Toυ Νίκου Κουλούσιου
Η πανδημία του κορονοϊού, όπως και η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008, δεν ξεγύμνωσε μόνο τα αδιέξοδα των ελίτ, τις εγκληματικές αστοχίες των πολιτικών και τη διαφθορά των ιθυνόντων. Αποκάλυψε και την παθολογία μιας κοινωνίας που την χαρακτηρίζει, με ολοένα και πιο δραματικούς ρυθμούς, η άγνοια, η έλλειψη παιδείας/καλλιέργειας, η πνευματική εξάντληση και η συλλογική άνοια. Τον κορονοϊό τον έφερε ο Μπιλ Γκέιτς. Την παγκοσμιοποίηση ο Σόρος. Η Χίλαρυ Κλίντον και ο Τομ Χανκς κινούν τα νήματα ενός διεθνούς δικτύου παιδεραστίας, ενώ σιγοντάρουν και την δημιουργία παγκόσμιας διακυβέρνησης.
Ο καθένας μπορεί να κατανοήσει γιατί οι θεωρίες συνωμοσίες είναι το αγαπημένο σνακ των κατατρεγμένων, των ευάλωτων, των απαίδευτων αυτού του πλανήτη. Όταν νιώθεις ότι βάλλεσαι από παντού, γίνεσαι το πιο εύκολο θύμα που θα καταπιεί αμάσητες ένα κάρο παραφιλολογίες για το πως «μας ψεκάζουν» ή «μας πλασάρουν ταυτότητες και τσιπάκια». Όταν όλο και περισσότεροι πολίτες γοητεύονται από ή πιστεύουν με πάθος σε αβάσιμες υποψίες, αστήριχτες εικασίες και σατανικές δολοπλοκίες άνευ πειστικού ερείσματος στην αλήθεια, και τις ανάγουν σε θεωρίες που φιλοδοξούν να εξηγήσουν τον ρου της ιστορίας ή τα δεινά του κόσμου, το μέλλον που διαγράφεται για όλους μας ανεξαιρέτως είναι ζοφερό.
Δεν αντιλέγω, ότι πίσω από τα μεγάλα ζητήματα της ανθρωπότητας μπορεί να κρύβονται σκοτεινά κίνητρα και συμφέροντα. Όμως το θέμα δεν είναι ποτέ τόσο απλό, όσο παρουσιάζεται. Όταν τα συμφέροντα αποκτούν συγκεκριμένο όνομα, κι αυτό γίνεται μαζικά και κατά πολύ αυθαιρέτως, υπό το βάρος αμφιβόλου κύρους ειδήσεων που δηλητηριάζουν την ανάγκη του ανθρώπου για ουσιαστική γνώση των φαινομένων, τότε η υπόθεση δεν είναι καθόλου απλή. Όταν ο κόσμος αναζητά απαντήσεις και λύσεις όχι στην ιστορία, ούτε στα βιβλία και τη μόρφωση, αλλά τρέφεται αποκλειστικά με μπουκίτσες ψεύτικων ειδήσεων της δημοσιογραφίας του facebook, τότε καταντά αναπόφευκτο να μην μπορεί να δει το δικό του ρόλο στη διαμόρφωση της συλλογικής ευθύνης και του κοινού πεπρωμένου, και να εστιάζει αντ’ αυτού στο τι έκανε ο ένας ή ο άλλος βαθύπλουτος μεγιστάνας.
Οι θεωρίες συνωμοσίας, που ακούγονται μάλιστα πλέον και μέσα σε κοινοβούλια ευρωπαϊκών χωρών χωρίς να παρατίθενται στοιχεία και αποδείξεις, όπως συνέβη στην Ιταλία και την Ελλάδα, δεν είναι χαρακτηριστικά ενός μορφωμένου και καλλιεργημένου λαού. Είναι μάλλον σημάδια ένδειας, ενδείξεις σκοταδισμού και ημιμάθειας, είναι κυνήγι μαγισσών και σημεία παρακμής μιας κοινωνίας.
Το να κατηγορείς έναν άνθρωπο χωρίς στοιχεία είναι δείγμα της δικής σου τεμπελιάς να ψάξεις να βρεις τις πραγματικές αιτίες των φαινομένων. Όταν δεν το κάνεις και προτιμάς την ευκολία της θεωρίας συνωμοσίας, αυτό χαρακτηρίζει εσένα περισσότερο παρά αυτόν που κατηγορείς. Ο καθένας μπορεί να βγει να πει: Αυτός ο ζάμπλουτος, ο διαπλεκόμενος είναι πίσω από την καταστροφή της γης!! – αλλά χωρίς στοιχεία, χωρίς αποδείξεις και εξακριβωμένα ονόματα, είναι όλα προπαγάνδα, μία φούσκα, μία θεωρία, που δεν βοηθά τον δημοκρατικό διάλογο αλλά συντελεί στη σύγχυση. Θυμίζει μεσαίωνα ή, για να το φέρουμε πιο κοντά στα σημερινά ιστορικά δρώμενα, θυμίζει την περίοδο πριν τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Είναι και οι θεωρίες συνωμοσίας, ιδίως όταν τις ακολουθούν ολοένα και περισσότερος κόσμος, ένας οιωνός που μόνο καλά δεν προμηνύει για τον κόσμο.
Στην Αμερική, μέρος του γοήτρου του Τραμπ και της εκλογής του σε Πρόεδρο, οφείλεται στο ότι ενσωμάτωσε στη ρητορική του σειρά θεωριών συνωμοσίας που κυκλοφόρησαν εναντίον της Κλίντον σε ουκ ολίγα, μικρά και μεγάλα, μέσα ενημέρωσης και κανάλια κοινωνικής δικτύωσης.
Εμείς τον φέραμε τον Τραμπ, θα μπορούσε να πει ένας οποιοσδήποτε Αμερικανός. Όπως και τον Μπερλουσκόνι τον έκαναν πρωθυπουργό οι Ιταλοί και μάλιστα σε πολλαπλές εκλογικές διαδικασίες και μάχες. Εμείς είμαστε οι αυτουργοί, όταν απαξιώνουμε τους πολιτικούς συλλήβδην και προστρέχουμε σε λύσεις «τεχνοκρατικής διαχείρισης» ή «τηλεοπτικής δημοκρατίας». Όταν υπακούμε στα κατώτερα ένστικτά μας και αναπτύσσουμε ανοσία στη λογική και στην έννοια της τεκμηρίωσης. Όταν παίρνουμε τις ειδήσεις μας από το facebook, συμμετέχουμε στον κοινωνικό διάλογο του Twitter και ικανοποιούμε την πείνα μας με mc donalds – και τίποτα παραπάνω, τίποτα πιο θρεπτικό. Όταν αντικαθιστούμε την σάτιρα με πλακατζίδικη διάθεση για χαβαλέ και αποχαύνωση. Τα θεμέλια του οικοδομήματος που ανάγει την συνωμοσιολογία σε κυρίαρχη ιδεολογία τα έχουμε θέσει εμείς, από καιρό, δρώντας από φόβο και ενεργώντας αντίθετα προς και πέρα από κάθε λογική, κινούμενοι ενάντια στον ίδιο μας τον έλλογο εαυτό, αποποιούμενοι κάθε ευθύνη στη συνδημιουργία του κόσμου γύρω μας.
Έχει πέσει πολύ προβοκάτσια και προπαγάνδα για να ευδοκιμήσει το φρούτο της συνωμοσιολογίας σε παγκόσμια κλίμακα. Και οι ελίτ έχουν σαφές μερίδιο, γιατί απέτυχαν να μορφώσουν και να εμπλουτίσουν τον λαό με τη δύναμη της γνώσης και της υγειούς αντίληψης των πραγμάτων. Όμως τις ελίτ τις συμφέρει η απαιδευσιά της κοινωνίας, γιατί ωφελούνται από την διασπορά ψευδών ειδήσεων και θεωριών συνωμοσίας, μιας και έτσι καταφέρνουν να αποπροσανατολίζουν την κοινή γνώμη από τις πραγματικές γενεσιουργές αιτίες των γεγονότων. Ούτως ή άλλως, ένα κοινωνικό σύνολο που βρίθει ημιμάθειας και είναι έτοιμο να καταπιεί αμάσητο ότι του προφέρουν σε συσκευασία εύπεπτης θεωρίας, είναι ένα κοινό που μπορεί να χειραγωγηθεί με περισσή ευκολία.
Η διασπορά και εμπέδωση των εν λόγω θεωριών, είναι στην ουσία τους μομφή κατά της δημοκρατίας, και όχι βολές κατά του όποιου συστήματος εξουσίας. Πολλές, αν όχι όλες οι θεωρίες συνωμοσίας, διακινούνται και εργαλειοποιούνται για πολιτικά οφέλη, από τους ηθικούς αυτουργούς της οπισθοδρόμησης και του συντηρητισμού. Τα πραγματικά συμφέροντα που μπορεί να κινούν τα νήματα της ανθρωπότητας είναι μάλλον ανώνυμα, παρά επώνυμα. Όταν φτάσουν να γίνουν επώνυμα, τότε πρόκειται, κατά πάσα πιθανότητα, είτε για την κορυφή του παγόβουνου, είτε για αποδιοπομπαίους τράγους. Και εξυπηρετείται έτσι ο πόθος του ανθρώπου να αποποιηθεί κάθε ευθύνης για το που έχει ολισθήσει το ριζικό του.
Η ανάγνωση και εμπέδωση της ιστορίας και των διδαγμάτων που προσφέρει είναι ένα υγιές αντίδοτο στις θεωρίες συνωμοσίας. Αν ανοίξει κανείς ένα ιστορικό βιβλίο – και το διαβάσει ολόκληρο, όχι μόνο τα αποσπάσματα που κουμπώνουν με τις ήδη διαμορφωμένες απόψεις του – τότε θα δει πως το πεπρωμένο του κόσμου δε γράφεται τόσο από ηγέτες, επιχειρηματίες και επιφανείς άνδρες με ύποπτα κίνητρα.
Τη μοίρα τους την ορίζουν οι άνθρωποι όταν ξυπνούν από τον σκοταδισμό, όταν ανοίγουν διάπλατα τις πόρτες της γνώσης και της επιστήμης, όταν σφιχταγκαλιάσουν τις τέχνες και τον πολιτισμό, και αποφασίζουν να πάρουν την τύχη στα χέρια τους και να αναλάβουν ενεργό δράση. Ιστορία γράφουν οι επαναστάσεις, οι πολιτικές συγκρούσεις και οι συμβιβασμοί που γίνονται ανάμεσα σε άρχοντες και μη-έχοντες, αυτό που ονομάζουν οι πολιτικοί «κοινωνικά συμβόλαια» ή «συμβόλαια με το λαό».