Tο σύνδρομο του Πυγμαλίωνα

Tου Αποστόλη Λουλουδάκη

Διαχρονικά το πρότυπο του Πυγμαλίωνα αναφέρεται στον άντρα που θέλει να διαπλάσει τη γυναίκα σύμφωνα με τα δικά του πρότυπα και στην ουσία να γίνει ο δημιουργός της από την αρχή.

Το σύνδρομο του Πυγμαλίωνα συναντάται, όμως, κατά την ιστορική διαδρομή και αφορά ιδεολογικές τάσεις, πολιτικούς σχηματισμούς, κυβερνήσεις, αλλά και μεμονωμένους ηγέτες που προσπάθησαν να επιβάλουν πρότυπα κατά την επιθυμία τους. Διά­φορες ιδεολογίες που κατά καιρούς μορφοποιήθηκαν σε τρόπους διακυβέρνησης χαρακτηρίστηκαν από το σύνδρομο του Πυγμαλίωνα. 

Αυτό το σύνδρομο διακατέχει τον  Κυριάκο Μητσοτάκη που προσπαθεί όταν έρχεται σε αντιπαράθεση με τους πολιτικούς αρχηγούς να προσπαθεί να αλλοιώνει έννοιες ή χειρότερα να τις μεταφέρει με τέτοιο τρόπο ώστε να δείχνει την έλλειψη παιδείας του και της επιστημονικής του ανεπάρκειας. Αναγκαζόμαστε να το πούμε γιατί με την κοινοβουλευτική του παρουσία επανειλημμένα έχει μπερδέψει ιστορικά πρόσωπα και ιστορικά γεγονότα. 

Στην τελευταία συνεδρίαση της  Βουλής σε επίπεδο αρχηγών για μία ακόμη φορά έγινε εμφανής η αδυναμία του να δομήσει ένα συγκροτημένο συνεκτικό πολιτικό λόγο με αρχή και τέλος. Η πλάκα είναι ότι παρασύρεται από τις αυταπάτες ότι είναι ο εκφραστής της απόλυτης αλήθειας, και δεν  έχει συναίσθηση της πραγματικής κατάστασης που βρίσκεται η χώρα. Αφού μοίρασε  σε κάθε κόμμα της αντιπολίτευσης από ένα,  από τους αγαπημένους του φερετζέδες  που δεν αποχωρίστηκε ούτε μια στιγμή όταν ήταν στην αντιπολίτευση, αφού έμπλεξε τις γραβάτες με τα εσώρουχα μάς έκανε και μαθήματα φιλοσοφίας.  Υποτιμά τις αντιθέσεις και τις αντιφάσεις  μέσα από τις οποίες γεννήθηκε το Ελληνικό πρόβλημα, το κενό της πολιτικής που υπάρχει  σήμερα και τα αδιέξοδα που θα βρει μπροστά του σύντομα όταν θα έχει αποκαλυφθεί και σε αυτούς που τον πίστεψαν η επικοινωνιακή απάτη που σκηνοθετεί μια εικονική πραγματικότητα με ημερομηνία λήξης. 

Ο χρόνος μετράει αντίστροφα και η ψευδαίσθηση ότι  η νεοφιλελεύθερη  φούσκα θα αντέξει τους κραδασμούς  της αντίδρασης μιας  κοινωνίας που βρίσκεται στα πρόθυρα της κατάρρευσης με το ψέμα, την καταστολή και τις επικοινωνιακές ανοησίες είναι όνειρα θερινής νυχτός. “Παρά το γεγονός ότι το όνειρο είναι ένα πολύ παράξενο φαινόμενο και ένα ανεξήγητο μυστήριο, πολύ πιο ανεξήγητο είναι το μυστήριο και η προοπτική που το μυαλό μας προσδίδει σε ορισμένα αντικείμενα και πτυχές της ζωής.
Αυτό έλεγε ο γιος ενός Ιταλού μηχανικού που ήρθε στην Ελλάδα για να ασχοληθεί με το σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας, ειδικότερα του Θεσσαλικού κάμπου, όταν η πατρίδα μας προσπαθούσε να εκβιομηχανιστεί και να ετοιμαστεί για το μεγάλωμα της από τον πρόγονο του σημερινού πρωθυπουργού. Ο γιος του Ιταλού μηχανικού δεν είναι άλλος από τον Giorgio de Chirico, ένας σουρεαλιστής ζωγράφος. 

Ο όρος σουρεαλισμός ανήκει σε ένα μεγάλο Γάλλο ποιητή τον Γκιγιώμ Απολλιναίρ, ο οποίος τον χρησιμοποίησε χαρακτηρίζοντας το  θεατρικό έργο του Οι Μαστοί του Τειρεσία (Les Mamelles de Tiresias), ως «υπερρεαλιστικό δράμα» (drame surrealiste). Κατά τον Απολλιναίρ, ο όρος αυτός δήλωνε τον αναλογικό τρόπο με τον οποίο μπορεί να αποδοθεί η πραγματικότητα. Όταν λόγου χάρη ο άνθρωπος θέλησε να μιμηθεί το βάδισμα δεν εφηύρε τα μηχανικά πόδια αλλά τον τροχό. Με τον ίδιο τρόπο ερμήνευε τη συμπεριφορά του ποιητή, ο οποίος προκειμένου να μεταδώσει κάποιες ιδέες, δεν αντιγράφει τον κόσμο και τις καταστάσεις του στατικά και νατουραλιστικά, αλλά δυναμικά, με τρόπο αναλογικό και δημιουργική φαντασία όπως μας πληροφορεί ο  Γιώργης Γιατρομανωλάκη στα «Εισαγωγικά για τον υπερρεαλισμό».

Αυτό που πρέπει επίσης να τονίσουμε είναι ότι το σουρεαλιστικό κίνημα, πέρα από την καλλιτεχνική του διάσταση, χαρακτηρίστηκε και από έντονη πολιτική δράση. Οι σουρεαλιστές είχαν δύο κύρια συνθήματα: “Να αλλάξουμε τη ζωή” φράση του Αρθούρ Ρεμπώ και “Να αλλάξουμε τον κόσμο” τη γνωστή φράση του Καρλ Μαρξ, από τις θέσεις για τον Φόιερμπαχ. Η πολιτική θέση του σουρεαλισμού, αν και αρχικά είχε αναρχική απόχρωση, λόγω του ντανταϊσμού, δεν άργησε να προσανατολιστεί στα κόμματα της αριστεράς διεκδικώντας δεσμούς με το μαρξισμό. Στα τέλη του 1929 μάλιστα, προσχωρούν επίσημα στο γαλλικό κομμουνιστικό κόμμα, γεγονός που σφραγίζεται και με την έκδοση του περιοδικού “Ο Σουρρεαλισμός στην υπηρεσία της Επανάστασης” (Le Surrealisme au service de la Révolution) πράγμα που ακόμα το φέρει βαρέως η συντηρητική παράταξη.

Ποιος όμως ήταν ο προπάτορας της σουρεαλιστικής ποίησης που όπως δηλώνει: «Θα υπάρχει, μες στ’ άσματά μου, μια επιβλητική επίδειξη ισχύος, για να περιφρονήσω έτσι τα κοινώς παραδεδεγμένα» και που στην Ελλάδα μεταξύ άλλων την ανέδειξαν, επειδή εδώ το ξεχνούν ορισμένοι πολιτικοί, ο γιος ενός βιομήχανου που έγινε γνωστός με το ψευδώνυμο Οδυσσέας Ελύτης που στο Άξιον Εστί μας είχε πει προφητικά :” Ἀλλὰ πρίν, ἰδοῦ, θὰ στενάξουν οἱ νέοι, καὶ τὸ αἷμα τους ἀναίτια θὰ γεράσει. Κουρεμένοι κατάδικοι θὰ χτυπήσουν τὴν καραβάνα τους πάνω στὰ κάγκελα. Καὶ θὰ ἀδειάσουν ὅλα τὰ ἐργοστάσια, καὶ μετὰ πάλι μὲ τὴν ἐπίταξη θὰ γεμίσουν, γιὰ νὰ βγάλουνε ὄνειρα συντηρημένα σὲ κουτιὰ μυριάδες, καὶ χιλιάδων λογιῶν ἐμφιαλωμένη φύση ” όπως επίσης ένας αστός ποιητής ο Νικόλαος Κάλας που έγραψε το κλασσικό έργο “Εστίες Πυρκαγιάς” στα γαλλικά που ο Αντρέ Μπρετόν το θεώρησε ως το κορυφαίο έργο για την ερμηνεία του σουρεαλισμού. 

Ένα βιβλίο σταθμός, μια μελέτη στην οποία ο συγγραφέας διερευνώντας τα στοιχεία και τις συνιστώσες που ορίζουν το έργο της τέχνης, μετατρέπει τις προσεγγίσεις της σε ορμητήριο προκειμένου να σκεφτούμε, με βάση όσα έχουν γίνει στην τέχνη, στην γνώση, στον έρωτα, στην πολιτική και στην ηθική, ό,τι ακατόρθωτο ακόμη μπορούμε να κατορθώσουμε, στα διαπλεκόμενα πεδία της καθημερινής μας ζωής. Βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε τον γιο ενός εφοπλιστή δηλαδή τον ποιητή Εμπειρίκο ή τον άλλο μεγάλο ποιητή τον Νάνο Βαλαωρίτη με πόλη γέννησης του την Λωζάνη και που στην ποιητική του συλλογή “Πικρό Καρναβάλι” που εκδόθηκε μέσα στα 2 πρώτα μνημόνια δηλαδή το 2013 έγραφε : “H Ελλάδα που την έσβησαν απ’ τον Χάρτη / Απ’ τον γήινο χάρτη είναι σβησμένη η Ελλάδα “. Ο προπάτορας λοιπόν, δεν είναι άλλος από τον  «Κόμη του Λωτρεαμόν», τον κατά κόσμον Ισιντόρ Ντικάς (1846-1870). 

Lautréamont

Ο Λωτρεαμόν, που γεννήθηκε στην Ουρουγουάη και μεγάλωσε στη Γαλλία, προειδοποιεί εξαρχής για το ύφος και το περιεχόμενο των έξι μακροσκελών ποιητικών αφηγημάτων του με ήρωα τον Μαλντορόρ, το (ως έναν βαθμό) alter ego του: «Είθε, ουρανέ μου, ο αναγνώστης να γίνει ριψοκίνδυνος και πρόσκαιρα στυγνός, όσο κι αυτό εδώ το κείμενο που διαβάζει, και να μπορέσει να βρει τον απόκρημνο και άγριο δρόμο του, χωρίς να χάσει τον προσανατολισμό του, μέσα σ’ αυτές τις σκοτεινές και δηλητηριώδεις σελίδες που βαλτώνουν στην ερημιά».

Αλλά θα πρέπει να μιλήσουμε και για ένα άλλο σουρεαλιστή ποιητή τον Πολ Ελυάρ, που κράτησε μαχητική αντιφρανκική στάση (ενώ ο φίλος του Π. Πικάσο ζωγραφίζει την Γκουέρνικα, ο ίδιος γράφει το ποίημα «Νίκη για την Γκουέρνικα»), ενώ λίγο μετά την απελευθέρωση της Αθήνας, βρέθηκε στην ελληνική πρωτεύουσα, όπου μόλις είχαν αρχίσει τα Δεκεμβριανά που στις 9 Δεκέμβρη του 1944 γράφει το ποίημα «Αθήνα»: «Λαέ βασιλιά, λαέ απελπισμένε,/ δεν έχεις πια να χάσεις/ παρά τη λευτεριά σου (…)»

Λίγα χρόνια αργότερα, τον Ιούνη του 1949, εν μέσω Εμφυλίου Πολέμου, ο Πολ Ελυάρ ανέβηκε έως το Γράμμο, θέλοντας να σταθεί στο πλευρό των μαχητών του ΔΣΕ και από την άλλη με μια ντουντούκα απευθυνόταν και στους στρατιώτες του Εθνικού Στρατού: «Γιοι της Ελλάδας – Απευθύνομαι σ’ εσάς τους αγρότες, τους εργάτες, τους διανοούμενους που υπηρετείτε αναγκαστικά στον στρατό μιας κυβέρνησης που δεν σας εκπροσωπεί. Ηρθα για να διαπιστώσω με τα ίδια μου τα μάτια την εδώ κατάσταση… Ενας εμφύλιος πόλεμος όπως ο δικός σας είναι ο πιο φοβερός απ’ τους πολέμους και οι μόνοι που ωφελούνται είναι εκείνοι που σας οδήγησαν σ’ αυτόν». –

Τελειώνοντας την ομιλία του στην Βουλή ο γραμματέας του ΜέΡΑ25 χρησιμοποίησε μια φράση του Σάμιουελ Μπέκετ:

” Τίποτε δεν είναι ποιο πραγματικό από το τίποτα” και αναρωτήθηκε “Πόσο ακόμα θα μας κυβερνά το τίποτε” Όσο θα δένουν τους χοίρους με τα λουκάνικα έλεγαν παλιά στο χωριό μου… Όσο θα  ακολουθεί ο λαός αυτούς που ωφελούνται από την πνευματική και οικονομική  μιζέρια της Ελληνικής κοινωνίας…φώναζε από την ντουντούκα του ο Πολ Ελυάρ στον Γράμμο.. Θα τελειώσω αυτό το άρθρο με μια φράση του Μπέκετ. 

Nothing is funnier than unhappiness. (Δεν υπάρχει τίποτε ποιο αστείο από την δυστυχία)