Του Νταρίο Πριέτο (*)
Όσο κι αν ο Μαρξ, αγαπητέ αναγνώστη, δεν σου λέει τίποτα και πολύ περισσότερο αν δεν σου λέει τίποτα καλό -, είναι βέβαιο ότι περιβάλλεσαι από καταστάσεις που έχουν τη ρίζα τους σ’ εκείνο τον γενειοφόρο διανοητή. Από το κοινωνικό κράτος (ό,τι απομένει από αυτό) στο οποίο έχει κινηθεί το μεγαλύτερο μέρος της ζωής των Ευρωπαίων μέχρι την προσομοίωση της Ιστορίας στην οποία κινούμαστε σήμερα, περνώντας από την αισθητική των έργων τέχνης και των ταινιών ή εκείνη τη μεταμοντέρνα αντίληψη της Δύσης που περιγράφει ο Σλοβένος Σλαβόι Ζίζεκ, όπου ο καπιταλισμός αναμιγνύεται με τον αγώνα για την κοινωνική δικαιοσύνη.
Το ανακεφαλαιώνει ο Οκτάβιο Πας στο βιβλίο του Los signos en rotaci?n (1965): «Αν και η κοινωνία που προέβλεψε ο Μαρξ απέχει πολύ από το να αποτελεί μια ιστορική πραγματικότητα, ο μαρξισμός έχει διεισδύσει τόσο βαθιά στην ιστορία που όλοι μας, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, μερικές φορές χωρίς να το καταλαβαίνουμε, είμαστε μαρξιστές».
Το 2018 συμπληρώνονται 200 χρόνια από τη γέννηση του Καρλ Μαρξ στο Τρίερ και η ρηνανική αυτή πόλη ετοιμάζει περί τις 600 εκδηλώσεις την περίοδο γύρω από την επέτειο, την 5η Μαϊου. Οι αντιπαραθέσεις όμως δεν λείπουν. Πολλοί στο Τρίερ έχουν εξοργιστεί από το μπρούτζινο άγαλμα ύψους έξι μέτρων που δώρισε στην πόλη η κινεζική κυβέρνηση. Ορισμένοι θεωρούν ότι πρόκειται για ένα δηλητηριώδες δώρο από μια κομμουνιστική δικτατορία και άλλοι απλώς δεν θέλουν να βλέπουν στην καρδιά αυτής της καθολικής πόλης τον μεγαλύτερο επαναστάτη των ιδεών κατά τους δύο τελευταίους αιώνες.
Αναρωτιέται έτσι κανείς τι έχει μείνει από τον Μαρξ στις μέρες μας. Πρέπει να στρέψουμε το βλέμμα μας προς την Κίνα, με τη σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς, τη στέρηση των ελευθεριών και την καταστολή; Η υπάρχει κάτι ακόμη;
Η πτώση της ΕΣΣΔ και του σοβιετικού συνασπισμού, στα τέλη του περασμένου αιώνα, δημιούργησε την εντύπωση ότι το μαρξιστικό σχέδιο είχε εξαντληθεί και ότι ο καπιταλισμός είχε κερδίσει οριστικά τη μάχη. Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, όμως, και η παγκόσμια πτώση του βιοτικού επιπέδου που ακολούθησε οδήγησε πολλούς να ξεσκονίσουν τις παλιές εκδόσεις του Κομμουνιστικού Μανιφέστου για να δουν αν υπήρχαν εκεί πράγματα που θα μπορούσε να χρησιμεύσουν ως απάντηση στις ακρότητες της ανεξέλεγκτης αγοράς.
Ο Μαρξ ήταν πολλά πράγματα και υπάρχουν πολλοί Μαρξ. Όπως επισημαίνει όμως ο Κονσταντίνο Μπέρτολο στην ανθολογία του «Χτυπώντας τις πόρτες της επανάστασης», ο Μαρξ «ήταν πάνω απ’ όλα ένας επαναστάτης. Ένας άνθρωπος που ήθελε να κάνει την επανάσταση και να εκπληρώσει το όνειρο μιας ίσης κοινωνίας, και που αφιέρωσε όλη του τη ζωή στο να δείξει τι επανάσταση πρέπει να γίνει, ποιος πρέπει να την κάνει, εναντίον ποιων και με τι μέσα».
Αν ο Πλάτων είχε μια ισχυρή επιθυμία να αλλάξει τον κόσμο, ο Μαρξ ήταν ένας φιλόσοφος που άλλαξε τον κόσμο. Σε ένα παγκόσμιο πλαίσιο όπως εκείνο της Βιομηχανικής Επανάστασης, και με τα αποκαΐδια της Γαλλικής Επανάστασης να βγάζουν ακόμη καπνό, σχεδίασε μια πιο δίκαιη κοινωνία. Το έκανε πρώτα ως δημοσιογράφος και αρθρογράφος, εξαιτίας των ιδεών του όμως αναγκάστηκε στη συνέχεια να εξοριστεί στο Παρίσι, στις Βρυξέλλες και τελικά στο Λονδίνο, όπου έμεινε μέχρι τον θάνατό του. Μαζί με τον φίλο και συνεργάτη του Φρίντριχ Ενγκελς, ο Μαρξ επεξεργάστηκε ένα θεωρητικό σχήμα που σταδιακά έδωσε τη θέση του σε πραγματικά προγράμματα. Ιδέες όπως η πάλη των τάξεων ή οι σχέσεις παραγωγής, πεποιθήσεις όπως ότι ο αστικός καπιταλισμός θα καταβροχθίσει τον εαυτό του, όνειρα όπως ο αντιμιλιταρισμός ή η υπερεθνική κοινωνία, οδήγησαν στη δημιουργία της Πρώτης Διεθνούς, το 1864.
Αυτή η πρώτη εργατική ένωση, όμως, απέτυχε λόγω εσωτερικών ερίδων. Ο Μαρξ εκδίωξε τον Μπακούνιν και τους αναρχικούς. Ο σοσιαλισμός θα χωριζόταν στο εξής σε αναθεωρητές, σοσιαλδημοκράτες, κομμουνιστές, τροτσκιστές. Ακόμη και σήμερα εκπλήσσει η σφοδρότητα των επιθέσεων από την Αριστερά εναντίον της Αριστεράς.
Μια άλλη κρίσιμη πλευρά που πρέπει να εξεταστεί όταν εξετάζεται η επικαιρότητα του Μαρξ είναι η αντίφαση που εξακολουθεί να παρατηρείται όταν πολιτικοί όπως ο Χουάν Κάρλος Μονεδέρο σκεπάζουν με ένα αυτοκόλλητο του Μαρξ τον λογότυπο της Apple στον Mac τους. Ο γερμανός διανοούμενος όχι μόνο δεν ανήκε στην εργατική τάξη, αλλά σε όλη τη διάρκεια της ζωής του δεν έκανε καμιά δουλειά και τον συντηρούσαν η γυναίκα του, η γερμανίδα αριστοκράτισσα Τζένι Φον Βεστφάλεν, και ο Ενγκελς.
Ο Μπέρτολο μιλά για το «μυστήριο Μαρξ» ή για το πώς είναι πιθανό ένας αστός να μετατραπεί σε επαναστάτη. Είναι ένα από αυτά τα μυστήρια που το αστικό σύστημα έχει υποσυνείδητα εσωτερικεύσει, οδηγώντας μας έτσι και πάλι στην αρχή. Όλοι μας, εκμεταλλευτές και εκμεταλλευόμενοι, γεννιόμαστε καπιταλιστές, και εκεί βρίσκεται η άλλη όψη (η σκοτεινή όψη) του προβλήματός μας: στο κατά πόσον είμαστε ικανοί να αντιπαρατεθούμε με το σύστημα που μας παράγει, στο κατά πόσον επιθυμούμε να έρθουμε σε ρήξη με αυτό το σύστημα, με ποιον τρόπο, με ποια έννοια και μέχρι ποιου σημείου.
(*) Ο Νταρίο Πριέτο είναι αρθρογράφος της El Mundo
(Πηγή: El Mundo- ΑΠΕ ΜΠΕ)
