Του Νίκου Ξυδάκη
Οι μεγάλες ιστορικές τομές μεταπολεμικά αποτέλεσαν αφετηρίες για σημαντικές εξελίξεις στον οικονομικό και κοινωνικό βίο της χώρας. Στο μέτρο που μια ιστορική τομή σημαίνει ρήξη με το παρελθόν, αναδιατάσσει εκ βάθρων τα δεδομένα για τις επόμενες δεκαετίες, στο εσωτερικό της χώρας αλλά και στις διεθνείς της σχέσεις. Ο χρεοκοπία και ο πόλεμος τη δεκαετία του 1890, οι πόλεμοι και η Μικρασιατική Καταστροφή το 1912-22, ο Β’ Πόλεμος, η Κατοχή, ο Εμφύλιος, η Χούντα και ο εδαφικός ακρωτηριασμός της Κυπριακής Δημοκρατίας, λειτούργησαν σαν καταλύτες για σειρά ανακατατάξεων σε κοινωνικό, θεσμικό και οικονομικό επίπεδο, ενώ οδήγησαν σε κεντρικές αποφάσεις για την ενσωμάτωση της χώρας στον ευρωατλαντικό και τον δυτικοευρωπαϊκό σχηματισμό.
Αντιστοίχως λειτούργησε και λειτουργεί η χρεοκοπία και η μνημονιακής υπαγωγή της χώρας μετά το 2010. Αναίρεσε και αναιρεί φαντασιώσεις, οδηγεί σε βίαιους κοινωνικούς και οικονομικούς μετασχηματισμούς, αναδιατάσσει τον πολιτικό χάρτη και κυρίως διαμορφώνει ένα νέο πλαίσιο διασύνδεσης της χώρας με τον διεθνή παράγοντα, ακριβώς λόγω του χρέους και της επιτροπείας. Τηρουμένων των αναλογιών, όπως η Μεγάλη Ιδέα του 19ου αιώνα τερματίζεται οδυνηρά στα μικρασιατικά παράλια, αλλά και στην εδαφική επέκταση, έτσι και τώρα, η ιδέα της ισχυρής, ίσως και αυτάρεσκης, Ελλάδας της Μεταπολίτευσης τερματίζεται οδυνηρά με τη Μεγάλη Ύφεση.
Ιστορική καμπή
Λίγες εβδομάδες μετά την ολοκλήρωση του τρίτου και τελευταίου προγράμματος, η χώρα καλείται, δια του αντιπροσωπευτικού πολιτικού συστήματος, να ορίσει νέες συντεταγμένες για τη μετά το μνημόνιο πορεία. Καλείται να χαράξει στρατηγικές σε ένα ευρύ πλέγμα θεμάτων, ώστε να χτιστεί το νέο εθνικό αφήγημα.
Η κυβέρνηση της Αριστεράς έχει την ιστορική ευθύνη να γυρίσει σελίδα και να αρχίσει να γράφει τις δικές της προγραμματικές προτάσεις στην κομβική αυτή στιγμή. Όπως κατάφερε μέσα από αναιρέσεις, επώδυνους συμβιβασμούς, λάθη και σκληρές προσπάθειες να βγάλει τη χώρα στο ξέφωτο, έτσι και τώρα έχει τον πρώτο λόγο να οδηγήσει τη χώρα σε νέες θεσμίσεις, πάνω στις οποίες βέλτιστο θα ήταν να υπάρξει μια καταρχήν ευρύτερη συμφωνία.
Συνεπώς απαιτείται δράση σε πολλά μέτωπα. Η διασφάλιση όρων βιωσιμότητας του χρέους μέσα στον ήδη συμφωνημένο οδικό χάρτη είναι εκ των ων ουκ άνευ. Πρόκειται για μια μακρά διαδικασία που απαιτεί διαρκή προσπάθεια, ώστε το χρέος να πάψει σε βάθος χρόνου να αποτελεί μοχλό αναίρεσης της εθνικής κυριαρχίας.
Δημοκρατική αναγέννηση
Η αναβάθμιση των θεσμών της Ελληνικής Δημοκρατίας επείγει, όχι μόνο διότι είναι η ουσιαστικότερη προϋπόθεση για οικονομική ανάπτυξη και κοινωνική δικαιοσύνη, αλλά και διότι η παρατεταμένη βαθιά κρίση έχει κλονίσει την πίστη των πολιτών προς τη δημοκρατία. Η λειτουργικότητα και η ακεραιότητα των δημοκρατικών θεσμών, η δημόσια διοίκηση σε ρόλο αρωγού και ρυθμιστή, ένα δίκαιο και πρακτικό φορολογικό σύστημα, η διαρκής άντληση πολιτικής νομιμοποίησης και η διαρκής λογοδοσία, αυτά είναι τα όπλα της δημοκρατίας. Όπλα απέναντι στη δημαγωγία του ακροδεξιού αυταρχισμού και ρατσισμού και στην «απολιτική» μα βαθύτατα ταξική διακυβέρνηση (governance) των τεχνοκρατών, δύο ρεύματα ταυτισμένα με τη νεοφιλελεύθερη βαρβαρότητα, παρά τις ρητορικές διαφορές. Μια τολμηρή συνταγματική αναθεώρηση θα βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση.
Δημογραφία
Συνδεόμενη με το χρέος αλλά και με τη γεωπολιτική ισχύ της χώρας είναι η δημογραφική εξέλιξη του ελληνισμού. Η πληθυσμιακή συρρίκνωση συνιστά ίσως τη μεγαλύτερη μακρο-απειλή, καθώς οδηγεί σε συρρίκνωση του ΑΕΠ, αποσταθεροποίηση του ασφαλιστικού, εξασθένηση της εθνικής άμυνας. Ενας γηράσκων, φθίνων λαός προφανώς δεν παράγει νέες ιδέες, δεν προσαρμόζεται, δεν ανανεώνεται, δεν βαδίζει με αυτοπεποίθηση προς το μέλλον. Καθώς δε ελληνισμός βρίσκεται και εκτός Ελλάδος, και μάλιστα ενισχυμένος από το κύμα νεομετανάστευσης, ο δημογραφικός μαρασμός έχει και ένα άλλο, δευτερογενές, κόστος: τον «αφελληνισμό» των εκτός Ελλάδος Ελλήνων μετά την απομάκρυνση από το εθνικό κέντρο.
Η θέσπιση μόνιμης επικούρησης της οικογένειας και η σταθερή οικονομική ανάπτυξη είναι τα ελάχιστα μέσα για ανάσχεση της δημογραφικής φθίσης. Επιπλέον, μια συνολική προσέγγιση του μεταναστευτικού θα πρέπει να επικουρεί, έστω βραχυπρόθεσμα, την εθνική δημογραφική πολιτική, μέσω της διαχείρισης ροών και των πρακτικών ένταξης.
Βrand «Hellas»
Στα παραπάνω μέτωπα η χώρα έχει σημαντικά όπλα. Ήδη τείνει να εδραιωθεί η συνειδητοποίηση ότι το παραγωγικό μοντέλο πρέπει να γίνει βιώσιμο και βασισμένο στην αειφορία και την εξωστρέφεια. Ήδη ο ρόλος της Ελλάδας ως ναυτιλιακής και τουριστικής δύναμης είναι αναγνωρισμένος· εντούτοις πρώτη προτεραιότητα είναι η διαμόρφωση πολιτικών βιώσιμης ανάπτυξης πέρα από αυτά τα παραγωγικά πεδία, και σε μια σειρά άλλα, υπάρχοντα, λανθάνοντα ή καινοφανή.
Παράλληλα το brand «Hellas», σε έναν κόσμο που κυριαρχείται από τη διαταραχή και την αστάθεια, μπορεί να λειτουργήσει ως σταθεροποιητικό σημείο αναφοράς για την ευρύτερη περιοχή των Βαλκανων και της ΝΑ Μεσογείου. Εκπροσωπεί αξίες, μακρά ιστορία και μια περιφερειακή ισχύ που μπορεί να οδηγήσει σε μια νέα τοποθέτηση της χώρας στον ταραγμένο κόσμο. Τέλος, η γεωγραφική θέση της χώρας, αλλά και το διαμορφωμένο και υπό διαμόρφωση πλέγμα σχέσεων με το διεθνή παράγοντα, είναι ένα άυλο κεφάλαιο διόλου ευκαταφρόνητο.
Πάνω σε αυτόν τον εύθραυστο και απρόβλεπτο καμβά υποκειμενικών αδυναμιών, αντικειμενικών δυνατοτήτων, διεθνών ισορροπιών, διαρκών προκλήσεων, καλούνται όλοι, πολίτες και πολιτικό σύστημα, να υφάνουν μια βαθιά παρατεταμένη ανανέωση, για να μπορέσει η χώρα να επουλώσει πληγές και να πάει στην επόμενη ιστορική της φάση. Μεταρρυθμιστική τόλμη, προγραμματικός λόγος και δεσμεύσεις, πραγματισμός, όραμα. Τίποτε λιγότερο.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ