Του Μανώλη Ροζάκη
Όταν ο επικήδειος εκφωνείται από τον θύτη, ο κύκλος τής αδικίας παραμένει ανοιχτός. Καθόσον η αμαρτία (αστοχία) δεν τιμωρείται, δεν δύναται να επέλθει και η επιδιωκόμενη κάθαρσις. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται τόσο στις ιδιωτικές υποθέσεις, όσο και στην ευρύτερη περιοχή τού συλλογικού πεδίου άσκησης της πολιτικής.
Είναι χαρακτηριστική η υπόθεση δολοφονίας στα Γλυκά Νερά, καθώς επίσης και τόσα άλλα “μικρά εγκλήματα” για ιδιωτικές ή κληρονομικές διαφορές. Το ίδιο βέβαια ισχύει και για τίς συλλογικές προεκτάσεις πολιτικών σκανδάλων, που μένουν ανοιχτά και δίχως τιμωρία, όπως είναι για παράδειγμα, οι υπέρογκες δαπάνες και προμήθειες στα εξοπλιστικά και υγειονομικά/φαρμακευτικά προγράμματα, πριν από τα μνημόνια. Η επικοινωνιακή προπαγάνδα επιχειρεί πάντα να αντιστρέψει την πραγματικότητα – ότι δηλαδή πρόκειται για ασήμαντα γεγονότα ή σκευωρίες.
Η επιβολή όμως τής τιμωρίας και η επαναφορά τού δικαίου, πέραν της ηθικής διάστασης, συμβάλλει κυρίως στην επανόρθωση μίας κατάστασης, η οποία δεν είναι λειτουργική. Και αυτό γιατί η αδικία απαιτεί, στην ουσία, την υπερανάλωση πόρων, πού στην πραγματικότητα δεν περισσεύουν από κανέναν.
Ας φανταστούμε λίγο τούς “πόρους” πού αναλώνονται για να οργανωθεί μία αδικία, να συσκοτιστεί το γεγονός της, να βγουν λάδι οι θύτες, και να ενοχοποιούνται τα θύματα. Πόσοι άνθρωποι, πόσα χρήματα, πόση χαμένη ενέργεια πρέπει να σπαταληθεί, για μία αδικία, η οποία στο τέλος αποδεικνύεται ασύμφορη, ειδικά στην περίπτωση, πού οι πραγματικοί ένοχοι παραμένουν ατιμώρητοι (πχ. η εμφανής δυσχέρεια για ανάκαμψη από την οικονομική κρίση, λόγω τής ατιμωρησίας των πραγματικών ενόχων και τής παράλογης εμμονής, σε προηγούμενες καταστροφικές συνταγές). Άδικος κόπος.
Εδώ εμφανίζεται και η μεγάλη οντολογική απορία, που δεν είναι άλλη από τον εκκοινωνισμό της ψυχής, όπως έλεγε ο Καστοριάδης. Ενώ το χαρακτηριστικό αυτό όριο τής αδικίας, πού παραβιάζει το εκάστοτε νομικό πλαίσιο, δεν φαίνεται να είναι εξαρχής εσωτερικά προκαθορισμένο, στην ουσία γίνεται αντιληπτό μόνο μετά την υπέρβασή του. Είναι η λεγόμενη ύβρις, εξυφαίνοντας τον ιστό, πού άλλοτε αντιπαραθέτει το ιδιωτικό απέναντι στο συλλογικό (Αντιγόνη) ή στις πιο ακραίες της εκφάνσεις αναδεικνύει την διαπλοκή τους (μαφία, κυκλώματα παρονομίας και πολιτική διαφθορά). Έτσι φτάνουμε και στην κρίση τής κοινωνίας εν γένει.
Μιλάμε βέβαια για την κρίση τής διαδικασίας ταύτισης, γνωρίζοντας ότι “κάθε κοινωνία δημιουργεί τον δικό της κόσμο, και τις δικές της ιδιαίτερες σημασίες […] που έχουν να κάνουν με τις παραστάσεις γύρω μας, με το τι είναι καλό και τι είναι κακό […] Το νόημα αυτό δεν βρίσκεται, από κοινωνική άπόψη πουθενά, [ενώ θα έπρεπε να] αφορά στην αυτοπαράσταση της κοινωνίας, νόημα μεθέξιμο απο τα άτομα, νόημα που τους επιτρέπει να δημιουργούν για δικό τους λογαριασμό ένα νόημα του κόσμου, ένα νόημα της ζωής και, τελικά, ένα νόημα του θανάτου” (Κ. Καστοριάδης).
Τότε κάνουν και την εμφάνισή τους μικρότερα ή μεγαλύτερα παράδοξα, για τα οποία η “κρίση συνίσταται ακριβώς, στο ότι ο δυτικός κόσμος παύει να θέτει πραγματικά τον εαυτό του υπό αμφισβήτηση” (Κ. Καστοριάδης). Αυτό ακριβώς συμβαίνει και στην σημερινή ελληνική κοινωνία, σε σημείο πού τα παράδοξα τείνουν να αναγνωριστούν ως κανονικότητα.
Στα λεγόμενα “μικρά”, ως θρυαλλίδα εξελίξεων, συγκαταλέγεται για παράδειγμα η άσκηση έντονης ψυχολογικής πίεσης, με την συστηματική όχληση μικροοφειλετών από εισπρακτικές εταιρείες, ενώ υπάρχουν ιδιώτες, επιχειρήσεις και κόμματα που χρωστούν εκατομμύρια ευρώ, χωρίς καμμία επίπτωση – πολίτες σε απόγνωση, χωρίς περιθώρια οικονομικής ανάταξης, και επιχειρήσεις ή κόμματα, πού μεταθέτουν επιδεικτικά τα βάρη τους στην ίδια την κοινωνία, προκαλώντας συνδυαστικά τεράστια προβλήματα στις χρηματοοικονομικές ροές της εγχώριας οικονομίας. Στα “μεγάλα” θα διακρίναμε το πάθος για εξουσία και ανέλιξη, χωρίς αναστολές, πού φέρνουν στην επιφάνεια τα κατώτερα ένστικτα, υποβιβάζουν την ανθρώπινη ύπαρξη σε αναλώσιμο εμπόρευμα, ενώ με απύθμενη υποκρισία και αλαζονεία διαφημίζουν ένα δήθεν ευπόληπτο, υψηλής αισθητικής και καλλιτεχνικής αριστείας πρότυπο κοινωνικής ζωής (lifestyle).
Με έναν τρόπο κατασκευάζεται αυτός ο γυάλινος κόσμος, ο οποίος, ανά πάσα στιγμή, είναι έτοιμος να σπάσει σε χίλια κομμάτια, στην προσπάθειά του να αναγνωρίσει την παραδοξότητα, να αντιμετωπίσει την κενότητα και να αποβάλλει την αλαζονεία και την υποκρισία. Όλα αυτά μπορούν να συμβούν εφόσον η κοινωνική μέθεξη συνδυάσει τη θέληση και τη φαντασία, για να δημιουργήσει ένα νέο αξιακό και λειτουργικό πλαίσιο νοημάτων και σημασιών.
ΥΓ.1: Ο Θρυμματισμένος κόσμος, Κορνήλιος Καστοριάδης
ΥΓ.2: Η άνοδος τής ασημαντότητας, Κορνήλιος Καστοριάδης