Κορνήλιος Καστοριάδης: Η πρώτη βιογραφία του

Του Νίκου Γαλάτη

αρχείο λήψης (1)Δεκαοχτώ χρόνια μετά τον θάνατο του Κορνήλιου Καστοριάδη οι εκδόσεις Πόλις μετέφρασαν- ο Ανδρέας Παππάς- ένα βιβλίο που φωτίζει το έργο του ως οικονομολόγου, κοινωνιολόγου, ψυχαναλυτή και πολιτικού. Η βιογραφία που υπογράφει ο Φρανσουά Ντος βασίζεται σε  έρευνα αρκετών ετών και συζητήσεις με εκατοντάδες που γνώριζαν καλά τον Καστοριάδη, αλλά και σε επισταμένη μελέτη των αρχείων του. Είναι η πρώτη βιογραφία ενός από τους πιο σημαντικούς στοχαστές του 20ού αιώνα.

Ο François Dosse είναι ιστορικός και επιστημολόγος, καθηγητής της σύγχρονης ιστορίας στο IUFM του Créteil και διδάσκει στο ΙΕΡ του Παρισιού. Με αφετηρία τη νεανική πολιτική δράση του Καστοριάδη στην κατεχόμενη Αθήνα, ο Francois Dosse αναφέρεται αρχικά στην άφιξή του στο Παρίσι. Ήταν κι αυτός ένας από τους υπότροφους που ταξίδεψαν με το θρυλικό “Ματαρόα”-, τη συμμετοχή του στο γαλλικό τροτσκιστικό κίνημα, την ίδρυση του περιοδικού Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα -το πρώτο έντυπο της Αριστεράς που θα ασκήσει κριτική στο σοβιετικό οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο.

Ο Πιερ Βιντάλ-Νακέ, αναφερόμενος στον Καστοριάδη, έκανε λόγο για “μεγαλοφυΐα”, ενώ ο Εντγκάρ Μορέν τον αποκάλεσε “τιτάνα του πνεύματος”. Ο Ντος παρακολουθεί την πορεία του από την Κωνσταντινούπολη στην Αθήνα και μετά στο Παρίσι.  Από τις τροτσκιστικές ομάδες των αθηναϊκών χρόνων μέχρι τις συγκρούσεις με τον Λουί Αλτουσέρ και  τον Νίκο Πουλαντζά, ο οποίος μάλιστα είχε υπαινιχθεί ότι ο Καστοριάδης δρούσε σαν πράκτορας του αμερικανικού ιμπεριαλισμού, λόγω της εργασίας του τελευταίου στον ΟΟΣΑ και της εχθρότητάς του προς την ΕΣΣΔ.

Το 1938, ο  Κορνήλιος, αριστούχος της Λεοντείου -με βαθμό άριστα (10) και διαγωγή αρίστη- γίνεται μέλος του πυρήνα της Κομμουνιστικής Νεολαίας, της ΟΚΝΕ. «Δεν έχει σημασία να αφηγηθώ εδώ πώς ένας νέος που είχε πρόσφατα ανακαλύψει τον μαρξισμό θεώρησε ότι ήταν υποχρέωσή του να προσχωρήσει στην ΟΚΝΕ κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά. Όπως δεν έχει σημασία και να εξηγήσω γιατί, μετά την κατοχή της χώρας από τις δυνάμεις του Άξονα και τη γερμανική επίθεση κατά της Σοβιετικής Ενωσης, ο σοβινιστικός προσανατολισμός του ΚΚΕ και η δημιουργία του ΕΑΜ ήταν απόρροια της γενικότερης στάσης του, που θα μπορούσε να αλλάξει μόνον με ιδεολογική πάλη στο εσωτερικό του Κόμματος. Η προσφυγή στην ωμή βία ως μοναδικό αντεπιχείρημα και οι εκπομπές του σοβιετικού ραδιοφώνου φρόντισαν σύντομα να διαλύσουν τις ψευδαισθήσεις αυτού του νεαρού».

1_2-1Όταν ο τοπικός υπεύθυνος του ΚΚΕ τον κάλεσε, μαζί με έναν άλλον σύντροφό του, να δώσει εξηγήσεις για την αποστασιοποίησή του από τις κομματικές δραστηριότητες, αποφάσισε να μην πάει. Βγήκε ραντεβού που είχε με μια κοπέλα. Ο φίλος του Καστοριάδη, που υπάκουσε στην κομματική εντολή να παρουσιαστεί, λίγες μέρες αργότερα θα βρεθεί νεκρός σε έναν από τους λόφους της Αθήνας.

«Αυτό που συνέβη τον Δεκέμβριο του 1944 δεν μπορούσε σε καμιά περίπτωση να γίνει κατανοητό με τη βοήθεια των τροτσκιστικών, ή ακόμα και γενικά μαρξιστικών, “σχημάτων”. Από τη μια, οι λαϊκές μάζες –ή έστω ένα μεγάλο τμήμα από αυτές– παίρνουν μέρος στις συγκρούσεις και υποστηρίζουν το Κομμουνιστικό Κόμμα, πιστεύοντας ότι η νίκη του ΚΚΕ θα αλλάξει το καθεστώς. […] Από την άλλη, ήταν φανερό–τουλάχιστον σε μένα– ότι πράγματι το ΚΚΕ θα άλλαζε το καθεστώς, αν νικούσε, εγκαθιδρύοντας όχι βέβαια τον σοσιαλισμό, αλλά μια δικτατορία –με το προσωνύμιο “λαϊκή δημοκρατία”– και αρχίζοντας να μετατρέπει τη χώρα σε σοβιετικού τύπου κοινωνία».

upl56685878f3dc7«Δολοφόνησαν, αφού πρώτα του έβγαλαν τα μάτια, τον σπουδαστή Θανάση Οικονόμου, στέλεχος της ΕΠΟΝ, στου Γκύζη που, μαζί με κάποιους άλλους, είχε προσχωρήσει στην οργάνωσή μας. Δολοφόνησαν τον Θύμιο Αδραμυτίδη, έναν από τους πιο αγνούς και πιο σεμνούς αγωνιστές, στην αυλή του νοσοκομείου. […] Έσφαξαν με μαχαίρι –όπως σφάζουν τα πρόβατα– τον Παναγιώτη Τσιγκέλη, εργάτη, που είχε δραπετεύσει από το νησί όπου ήταν εκτοπισμένος, αμέσως μόλις τον συνέλαβαν στην πλατεία Βάθης. Σκότωσαν τον Νίκο Αραβαντινό, παλαιό διεθνιστή κομμουνιστή, γνωστόν σε όλη την Κεφαλονιά για τους αγώνες του στο εργατικό και αγροτικό κίνημα».

Η Ελλάδα οδηγείται στον Εμφύλιο. Ο νεαρός Καστοριάδης στο Παρίσι έγινε μέλος της τροτσκιστικής Τετάρτης Διεθνούς, αλλά μετά το 1948 θα εγκαταλείψει οριστικά το τροτσκιστικό κίνημα. Τότε άρχισε να εργάζεται στην υπηρεσία Στατιστικής Εθνικών Λογαριασμών και Μελετών Ανάπτυξης του ΟΟΣΑ.Από τα κείμενα εκείνης της περιόδου προέκυψαν τα βιβλία: Η Γραφειοκρατική Κοινωνία (1973), Η Πείρα του Εργατικού Κινήματος (1974), Το Περιεχόμενο του Σοσιαλισμού, Σύγχρονος Καπιταλισμός και Επανάσταση, Η Γαλλική Κοινωνία (1979).

«Η ρωσική επανάσταση οδήγησε στην εγκαθίδρυση ενός νέου τύπου καθεστώτος εκμετάλλευσης και καταπίεσης όπου μια νέα κυρίαρχη τάξη, η γραφειοκρατία, σχηματίστηκε γύρω από το κομμουνιστικό κόμμα».

Francois Dosse
Francois Dosse

Χωρίς διαβατήριο ο Καστοριάδης είναι ένας underground διανοούμενος που υπογράφει τα κείμενα του χρησιμοποιώντας διάφορα ψευδώνυμα (Pierre Chaulieu, Paul Cardan, Marc Noiraud κ.α). Στις σελίδες του περιοδικού πρωτοεμφανίστηκαν και μερικά από τα σημαντικότερα κείμενα της πρώτης περιόδου της σκέψης του, τα οποία αργότερα έμελλε να δημοσιευθούν μέσα από τις εκδόσεις βιβλίων του, όπως τα: «Η Γραφειοκρατική Κοινωνία», «Η Πείρα του Εργατικού Κινήματος» και του ίσως σημαντικότερου έργου του «Η Φαντασιακή Θέσμιση της Κοινωνίας».

Το 1967 η ομάδα του Socialisme ou Barbarie διαλύεται. Τα κείμενα και η σκέψη της ομάδας και κυρίως του Καστοριάδη ή του Γκυ Ντεμπόρ γέννησαν τον Μάη του 68. Το 197ο Καστοριάδης αποκτά την γαλλική υπηκοότητα και στρέφεται στην ψυχανάλυση. Το 1979 θα γίνει διευθυντής της Ecoles des Hautes Etudes en Sciences SocialesΤα τελευταία χρόνια της ζωής του επισκέφθηκε αρκετές φορές την Ελλάδα και αναγορεύεται επίτιμος διδάκτορας στο Πάντειο και το Δημοκρίτειο Θράκης.  Πέθανε σε ηλικία 75 ετών, το 1997. “Η πολιτική δεν έπαψε να είναι χειραγώγηση που αυτοκαταγγέλλεται η ίδια” θα γράψει στην “Φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας”.