οι τραυματίες πολλαπλασιάζονται και ο ηρωικός Ραδιοσταθμός του Πολυτεχνείου μεταδίδει απεγνωσμένες εκκλήσεις προς το Διεθνή Ερυθρό σταυρό για την αποστολή ασθενοφόρων για παραλαβή των βαριά τραυματισμένων.
Στις11 οι πυροβολισμοί γενικεύονται ενώ τα πλήθη μέσα και έξω από το Πολυτεχνείο τραγουδούν και φωνάζουν συνθήματα. Η ατμόσφαιρα φτάνει στο απώτατο σημείο της έντασης. Χιλιάδες άτομα βγαίνουν από τα σπίτια τους ενώ ταυτόχρονα σημαίνουν οι καμπάνες των Εκκλησιών.
Η Αθήνα είναι μια επαναστατημένη πόλη.
Τα μεσάνυκτα βγαίνουν από τους στρατώνες στο Γουδί και το Διόνυσο οι πρώτες μονάδες με κατεύθυνση το πεδίο των συγκρούσεων. Τα πρώτα τανκς κάνουν την εμφάνιση τους στους Αμπελόκηπους. Την στιγμή που ολόκληρη περιοχή ακτίνας 3 χιλιομέτρων βρισκόταν υπό τον έλεγχο των φοιτητών και των πολιτών οι οποίοι και έδιναν σκληρές μάχες με αστυνομικές δυνάμεις. Τα τανκς έφθασαν έξω από το Πολυτεχνείο στις δύο παρά τέταρτο. Γαντζωμένοι στα κάγκελα οι φοιτητές άρχισαν να ψάλλουν τον Εθνικό Ύμνο και να φωνάζουν ρυθμικά «ο στρατός μαζί μας». «Είσαστε αδέλφια μας».
Λίγο πριν τις 3 οι εισαγγελικές και αστυνομικές αρχές του λαομίσητου χουντικού καθεστώτος καλούν τους φοιτητές να εκκενώσουν το Πολυτεχνείο. Την ίδια στιγμή ο Ραδιοσταθμός του Πολυτεχνείου μεταδίδει το τελευταίο του μήνυμα.
Παραθέτω μερικά αποσπάσματα, γιατί αποδίδουν με τον πιο ανάγλυφο τρόπο τη μοναδικότητα των στιγμών και γιατί εκφράζουν με αυθεντικότητα την άρθρωση ενός λόγου χωρίς φιλολογικά καρυκεύματα και λογοτεχνίζουσες υπερβολές.
«Εδώ Πολυτεχνείο! Εδώ Πολυτεχνείο! Σας μιλάει ο Ραδιοφωνικός Σταθμός των ελεύθερων αγωνιζόμενων φοιτητών, των ελεύθερων αγωνιζόμενων Ελλήνων. Αυτή τη στιγμή Ελληνικέ λαέ, πρέπει να συμπαρασταθείς. Σήμερα αυτή τη στιγμή, πώς είναι δυνατό να κοιμηθείς, όταν τα τανκς έχουν στηθεί στις πύλες του Πολυτεχνείου και σημαδεύουν τα παιδιά σου;
Γι΄ αυτό αυτή τη στιγμή αγωνιζόμαστε κι ακόμη μιλάμε για να έλθεις κοντά μας. Γιατί αν δεν έλθεις αυτή τη στιγμή κοντά μας, αν μας πιάσουν κι αν ακόμα μας σκοτώσουν, δεν φοβόμαστε να πεθάνουμε. Γιατί θα πεθάνουμε λεύτεροι. Έλληνες, πρέπει να μάθετε πως τα παιδιά σας γεννήθηκαν λεύτερα, πως τα παιδιά σας θα ζήσουν λεύτερα. Γιατί πιστεύουν στην προκοπή αυτού του τόπου.
Πρέπει όλοι να μάθουν αυτό που δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα στην Ελλάδα. Να πολεμάνε άοπλα τα τέκνα της, με τα στήθια τους, το μόνο τους όπλο νάναι η πίστη στη λευτεριά, να αγωνίζονται με ένα σώμα, με μια ψυχή για να κερδίσουν τη λευτεριά».
Στις 3 ακριβώς ένα από τα άρματα μάχης έπεσε στην κεντρική πύλη του Πολυτεχνείου, την γκρέμισε και δημιούργησε κενό χώρο για να περάσουν οι αστυνομικοί και οι άνδρες των ΛΟΚ. Ο Ραδιοσταθμός έχει σιγήσει. Το τι συνέβη ξεπερνά τα όρια κάθε κτηνώδους συμπεριφοράς. Κάτω από το αίμα των νεκρών της ηρωικής εξέγερσης του Πολυτεχνείου νόμισε το παρανοϊκό καθεστώς των Συνταγματαρχών πως θα μπορούσε να πνίξει την αντίσταση του Ελληνικού λαού και να διαιωνίσει την αιματόβρεχτη ιστορία του. Όμως το Πολυτεχνείο σήμανε την αντίστροφη μέτρηση για τη συντριβή της δικτατορίας που δυστυχώς συνοδεύτηκε με την πελωρίων διαστάσεων εθνική τραγωδία της Κύπρου.
Μερικοί διατυπώνουν το ερώτημα «τι πέτυχε το Πολυτεχνείο». Νομίζω την πιο ακριβή απάντηση δίνουν οι στίχοι του Μανώλη Ρασούλη που μελοποίησε ο Μάνος Λοίζος.
«Τίποτα δεν πάει χαμένο
στη χαμένη σου ζωή
τ΄ όνειρο σου ανασταίνω
και το κάθε σου γιατί»
Πρώην Προέδρου Βουλής των Αντιπροσώπων