Του Μανώλη Ροζάκη
Βρισκόμαστε μέσα σε μία πρωτόγνωρη υγειονομική κρίση, με ασύλληπτες πληθωριστικές πιέσεις και έντονη γεωπολιτική αστάθεια.
Και η παρασιτική ελίτ σε απόλυτο vertigo. Από κοντά και οι σαλτιμπάγκοι. Μαζί, δεσμώτες των παθών και τού ιλίγγου τους, παρασύρουν και την υπόλοιπη κοινωνία σε έναν βούρκο ασυδοσίας, εκμηδενίζοντας κάθε ίχνος εαυτού και συλλογικής ταυτότητας.
Αυτό είναι το λεγόμενο καθεστώς τού ναρκισσισμού.
Κάτι σχετικό λοιπόν θα είχαν ψυχανεμιστεί ο Κ. Λας και ο Κ. Καστοριάδης, όταν μιλούσαν και έγραφαν, για την κουλτούρα τού ναρκισσισμού και για την κρίση της διαδικασίας ταύτισης. Και ας μην προστρέξουν κάποιοι αβίαστα να το ξορκίσουν, απομονώνοντας και υποβαθμίζοντας την ψυχαναλυτική (δήθεν) διάστασή του, με πρόχειρα μεσημεριανά τσιτάτα, ενταγμένα σε βολικά σχήματα αυτοβελτίωσης.
Είναι επίσης ξεκάθαρο ότι, κάθε (ψευδοφιλελεύθερη) προσπάθεια ανάδειξης τού ατομικισμού, ως ανεξάρτητης μεταβλητής, αποκομμένης από την κοινωνία, είναι το λιγότερο αφελής, αν όχι επικίνδυνη. “Η κοινωνία υπάρχει, συγκεκριμένα και πραγματικά, μόνο με τα άτομα και μέσω των ατόμων, τα οποία η ίδια δημιουργεί… μέσω της ενσάρκωσης των κοινωνικών θεσμών και σημασιών από τα άτομα, που ζουν και μιλούν” (Κ. Καστοριάδης).
Και εδώ αναδύεται το πρόβλημα.
Γιατί η κουλτούρα τού ναρκισσισμού δεν αναπαράγει νόρμες λειτουργικές, μπλοκάροντας έτσι την δημιουργία και τη διαμόρφωση των ατόμων εκείνων, που τελικά συμβάλλουν στη συνέχειά της, ως κοινωνία – παρά μάλλον σαν ζούγκλα (και εδώ, εσφαλμένα, νομίζει ότι βρίσκει τα ερείσματά του, ο κοινωνικός δαρβινισμός).
Ο νάρκισσος δεν έχει αυτοσυνείδηση, όπως ακριβώς και το σημερινό άτομο, το οποίο τελικά εκπαιδεύεται, δυστυχώς εύκολα, να λειτουργεί χωρίς κοινωνική συνείδηση. Αυτό σημαίνει, ότι “η αποστασιοποίηση γίνεται αυτοδικαίως μια καθημερινή ρουτίνα” ενώ καταλήγει “να βρίσκει καταφύγιο στα αστεία, την κοροϊδία και τον κυνισμό” καταφεύγοντας “σε μία ψυχαναγκαστική κατάσταση μεγαλείου”, αρνούμενος να πάρει στα σοβαρά το καθετί, για να μην πληγωθεί (Κ. Λας).
Κάτι θα πρέπει να μας θυμίζουν τα παραπάνω λόγια, σε σχέση με τα γεγονότα, πού συμβαίνουν στη χώρα μας. Από τον γνωστό σκηνοθέτη, τους γόνους πλουσίων οικογενειών, τούς influencers, την έμφυλη βία και την εγκληματικότητα του λευκού κολάρου, μέχρι τον μωυσή και τα σκάνδαλα πού βαφτίζονται σκευωρίες, μεσα σε ένα πέπλο σιωπής και απίστευτης παραπληροφόρησης.
“Στην πραγματικότητα ο χαρακτήρας της εποχής, δεν είναι ο ατομικισμός αλλά το αντίθετό του, ο γενικευμένος κομφορμισμός και το κολλάζ – είμαστε μία κοινωνία των λόμπι και των χόμπι” (Κ. Καστοριάδης).
Η ανυπαρξία αξιών, η φίμωση κάθε κριτικής, το ακαταδίωκτο τής παρανομίας και “η εξάλειψη των επιδεξιοτήτων, δημιουργεί άτομα, που οφείλουν να προβάλλουν μόνο μία ελκυστική εικόνα και να γίνουν συγχρόνως ηθοποιοί που παίζουν τον ρόλο και ειδήμονες που κρίνουν την παράστασή τους” (Κ. Λας).
Σε αυτό το θέατρο παραλόγου, ο ίλιγγος τού ναρκισσισμού, οδηγεί στον αναπόφευκτο εκφυλισμό τού κοινωνικού ατόμου. Η ανάκτηση τής ισορροπίας, επιτυγχάνεται μόνον όταν παρέχεται η δυνατότητα στον κόσμο (και το άτομο) να θέτει πραγματικά τον εαυτό του υπό αμφισβήτηση. Και αυτό προϋποθέτει, πρώτα και πάνω από όλα, την επανανακάλυψη τού εαυτού (και τού κόσμου), με πλήρη ενσυναίσθηση.