Delenda est Populismus: Το έθνος στη σκακιέρα των επιρροών

Ο στηριζόμενος στο Ρωσικό κόμμα Ιωάννης Καποδίστριας θα δολοφονηθεί από δυο μέλη της οικογένειας Μαυρομιχάλη που ανήκει στο Αγγλικό κόμμα. Η Ρωσική πτέρυγα έχει πλέον έναν ήρωα (Κολοκοτρώνης) και ένα μάρτυρα (Καποδίστριας).

Του Κωνσταντίνου Ν. Φουντουλάκη *

ΦΟΥΝΤΟΥΛΑΚΗΣ

 

Η πραγματικότητα είναι αμείλικτη και εντυπωσιακή. Η Ελλάδα είναι μια χώρα περίπου 11 εκατομμυρίων κατοίκων με στρατηγική θέση ανάμεσα στην Ιταλία και την Τουρκία, δυνητικά ελέγχει τα Δαρδανέλια και μετέχει σε μια τετραμερή «συμμαχία κατανόησης» με το Ισραήλ, την Αίγυπτο και την Κύπρο για τη σταθεροποίηση της ανατολικής Μεσογείου. Μέλος του ΝΑΤΟ και της Ευρωζώνης, βρίσκεται περίπου στην 20η-30η θεση διεθνούς κατάταξης ανάλογα με τον τομέα, με σαφή θέση ανάμεσα στα ανεπτυγμένα έθνη.

Αυτό το κράτος των 11 εκατομμυρίων έχει ένα από τους δυσανάλογα δυνατότερους στρατούς στον κόσμο με ίδιο αριθμό καταδιωκτικών/αναχαιτιστικών με τη Γαλλία (περίπου 400) και πολύ περισσότερα από την Γερμανία, και το ΗΒ, περίπου 2000 άρματα μάχης που είναι περισσότερα απ’ όσα έχουν όλα μαζί η Γερμανία η Γαλλία και το ΗΒ. Το Ελληνικό Πολεμικό ναυτικό έχει 14 φρεγάτες σε σύγκριση με τις 21 της Γαλλίας, 11 της Γερμανίας και 13 του ΗΒ. Ταυτόχρονα, το κατά κεφαλή ΑΕΠ της χώρας είναι περίπου στο μέσον του ΑΕΠ της Ευρωζώνης. Τα δεδομένα αυτά απλά δείχνουν τη σχετική θέση μιας μικρής χώρας μεσαίων δυνατοτήτων αλλά επίσης αντανακλούν και την φιλοδοξία της και τον αγώνα της στην παγκόσμια αρένα.

Κάτι όμως πήγε λάθος. Πως γίνεται αυτό το έθνος να έχει ένα από τα χειρότερα ιστορικά στον κόσμο όσον αφορά τις επαναλαμβανόμενες χρεωκοπίες, να μαστίζεται από χρόνια πολιτική αστάθεια και συχνά απρόβλεπτη συμπεριφορά; Πως γίνεται αυτός ο πανίσχυρος αναλογικά στρατός να συνδυάζεται με ανύπαρκτη αμυντική βιομηχανία; Μια ρηχή ανάγνωση της ιστορίας και απόπειρα ερμηνείας της με βάση τα συνηθισμένα διεθνή κοινωνικοπολιτικά εργαλεία και θεωρίες δε δίνει καμία απολύτως πειστική απάντηση. Είναι όμως εξαιρετικά ενδιαφέρον ότι αν κανείς «διαβάσει» τα διαχρονικά (όχι-και-τόσο) υπόγεια ρεύματα της Ελληνικής κοινωνίας και του πολιτικού συστήματος θα βγάλει εξαιρετικά χρήσιμα συμπεράσματα και τα αίτια του προβλήματος γίνονται απολύτως ορατά.

Από την Ιερά Συμμαχία στην Pax Britannica

Το πρώτο πράγμα που συνειδητοποιεί κάποιος όταν διαβάζει σύγχρονη Ελληνική ιστορία είναι ότι το εξωτερικό χρέος είναι εγγεγραμμένο στα γονίδια του Ελληνικού κράτους. Το ίδιο εγγεγραμμένα στα γονίδια είναι και ο ρόλος των δανείων και η λειτουργία τους. Η ιστορία φυσικά δεν είναι ποτέ απλή και μονοδιάστατη, μερικές όμως όψεις της είναι εξαιρετικά ισχυρές.

Το πρώτο στοιχείο που παίρνει κανείς υπόψη είναι η πρόδρομος της pax Britannica, η λεγόμενη «Ιερά Συμμαχία» η οποία καθόριζε μια αδιασάλευτη τάξη στην Ευρώπη για λίγα χρόνια μετά τους Ναπολεόντιους πολέμους και λίγο πρίν η Μεγάλη Βρεττανία επιβάλει τους δικούς της κανόνες στο παγκόσμιο παιχνίδι. Αλλά τελικά την Ιερά Συμμαχία κανείς δεν την ήθελε για τους δικούς του ξεχωριστούς λόγους. Αντίθετα στην Ιερά Συμμαχία λειτούργησε ο ρόλος των Τσαρικών μυστικών υπηρεσιών στην υποκίνηση της επανάστασης που οδήγησε στην ανεξαρτησία της Ελλάδας από την Οθωμανική αυτοκρατορία.

Κατά πολλούς η επανάσταση κατά την πρώτη φάση της δεν ήταν παρά μια «μαύρη επιχείρηση» των υπηρεσιών αυτών και σχεδόν σίγουρα ήταν υποπροϊόν της προσπάθειας της Ρωσίας να βρει διέξοδο στη Μεσόγειο. Αυτό δε μειώνει ούτε τη δίψα των Ελλήνων για ελευθερία, ούτε την ιερότητα του αίματος που χύθηκε. Όμως η γνώση των αντικειμενικών παραμέτρων της ιστορίας είναι διδακτική για το μέλλον, μια και η ιστορία τείνει να επαναλαμβάνεται με αυξανόμενη φαιδρή αυτοκαταστροφικότητα.

Η μεγάλη επιτυχία των Ρώσων ήταν η προσέγγιση κορυφαίων οπλαρχηγών και κυρίως του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, του οποίου το ειδικό βάρος φαίνεται ότι έπαιξε καθοριστικό ρόλο στις μετέπειτα εξελίξεις, καθώς χωρίς αυτόν, τον μέγιστο στρατιωτικό «υπερήρωα» της επανάστασης, η ρωσόφιλη πτέρυγα δεν είχε ιδιαίτερη δύναμη και επιρροή.

Το γεγονός πάντως είναι ότι μετά τις εκλογές για την Α΄ Εθνοσυνέλευση, τις οποίες κέρδισαν οι δυτικόφιλοι, η ρωσόφιλη πτέρυγα οργάνωσε ανταρσία η οποία οδήγησε σε εμφύλιο πόλεμο, μεσούσης της επανάστασης, με καταστροφικές συνέπειες. Αυτή ήταν η πρώτη τέτοιου είδους εμφύλια σύγκρουση από τις πολλές που θα ακολουθούσαν πάνω σε ένα παρόμοιο μοτίβο. Το μοτίβο αυτό περιλαμβάνει στη βάση του τη σύγκρουση εξωστρεφών δυτικόφιλων με εθνοεσωστρεφείς παρότι κατά καιρούς η ονοματολογία και ο μανδύας φαίνεται να διαφέρουν.

Τελικά η ανεξαρτησία της χώρας θα έρθει μετά τη ναυμαχία του Ναυαρίνου, όπου κυρίως τα Βρεττανικά πλοία με τη βοήθεια Γαλλικών και Ρωσικών νίκησαν τον Τουρκοαιγυπτιακό στόλο. Ωστόσο η ευθεία αυτή Βρεττανική παρέμβαση ήρθε μόνο μετά τη σύναψη του λεγόμενου «πρώτου δανείου» το 1824. Το δάνειο αυτό αποτελεί και το πρότυπο πάνω στο οποίο θα καθιερωθεί η πολιτική δανεισμού της χώρας και θα καθιερώσει επίσης και την ουσία του τρόπου που θα χρησιμοποιούνται τα δάνεια στο εσωτερικό.

Πιο συγκεκριμένα, το δάνειο αυτό ήταν αξίας 800.000 λιρών αλλά μόνον 59% έφτασε στην Ελλάδα. Κατά παρόμοιο τρόπο μόλις το 55% του δευτέρου δανείου των 2 εκατομμυρίων λιρών έφτασε στη χώρα το 1825. Και τα δύο χρησιμοποιήθηκαν κυρίως για να εξαγοραστούν ή να κατευναστούν οι φιλορώσοι οπλαρχηγοί και να εξαγοραστούν ψήφοι. Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι το συνολικό χρέος της χώρας λόγω των δύο αυτών δανείων έφτανε τα 8 εκατομμύρια λίρες το 1854 (ενώ μόλις 1,5 εκατομμύριο είχε μπεί στα ταμεία του κράτους). Συνεπώς το έθνος ήταν σε κατάσταση χρεώστη ήδη απο τη γέννησή του και αναγκάστηκε να χρεωθεί κυρίως για να εξαγοράσει τρόπον τινά την ελευθερία του ενάντια στο status quo της «Ιεράς Συμμαχίας» και να ενταχθεί στην αναδυόμενη Pax Britannica.

Στο στρατιωτικο-πολιτικό πεδίο, οι Ρώσοι εκμεταλλεύτηκαν την αδυναμία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ο ρωσικός στρατός που μετρούσε πολλές ήττες από τον άτακτο Οθωμανικό ως εκείνη την εποχή κατάφερε να προελάσει μέχρι τη Θράκη, αλλάζοντας τους συσχετισμούς στα Βαλκάνια. Η επαναστατική Ελληνική κυβέρνηση θα εκμεταλλευτεί τη συγκυρία και θα επεκτείνει το ελεύθερο κράτος μέχρι τις παρυφές της Θεσσαλίας. Ο στηριζόμενος στο Ρωσικό κόμμα Ιωάννης Καποδίστριας θα δολοφονηθεί από δυο μέλη της οικογένειας Μαυρομιχάλη που ανήκει στο Αγγλικό κόμμα. Η Ρωσική πτέρυγα έχει πλέον έναν ήρωα (Κολοκοτρώνης) και ένα μάρτυρα (Καποδίστριας).

 

ΑΥΡΙΟ: ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ

 

*Delenda est Populismus: Ο λαϊκισμός πρέπει να καταστραφεί. Από τη φράση με την οποία τελείωνε ο Κάτων ο Τιμητής τους λόγους του: Delenda est Carthago ή Carthaginem esse delendam (Η Καρχηδόνα πρέπει να καταστραφεί).

*Αναπληρωτής Καθηγητής Ψυχιατρικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ([email protected]).