Του Απόστολου Λουλουδάκη
Σε κάθε εποχή, υπάρχει κάποιος που νομίζει ότι μόνο αυτός μπορεί να μας σώσει. Άλλοτε φορά σανδάλια και μιλά σε παραβολές, άλλοτε φορά μικρόφωνο και λέει: «Επανέρχομαι». Οι αρχαίοι είχαν προφήτες. Στην εποχή μας, όμως, ο μεσσιανισμός δεν απαιτεί θαύματα. Αρκεί μια δήλωση, ένα σύνθημα και ένα τηλεοπτικό πάνελ. Αν παίζει και TikTok, ακόμα καλύτερα. Οι σύγχρονες δημοκρατίες έχουν πρώην πρωθυπουργούς με έντονη αίσθηση αυτοθαυμασμού και ενεργό προφίλ στο Twitter.
Αυτό το φαινόμενο, γνωστό επιστημονικά ως σύνδρομο του σωτήρα που δεν τον ζήτησε κανείς, παρατηρείται σε πολλά μήκη και πλάτη του πλανήτη. Από την Ελλάδα του Αλέξη Τσίπρα μέχρι το Ιράν των μουλάδων, το μοτίβο είναι το ίδιο: «Χάσαμε, αλλά φταίει το σύμπαν. Οπότε επιστρέφουμε για να το διορθώσουμε».
Υπάρχουν δύο κατηγορίες ανθρώπων που δεν το βάζουν κάτω ποτέ: οι επαγγελματίες αισιόδοξοι και οι πολιτικοί που νομίζουν πως η χώρα είναι η προσωπική τους καφετέρια. Ο Αλέξης Τσίπρας, για παράδειγμα, πήγε στις εκλογές του 2023 με το σύνθημα «Μπαίνουμε με φόρα». Το αποτέλεσμα; Μπήκε όντως. Στον τοίχο. Με φόρα.
Και αφού το κόμμα του έγινε πιο μικρό και από τα γράμματα σε έντυπο φαρμακευτικής αγωγής, αποφάσισε να επιστρέψει. Όχι γιατί τον κάλεσαν, αλλά γιατί – κατά δήλωσή του – «ο λαός το ζητάει». Πιθανόν σε παράλληλο σύμπαν. Ή στην παρέα του στο messenger.
Αλλά μην τον παρεξηγείς. Είναι αυτό το σύνδρομο του «πολιτικού μεσσία». Αν χάσεις, λες πως φταις εσύ. Αν ξαναβγείς, λες πως σε κάλεσε η ιστορία. Και το χειρότερο; Κάποιοι το πιστεύουν.
Ο Αλέξης Τσίπρας, αφού κυβέρνησε, ήρθε, είδε, υπέγραψε, έχασε και παραιτήθηκε, επέστρεψε στα πολιτικά πράγματα με την αυτοπεποίθηση που μόνο ένας άνθρωπος που ξεχνάει το παρελθόν του μπορεί να έχει. Ενώ το εκλογικό του αποτέλεσμα ήταν μια οδυνηρή υπενθύμιση ότι οι υποσχέσεις χωρίς αντίκρισμα έχουν ημερομηνία λήξης, ο ίδιος συνεχίζει να αντιμετωπίζει τον εαυτό του σαν τον άνθρωπο που “κάποια στιγμή θα δικαιωθεί από την Ιστορία”. Ή έστω από μια δημοσκόπηση.
Ο μεσσιανισμός στην ελληνική πολιτική είναι σαν τον χαλβά του μπακάλη: απλώνεται παντού, δεν χορταίνεις, αλλά μετά σε βαραίνει.
Παρά την πανηγυρική του ήττα στις εκλογές του 2023, επιμένει να παρουσιάζεται ως η μοναδική λύση για το αύριο. Το αξιοσημείωτο δεν είναι ότι το πιστεύει — αλλά ότι το λέει δυνατά.
Είναι η κλασική περίπτωση «πολιτικής ανάστασης χωρίς σταύρωση». Όταν καταποντίζεται, δεν αναρωτιέται τι πήγε στραβά. Αντίθετα, αναζητά τον λαό που “δεν τον κατάλαβε”. Δηλαδή, έναν λαό που πεισματικά επιμένει να θυμάται τι συνέβη τα προηγούμενα χρόνια. Μια ασυγχώρητη πράξη.
Αν πάμε λίγο πιο ανατολικά, το Ιράν μας δείχνει την άλλη όψη του ίδιου νομίσματος – μόνο που εκεί το νόμισμα το ελέγχουν μουλάδες και φυλάσσεται σε πυρηνικό καταφύγιο. Έχουν χώρα με ατελείωτο πετρέλαιο, φυσικό αέριο και – το τελευταίο trend – κοιτάσματα λιθίου. Κι όμως, θέλουν να φτιάξουν πυρηνικό πρόγραμμα. Γιατί; Διότι, όπως λένε, «είναι ειρηνικό». Ειρηνικό όπως τα τάπερ: ποτέ δεν ξέρεις τι θα έχει μέσα.
Οι μουλάδες – με πατροπαράδοτη στολή και σύγχρονη πυρηνική φιλοδοξία – θέλουν να φτιάξουν ατομική ενέργεια, όχι γιατί τους λείπει ρεύμα, αλλά γιατί έτσι αποκτάς γεωπολιτικό ίματζ.
Οι μουλάδες, δεκαετίες στην εξουσία, έχουν φέρει τη χώρα σε οικονομική και κοινωνική ασφυξία, αλλά αντί να κοιτάξουν την κατάσταση με ρεαλισμό, κοιτάνε… πυρηνικά. Ενώ είναι μια χώρα με θηριώδη κοιτάσματα φυσικών πόρων, αλλά επιμένει να αναπτύσσει τεχνολογία που θυμίζει κακό sequel του Dr. Strangelove. Η λογική; Όσο πιο πολλά έχεις, τόσο πιο πολύ πρέπει να κάνεις ότι δεν έχεις. Γιατί έτσι δείχνεις ταπεινότητα. Ή εξουσία. Ή και τα δύο, αν βάλεις αρκετό καπνό γύρω από το σχέδιο.
Η προσέγγισή τους δείχνει ότι το μεσσιανικό σύνδρομο δεν χρειάζεται καν λογική. Αρκεί μια στολή, ένα κήρυγμα, και μια γενναία δόση παράνοιας. Το αποτέλεσμα είναι μια πυρηνική ιλαροτραγωδία, που παίζεται σε συνέχειες με τίτλους όπως: “Ο Αλλάχ είναι μαζί μας – αλλά καλού κακού φορτίστε τις κεραίες”
Αν μη τι άλλο, η πολιτική έχει γίνει το καλύτερο stand-up – με τη διαφορά ότι εδώ το κοινό δεν γελάει, κλαίει με νοήματα.
Το κοινό όμως είναι κουρασμένο. Και κυρίως, δεν ξεχνάει εύκολα. Η επιστροφή των “παλιών” σαν “νέοι” και η προώθηση πυρηνικών σχεδίων σε χώρες πνιγμένες στους φυσικούς πόρους, αποδεικνύουν πως η σύγχρονη παράνοια δεν χρειάζεται σχέδιο – μόνο αυτοπεποίθηση.
Ο πολιτικός μεσσιανισμός είναι, τελικά, ένα επάγγελμα χωρίς ωράριο και χωρίς συμβόλαιο. Είναι όμως με πάθος.
Η νέα γενιά των «μεσσιών» δεν χρειάζεται θαύματα. Χρειάζεται hashtags. Το πολιτικό come-back βασίζεται πια σε ευρηματικά σλόγκαν, τηλεοπτικές εμφανίσεις και λαϊκίστικες ατάκες για να διαμορφώσει την εικόνα ενός ηγέτη που “δεν έφταιγε” — απλώς οι άλλοι δεν ήταν έτοιμοι για την αλήθεια του.
Ο πολιτικός μεσσιανισμός δεν πέθανε. Απλώς άλλαξε φίλτρα στο Instagram. Είναι πάντα έτοιμος να εμφανιστεί με νέο λογότυπο, νέα γραβάτα (ή χωρίς) και την ίδια παλιά υπόσχεση: «Αυτός ο λαός με χρειάζεται. Δεν το ξέρει ακόμα, αλλά θα το μάθει». Το πρόβλημα δεν είναι ότι αυτοί το λένε. Το πρόβλημα είναι ότι κάποιοι ακόμα το ακούνε.
Η επιστροφή αυτών που απέτυχαν στην εξουσία, με το αφήγημα της… σωτηρίας, αποτελεί ένα από τα πιο ειρωνικά χαρακτηριστικά της σύγχρονης δημοκρατίας. Δεν βασίζεται σε έργο, αλλά σε αφήγηση. Δεν εμπνέει εμπιστοσύνη, αλλά αμηχανία.
Και, εν τέλει, η μόνη αλήθεια που μπορούμε να δεχτούμε με βεβαιότητα είναι αυτή που διατύπωσαν οι Monty Python:
«Δεν είναι ο Μεσσίας. Είναι απλώς ένα πολύ άτακτο αγόρι με μικρό πολιτικό έλεγχο και μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του».
