Του Νίκου Ξυδάκη
Τι περιμένουμε στα χρόνια που ακολουθούν την κρίση; Το στερεότυπο είναι: «επιστροφή στην κανονικότητα». Ακούγεται καθησυχαστικό, σχεδόν ανακουφιστικό, είναι όμως και παραπλανητικό, όπως όλα τα στερεότυπα. Ισως διότι η έμφαση δίδεται στην επιστροφή: Επιστροφή πού; Στο 2008; Στο 2004; Μα το διάνυσμα του χρόνου περιγελά όποιον σκέφτεται με όρους επιστροφής. Και σε ποια κανονικότητα; Αυτήν που παρασκεύασε την πτώση; Να επαναλάβουμε την πορεία προς τον γκρεμό;
Η ιστορία δεν προχωρά με λούπες και επαναλήψεις. Η κρίση ανάγκασε την Ελλάδα να αλλάξει ιστορική πίστα. Η οικονομική καταστροφή λειτούργησε σαν παράδοξος ελκυστής, σαν επιταχυντής για ποικίλες και βαθιές αλλαγές στο κοινωνικό σώμα, στις διαστρωματώσεις, στις αναπαραστάσεις, στις αυτοεικονίσεις. Σε συνδυασμό με τις γεωπολιτικές προκλήσεις, η Ελλάδα κατά την αποδρομή της οξείας κρίσης, καλείται να ανατοποθετηθεί στον διεθνή χώρο: Πώς θα μπορέσει να θωρακιστεί για να αντέξει στην επόμενη διεθνή κρίση; Πώς τοποθετείται στον ανταγωνισμό του κοινού ευρωπαϊκού χώρου παραγωγικά, οικονομικά και πολιτικά; Πώς τοποθετείται στον ευρύτερο μεσογειακό και βαλκανικό χώρο, στρατηγικά και γεωοικονομικά;
Για να απαντηθούν λυσιτελώς αυτά τα μείζονα ερωτήματα, απαιτείται βεβαίως να γίνει κατανοητή η πικρή πείρα της παρελθούσης δεκαετίας και να αξιοποιηθούν τα όποια συγκριτικά πλεονεκτήματα. Προπάντων όμως η κοινωνία και το πολιτικό σύστημα πρέπει να προχωρήσουν σε μια διαδικασία κριτικής, αυτογνωσίας, και σχεδιασμού. Χρειαζόμαστε ένα σχέδιο, μια ταυτότητα, ας το πούμε όραμα, για την Ελλάδα των 200 χρόνων από την Επανάσταση.
Ο αδύναμος κρίκος σε αυτή τη διαδικασία είναι το πολιτικό σύστημα. Παρά την αναδιαμόρφωση του τυπικού χάρτη, οι πολιτικές ελίτ δεν φαίνεται να έχουν κατανοήσει εν τω βάθει τους κοινωνικούς μετασχηματισμούς, που προκαλούν η παγκοσμιοποιημένη ολοκλήρωση, η νεοφιλελεύθερη μονοδοξία και το σοκ της εγχώριας χρεοκοπίας. Κι αν έχουν κατανοήσει, δεν το ενσωματώσουν
Τα πρώτα χρόνια της κρίσης οι τεχνοκράτες των δανειστών εντόπισαν δομικά γνωρίσματα του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού ως ανωμαλίες, εκτός manual, και επιχείρησαν να τα μεταβάλουν: το μέγα πλήθος των αυτοαπασχολούμενων, το μικροσκοπικό μέγεθος και τον οικογενειακό χαρακτήρα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, την εκτεταμένη ιδιοκατοίκηση. Στον πυρήνα των μνημονίων προβλέπεται ριζική αναδιευθέτηση του οικοσυστήματος των μικρών, με βίαιη συγκέντρωση οικονομικών λειτουργιών, κεφαλαίου και ανθρώπων ― πολύ μεγαλύτερη και βίαιη από τη συγκέντρωση που ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας ‘90, με τη φούσκα του Χρηματιστηρίου και την πιστωτική υπερεπέκταση. Αυτή η τάση συνεχίζεται, αυτή είναι η πανευρωπαϊκή τάση, αλλά είναι ελάχιστες οι σχετικές πολιτικές παρεμβάσεις, ακόμη και οι συζητήσεις.
Ούτε η εμφανής συρρίκνωση της εθνικής κυριαρχίας συζητείται· δεν ενσωματώνεται δημιουργικά σε μια ανατοποθέτηση: η χώρα μας δεν ελέγχει ούτε την κυκλοφορία του νομίσματος ούτε τον πυρήνα της δημοσιονομικής πολιτικής, μέγα δε μέρος της κανονιστικής νομοθεσίας παράγεται στις Βρυξέλλες· από τον πυρήνα της κυριαρχίας απομένει στην Ελληνική Δημοκρατία μόνο η εσωτερική ασφάλεια και η, δαπανηρή και μοναχική, εθνική άμυνα.
Η Ελλάδα είναι μικρή χώρα, μικρομεσαία ίσως στην κλίμακα της ΕΕ. Η τύχη της συναρτάται πάντα με τα γεωπολιτικά δυναμικά της ευρύτερης περιοχής. Τα σύνορα ήταν πάντα πορώδη και ανοιχτά, πολύ περισσότερο στην εποχή του ενιαίου ευρωπαϊκού χώρου ― αυτό το αντιλαμβάνονται καθαρά οι νέοι, που δεν μιλούν τόσο δραματικά για brain drain. Στο χέρι μας είναι αν θα καταλήξουμε κράτος-δορυφόρος, χώρος τουρισμού και real estate, ή θα βρούμε νέα θέση και ρόλο.
ΑΠΟ ΤΟ ΕΘΝΟΣ