To δέντρο και το δάσος

Του Βασίλη Καραγιάννη

 

 

Oντότητα μοναδική, το δέντρο έχει το προνόμιο να είναι γέφυρα μεταξύ ουρανού και γης. Το δάσος είναι αντίστοιχα μια ιερή πόλη, που επικοινωνεί μαγικά με τον γαλαξία.

Στους αδερφούς Γκριμ του Terry Gilliam, μια ταινία γεμάτη οράματα, ονειρικές σκιές και εκπληκτικούς μύθους, ο στρατηγός των ορθολογικών δυνάμεων της Γαλλικής Επανάστασης βομβαρδίζει με μανία το δάσος. Στόχος του είναι να ξεριζώσει τις αρχέγονες δυνάμεις που κατοικούν μέσα του, να ισοπεδώσει το τοπίο, να δημιουργήσει ευθείες γραμμές, δρόμους, «καθαρές» έννοιες που το μυαλό του θα ελέγχει απόλυτα.

Είναι ο διάδοχος του ύστερου χριστιανισμού, που με τη συνδρομή του νέου ρωμαϊκού κράτους έκαιγε τα δάση, τους ανθρώπους, τους μάγους και τις μάγισσες, τους παραβατικούς που σύχναζαν στις απόκρυφες γωνιές του, προσπαθώντας να εκπολιτίσει με τη βία, να προσηλυτίσει με τον τρόμο.

Οι περισσότεροι από τους αρχαίους λαούς θεωρούν τα δέντρα ιερά. Οι παγανιστικές λειτουργίες της φύσης, βασισμένες στην αντίληψη «ό,τι είναι πάνω είναι και κάτω», λένε ότι το δέντρο λειτουργεί ως διάμεσος, ως γέφυρα. Οι ρίζες ενώνονται με το εσωτερικό της Γης σε άπειρες διακλαδώσεις, τα κλαδιά ακουμπούν στα αστέρια επεκτεινόμενα σε νοητές γραμμές.

Οπως το νερό, που είναι ζωντανό ον, το δέντρο έχει ψυχή, αισθάνεται, βιώνει, συνειδητοποιεί, εκφράζεται με μουσικούς ήχους και μυρωδιές, μιλάει στον άνθρωπο, στα ζώα και κυρίως ακούει. Τα δέντρα είναι αγαθές και ιερές δυνάμεις, δεν βλάπτουν κανέναν. Αντίθετα, προσφέρουν καταφύγιο στα πουλιά, στα έντομα, σε άπειρες φυλές θηλαστικών. Συγκρατούν το χώμα για να μην διαλυθεί, μεταστοιχειώνουν ουσίες σε φύλλα και καρπούς. Ανακυκλώνουν το νερό, το οξυγόνο, καθαρίζουν τον αέρα, κρατάνε τη θερμοκρασία σταθερή. Είναι τα απόλυτα εργαστήρια της φύσης.

Παρ’ όλα αυτά, τα δάση τρομάζουν τους ανθρώπους. Οι απίθανες διακλαδώσεις, οι μαιανδρικές περιελίξεις, τα σχήματα σε συνδυασμό με τις σκιές και η πληθώρα άγριας ζωής εγκυμονούν φόβους και ξυπνάνε εφιάλτες. Σε αντίθεση με την πόλη και το χωριό, όπου επικρατεί η εξουσία, τα δάση είναι κοιτίδες αναρχίας, όπου τα θηρία, οι παράνομοι, οι άγριες φυλές βρίσκουν καταφύγιο από τον πολιτισμό. Οι κανόνες εδώ διαφέρουν.
«Ζούγκλα είναι να τρώει ο ένας τον άλλον», λένε οι απ’ έξω. Ομως, αυτό δεν ισχύει. Η οικονομία που το δέντρο προκρίνει είναι ο αλληλοσεβασμός και η ανοχή του διαφορετικού.

Οι αρχαίοι δρυῒδες, η ιερή κάστα των Κελτών, διαμόρφωσαν πριν από 2.500 χρόνια μια θρησκεία-φιλοσοφία που θεωρούσε το δέντρο και το δάσος πρότυπα της συμβολικής εικόνας του κόσμου. Σύμφωνα μ’ αυτήν, ο χρόνος είναι κυκλικός, συνεπώς δεν υφίσταται θάνατος, αλλά ανακύκλωση της ζωής και ο χώρος είναι άπειρος αφού μπορεί να αναπτυχθεί σε πολλαπλές διαστάσεις. Οι δρυῒδες μιλούσαν με την τελετουργική βοήθεια της μουσικής με την ψυχή των δέντρων αλλά και των λιμνών και των ποταμών, που τις παρομοίαζαν με νύμφες και ξωτικά. Το ίδιο ίσχυε για τους αρχαίους προγόνους μας, με τους οποίους απ΄οτι φαινεται έχουμε μικρή σχέση. Ακόμα και στους σκοτεινούς βυζαντινούς χρόνους, ο μύθος της Παναγίας της Χελιδονούς, που απελευθερώνει τις ψυχές των δέντρων που τις έχουν φυλακίσει οι καλόγεροι σε σκοτεινές σπηλιές, και τις μετατρέπει σε χελιδόνια, δείχνει τη διαφορά από τις σημερινές μας αντιλήψεις. Εμείς έχουμε θρησκεία το πλαστικό και το τσιμέντο και φιλοσοφία μας είναι η νεκρή έρημος.