Του Νίκου Φωτόπουλου
Γιουγκοσλαβία – Ουκρανία : το κλείσιμο ενός ιστορικού κύκλου.
Η ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας δεν είναι βιώσιμη χωρίς τη Ρωσία. Η διατήρηση του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής απαιτεί αυτόνομη ρεαλιστική στρατηγική, όχι τυχοδιωκτικές σταυροφορίες που θα μας βυθίσουν σε νέα οικονομική, κοινωνική και στρατηγική κρίση.
Κάθε ελληνική συμφωνία για κυρώσεις στη Ρωσία οφείλει να συνεκτιμά τα αντίποινα, να απαιτεί την κάλυψη των ζημιών και να εξαρτάται από ευρωπαϊκές κυρώσεις σε βάρος της Τουρκίας.
Σήμερα κλείνει o ιστορικός κύκλος που είχε ανοίξει με τον διαμελισμό της ΕΣΣΔ και τους βομβαρδισμούς της Γιουγκοσλαβίας. Τέλειωσε οριστικά η επέκταση του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς η οποία, σύμφωνα με τους ίδιους τους αρχιτέκτονες του κυρίαρχου δυτικού δόγματος του containment (όπως ο Kennan), αποτέλεσε το μεγαλύτερο στρατηγικό λάθος της Δύσης μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Στο μέλλον, όχι άμεσα, θα πιεστούν εκ των πραγμάτων και οι χώρες της Βαλτικής να εγκαταλείψουν τον ρόλο προκεχωρημένου φυλακίου του ΝΑΤΟ. Μια ορισμένη ψυχροπολεμική αντίληψη για τα θέματα άμυνας και ασφάλειας, η οποία διατηρήθηκε και μετά τη διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας, εξάντλησε τα όριά της στον νέο πολυπολικό κόσμο. Μεγάλη χαμένη της υπόθεσης η ΕΕ, που αδυνατεί να διαδραματίσει αυτόνομο στρατηγικό ρόλο εντός της Δύσης, αλλά και ιδιαίτερα η Γερμανία, για την οποία ξημερώνει περίοδος οικονομικής και κοινωνικής κρίσης.
Την περασμένη δεκαετία, η Γερμανία κατόρθωσε να μετακυλίσει την οικονομική κρίση στον ευρωπαϊκό Νότο, μένοντας σχετικά ανέγγιχτη. Διέθετε, συγχρόνως, τον ρεαλισμό να χτίσει ένα modus vivendi με τη Μόσχα που της εξασφάλιζε στρατηγικό βάθος και άφθονο φυσικό αέριο. Ωστόσο, υπό την πολύπλευρη, «βαθιά» πίεση του υπερατλαντικού «κράτους – φίλου» επί Προεδρίας Ομπάμα, το ευνοϊκό για εκείνην status quo άρχισε σταδιακά να ανατρέπεται. Η διολίσθηση στον αντιρωσικό παροξυσμό, που οδήγησε αρχικά στην εγκατάσταση ακροδεξιών και νεοναζιστών στο Κίεβο («Σβόμποντα», Δεξιός Τομέας) με το πραξικόπημα Μαϊντάν το 2014 και, ύστερα, στην ενθάρρυνση του Ζελένσκι να μην εφαρμόζει τις συμφωνίες του Μινσκ (Τάγμα Αζόφ, παραστρατιωτικές ομάδες στις ανατολικές επαρχίες), τώρα θα χτυπήσει και την ίδια.
Τα εύκολα, αστόχαστα και υποκριτικά λόγια της υπουργού Εξωτερικών της Γερμανίας («είμαστε έτοιμοι να πληρώσουμε το τίμημα της ελευθερίας») στην πράξη σημαίνουν μαύρες μέρες σκληρών οικονομικών μέτρων και κοινωνικών συγκρούσεων στο εσωτερικό της, δίχως να εξετάζεται τι μπορεί να σημαίνουν ξανά για τον ευρωπαϊκό Νότο. Είναι, άραγε, ο γερμανικός λαός έτοιμος να βιώσει την ελληνική εμπειρία της περασμένης δεκαετίας, ακολουθώντας τις ανιστόρητες και καταστροφικές προτροπές της κυρίας Μπέρμποκ, η οποία εζήλωσε δόξα Γιόσκα Φίσερ;
Ο καγκελάριος Σολτς, ρεαλιστής μέχρι χτες, τελικά διέβη τον Ρουβίκωνα. Λύγισε σε ένα γενικότερο κλίμα το οποίο θα βλάψει, πριν απ’ όλα, την ίδια τη χώρα του. Σε μια ιστορική ομιλία του στη γερμανική Βουλή, εγκατέλειψε όλες τις μεταπολεμικές σταθερές της γερμανικής πολιτικής, συρόμενος πίσω από τις πιο μιλιταριστικές, ψυχροπολεμικές πτέρυγες του αμερικανικού κατεστημένου και χάνοντας κάθε σχετική αυτονομία στο διεθνές σύστημα. Επιστέγασμά της ένα γιγαντιαίο εθνικό πρόγραμμα στρατιωτικών εξοπλισμών, ένα διαρκές «πρόγραμμα του αιώνα».
Η Ευρώπη έχει πληρώσει πολύ ακριβά τα γεράκια, «πράσινα» ή άλλα. Τα έχει πληρώσει με απώλεια αυτονομίας, στρατηγική ανυπαρξία και πλήρη αδυναμία ενεργητικής προσαρμογής στις σύγχρονες συνθήκες.
Το στρατηγικό έγκλημα της ματαίωσης της διαδικασίας πολιτικής ενοποίησης των 15 κρατών στις αρχές της δεκαετίας του 2000, μας ακολουθεί μέχρι σήμερα. Επικράτησε η λογική της «χαλαρής», μαζικής διεύρυνσης με τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, κίνηση υπέρ των στενών συμφερόντων μιας ομάδας κρατών του Βορρά καθώς και των ΗΠΑ, σε βάρος της προοπτικής του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Υπήρχε η μακαριότητα της αυταπάτης ότι αρκεί η ήπια ισχύς για να διευθετούνται στο διηνεκές οι ευρωπαϊκές υποθέσεις. Το γιγαντιαίο γερμανικό πρόγραμμα εξοπλισμών απειλεί με οριστικό ενταφιασμό την ευρωπαϊκή ιδέα.
Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για μια συνολική, πολυεπίπεδη κρίση της Δύσης, η οποία λαμβάνει διάφορες μορφές εδώ και 15 χρόνια : οικονομική-τραπεζική, υγειονομική, ενεργειακή, γεωπολιτική. H Δύση αδυνατεί να διαχειριστεί αποτελεσματικά τις επάλληλες κρίσεις και οι λαοί της υφίστανται τις συνέπειες.
Σε όσα υποστηρίζονται σήμερα από πολλούς, ορθά μεν αλλά όψιμα, για την ειρήνη, τη δημοκρατία, την εδαφική ακεραιότητα, το Διεθνές Δίκαιο, την καταδίκη των αναθεωρητισμών, πρέπει να γίνει ένας απαραίτητος «έλεγχος Γιουγκοσλαβίας». Ποιά στάση τήρησαν στην αρχή αυτού του ιστορικού κύκλου, τότε που, για να αλλάξει ο παγκόσμιος γεωπολιτικός χάρτης, επί μια δεκαετία διαμελιζόταν, κομμάτι – κομμάτι, και βομβαρδιζόταν μια μεγάλη, ανοιχτή, πολυπολιτισμική χώρα της γειτονιάς μας; Όσοι δεν ξέχασαν ποτέ το παγκόσμιο έγκλημα στη Γιουγκοσλαβία, δικαιούνται τώρα να καταδικάζουν και να καταγγέλλουν, ευθέως και απερίφραστα, τον πόλεμο, τον μιλιταρισμό, τον κυνισμό, τη βαρβαρότητα και την ωμότητα του Πούτιν σε βάρος της Ουκρανίας. Όσοι, όμως, το 1999 έλεγαν «ούτε με το ΝΑΤΟ, ούτε με τον Μιλόσεβιτς», αν δεν επικροτούσαν κιόλας τη ΝΑΤΟϊκή εισβολή στο Βελιγράδι, όσοι δηλαδή, στην καλύτερη περίπτωση, παρίσταναν τους «ισαποστάκηδες» την ώρα που στο Βελιγράδι βομβαρδίζονταν σχολεία, νοσοκομεία, γέφυρες, πρεσβείες, τηλεοπτικοί σταθμοί, σκοτώνονταν παιδιά και ισοπεδωνόταν με απεμπλουτισμένο ουράνιο μια μεγάλη γειτονική χώρα, ελέγχονται για μεροληψία και οφείλουν να κάνουν την αυτοκριτική τους.
Οι αναφορές ότι «ο Πούτιν ξανάφερε τον πόλεμο στην Ευρώπη για πρώτη φορά μετά το 1945» προκαλούν θυμηδία, ειδικά όταν εκστομίζονται από ελληνικά επίσημα χείλη που ξεχνούν ότι η εναρκτήρια πράξη της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας ήταν η τουρκική εισβολή και κατοχή στην Κύπρο το 1974. Επίσης, στη Γιουγκοσλαβία τη δεκαετία του ‘90 παραβιάστηκαν κατάφωρα θεμελιώδεις αρχές και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου.
Καθιερώθηκε μια συγκεκριμένη ερμηνεία της αρχής της αυτοδιάθεσης, διαλυτική για την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα, και επιβλήθηκαν οι κανόνες της «ανθρωπιστικής επέμβασης», τους οποίους ο Πούτιν επικαλείται σήμερα για να νομιμοποιήσει την εισβολή στην Ουκρανία. Συνεπώς, το σοκ ορισμένων για τον πόλεμο στην Ευρώπη είναι αρκετά ετεροχρονισμένο : άργησε 3 δεκαετίες να εκδηλωθεί.
Η ορθή και συνεπής στάση είναι η εναντίωση στον πόλεμο, από όπου και αν αυτός προέρχεται. Δεν υπάρχει «καλός» πόλεμος. Ο πόλεμος, ως συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα, στο Βελιγράδι και στο Κίεβο, παντού και πάντα, αφήνει πίσω του νεκρούς, ξεκληρισμένες οικογένειες, προσφυγιά, συντρίμμια και ερείπια. Η αντιπολεμική στάση δεν μπορεί να είναι επιλεκτική.
Επιπλέον, πρέπει να σημειωθεί με έμφαση ότι οι Συμφωνίες του Μινσκ (Μινσκ Ι : Σεπτέμβριος 2014 και, ιδίως, Μινσκ ΙΙ : Φεβρουάριος 2015) δεν εφαρμόστηκαν. Επί 8 έτη συνεχίζεται ο εμφύλιος πόλεμος στο εσωτερικό της Ουκρανίας, με αποκλειστική ευθύνη της κυβέρνησης του Κιέβου. Αυτό που βλέπουμε τώρα στην Ουκρανία, δεν είναι παρά η κορύφωση και η τελική πράξη του δράματος ενός πολυετούς power game πέρα από κάθε κανόνα. Και, προφανώς, στις άναρχες συνθήκες επικρατεί η ωμή βία του ισχυρότερου. Η κυβέρνηση της Ουκρανίας λάμβανε διαρκώς κάλπικες υποσχέσεις και διαβεβαιώσεις από τη Δύση ότι μπορεί να ενεργεί κατά παράβαση του Διεθνούς Δικαίου δίχως συνέπειες. Συνεπώς, απαιτείται και ένας «έλεγχος Μινσκ» : όσοι σήμερα θυμήθηκαν την ειρήνη, ποιά στάση τήρησαν για τον 8ετή εμφύλιο πόλεμο στην Ουκρανία και τις σφαγές αμάχων στο Ντονμπάς; Τα ανέδειξαν; Τα κατήγγειλαν; Η’ σιωπούσαν;
Η παραβίαση των κανόνων είναι καταδικαστέα, από όπου και αν προέρχεται. Η υπέρβαση της κόκκινης γραμμής των κανόνων ευνοεί πάντα τον ισχυρότερο. Η Ουκρανία, παρασυρμένη από τις υποσχέσεις τρίτων, αγνόησε μια στοιχειώδη αλήθεια : οι αδύναμοι χρειάζονται το Δίκαιο και οι ισχυροί επιδιώκουν πάντα να το προσαρμόζουν στα μέτρα τους. Επεδίωξε να παίξει στις ανατολικές επαρχίες της χώρας ένα παιχνίδι ισχύος, το οποίο δεν μπορούσε να υποστηρίξει με τις δικές της δυνάμεις. Η Ιστορία είναι γεμάτη από παραδείγματα αδυνάμων που ωθήθηκαν από τρίτους για να παίξουν ξένα παιχνίδια, με συνέπεια την καταστροφή τους. Το γνωρίζει καλά, με δραματικό τρόπο, η πατρίδα μας.
Η χώρα χρειάζεται ρεαλισμό για να επιβιώσει στη νέα φάση που διανύουμε. Ψυχροπολεμικού τύπου κινήσεις την εμπλέκουν σε πολύ επικίνδυνα, τυχοδιωκτικά παιχνίδια, από τα οποία μόνο ζημίες θα έχει. Το σχέδιο εκκένωσης των ομογενών μας έπρεπε εδώ και πολλές μέρες να τεθεί σε πλήρη εφαρμογή. Η μεγάλη αδράνεια στο θέμα αυτό κοστίζει ήδη ζωές. Χρειάζεται, επίσης, εκτεταμένο πρόγραμμα ανθρωπιστικής βοήθειας στον λαό της Ουκρανίας, με τον συντονισμό φορέων και την στήριξη των πολιτικών δυνάμεων. Ωστόσο, είναι τεράστιο λάθος η ελληνική στήριξη του καθεστώτος Ζελένσκι με όπλα, όχι μόνο για όσα πράττει το Τάγμα Αζόφ στην ανατολική Ουκρανία εναντίον ρωσόφωνων και ελληνικών πληθυσμών, αλλά και επειδή είναι αμφίβολο αν ο ίδιος ο Ζελένσκι θα υπάρχει στο ουκρανικό τραπέζι της επόμενης ημέρας. Η ελληνική κυβέρνηση σπεύδει αστόχαστα να δώσει διαπιστευτήρια και να ανοίξει μέτωπα, την ώρα που άλλα κράτη (όπως το Ισραήλ) κινούνται προσεκτικά και στρατηγικά.
Η Ελλάδα δεν είναι οικόπεδο της Δύσης. Δεν ανήκουμε στη Δύση. Ανήκουμε στον ελληνικό λαό. Είμαστε χώρα ενταγμένη στους δυτικούς οργανισμούς, συνάπτουμε στρατηγικές συμφωνίες με κράτη της Δύσης και της Μέσης Ανατολής και ταυτόχρονα διατηρούμε ειδική σχέση με τη Ρωσία. Αυτό είναι το συμφέρον της χώρας : η ενεργητική και πολυδιάστατη πολιτική. Πρέπει να διατηρηθεί αυτό το status. Με τη Ρωσία έχουμε δεσμούς αιώνων και αναπτύσσουμε σχέσεις σε τομείς όπως η ενέργεια, ο τουρισμός, ο πολιτισμός, η παιδεία, ο αθλητισμός. Η χώρα βγαίνει από μια δίχρονη, σφοδρή πανδημική κρίση. Το τελευταίο που χρειάζεται τώρα, είναι να ξανακυλήσει, με σταυροφορίες που εξυπηρετούν συμφέροντα τρίτων, σε νέα οικονομική και κοινωνική κρίση. Οι ομαλές σχέσεις με τη Μόσχα είναι εξαιρετικά κρίσιμες και για την αντιμετώπιση του τουρκικού αναθεωρητισμού, δεδομένου ότι η Ρωσία ασκεί σημαντική επιρροή στην Τουρκία. Εχθρική Μόσχα σημαίνει ανεξέλεγκτη Άγκυρα.
Ας αντλήσουμε χρήσιμα διδάγματα από το ουκρανικό δράμα, για να προετοιμαζόμαστε καταλλήλως και να μην παραπονιόμαστε εκ των υστέρων, όπως ο Ζελένσκι.
Οι υποσχέσεις δεν μετράνε. Οι δεσμεύσεις ανακαλούνται εύκολα. Την ώρα της κρίσης, κάθε χώρα βρίσκεται μόνη της μπροστά στην άβυσσο και στηρίζεται αποκλειστικά στις δικές της δυνάμεις. Αυτό να το έχουμε βαθιά χαραγμένο μέσα μας, για να μην ξαναζήσουμε ποτέ εθνικές τραγωδίες περιμένοντας άλλους να μας βγάλουν από τη δύσκολη θέση. Ναι στην ισχύ, ναι στις συμμαχίες, όχι στην αφέλεια. Καλοί λογαριασμοί, καλοί φίλοι.
Η Ευρώπη έχει ανάγκη μια αυτόνομη, ρεαλιστική στρατηγική άμυνας και ασφάλειας που εγγυάται την ειρήνη, διατηρεί την κοινωνική συνοχή και δεν πυροδοτεί νέες κοινωνικές εκρήξεις. Η πραξικοπηματική εγκατάσταση νεοναζιστών στο Κίεβο το 2014 και η πριμοδότησή τους για να πληγεί η Ρωσία με proxy war, η βίαιη (και όχι σταδιακή) απεμπλοκή από τις ρωσικές ενεργειακές πηγές που οδηγεί στην ενεργειακή φτώχεια, τα τυχοδιωκτικά παιχνίδια πέραν της Βαλτικής, δεν εξυπηρετούν σε τίποτε ούτε τα ευρωπαϊκά ούτε τα ελληνικά συμφέροντα.
Η ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας δεν είναι βιώσιμη χωρίς τη Ρωσία, πολύ δε περισσότερο εάν η Ευρώπη την αντιμετωπίζει ως εχθρό με μακαρθικού τύπου εκστρατείες. Δεν είναι προς το συμφέρον της Ευρώπης να σπρώχνει τη Μόσχα σε συγκρότηση άξονα με το Πεκίνο.
Τα προβλήματα της Δημοκρατίας στη Ρωσία, η απολυταρχία, ο αυταρχισμός, ο μιλιταρισμός, ο αναθεωρητισμός, δεν λύνονται με παλιομοδίτικες και αποτυχημένες λογικές «εξαγωγής δημοκρατίας». Αντιμετωπίζονται με την σταδιακή προσέγγιση της Ρωσίας και την ένταξή της σε διαδικασίες και θεσμούς του δυτικού συστήματος. Τόσο σήμερα, όσο και στη μετα – Πούτιν εποχή, η αναβαθμισμένη στο διεθνές σύστημα Ρωσία πρέπει να είναι διεκδικήσιμη από τη Δύση και όχι αμετάκλητα ενταγμένη στην κινεζική μηχανή. Αυτό δεν κατανοούν οι φανατικοί ιέρακες του αντιρωσικού παροξυσμού.
Οι πέραν της Βαλτικής διενέξεις δεν λύνονται με ωμές και απροκάλυπτες επεμβάσεις τρίτων, παρά μόνον με συμφωνίες των κρατών και των λαών της εκεί περιοχής, στη βάση του Διεθνούς Δικαίου. Στην ανατολική Ουκρανία συντελείται επί 8 έτη, ακόμα και σήμερα, μια οργανωμένη, συστηματική επιχείρηση εκκαθάρισης ρωσόφωνων πληθυσμών, στα όρια της γενοκτονίας, με την πλήρη ανοχή, κάλυψη και υποστήριξη, κρατών της Δύσης. Αυτές οι τακτικές δεν αποδίδουν στο νέο γεωπολιτικό περιβάλλον.
Η Ευρώπη είναι το πιο όμορφο και συναρπαστικό μέρος για να ζει κανείς. Προκειμένου, όμως, να διατηρήσει την ειρήνη, τη δημοκρατία, την ελευθερία, την ασφάλεια, την κοινωνική συνοχή, την ευημερία και, γενικά, ό,τι μάθαμε και αγαπάμε ως «ευρωπαϊκό τρόπο ζωής», οφείλει να μην γίνεται εξάρτημα τρίτων δυνάμεων. Αυτονομία, στρατηγικό βάθος, ομοσπονδοποίηση, ευρωστρατός. Τέτοιοι στόχοι δεν μπορούν να υπηρετηθούν από φιγούρες τύπου Μπορέλ. Η γραφειοκρατία των Βρυξελλών έχει οδηγήσει εδώ και χρόνια την ευρωπαϊκή πολιτική εκπροσώπηση σε μια γενική πλαδαρότητα, συμβατή μόνο με τους «καλούς καιρούς». Τώρα δεν ζούμε σε τέτοιους. Χρειάζεται ριζική επανεκκίνηση σε όλα τα επίπεδα.
Κάθε συμφωνία της χώρας για κυρώσεις σε βάρος του εισβολέα στην Ουκρανία πρέπει να εξαρτάται από ουσιαστικές κυρώσεις σε βάρος της Τουρκίας για την ευθεία αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας στα νησιά του Αιγαίου. Στην ελληνική πολιτική σκηνή, αλλά και στα ευρωπαϊκά fora, έχουν διατυπωθεί προτάσεις για επιβολή ευρωπαϊκού εμπάργκο όπλων και οικονομικών κυρώσεων στην Τουρκία. Τέτοιες προτάσεις οφείλει να στηρίξει η κυβέρνηση και να πιέσει την ΕΕ, ούτως ώστε να μην εξαντλεί τη βούλησή της για επιβολή κυρώσεων στη Λευκορωσία και στη Ρωσία, αδιαφορώντας για την ασφάλεια των μελών της απέναντι σε ευθείες, άμεσες και επικείμενες απειλές. Επιπλέον, η Ελλάδα, λειτουργώντας ως κυρίαρχο κράτος με βάση το χειρότερο δυνατό σενάριο, οφείλει να συνεκτιμά και να προεξοφλεί τα ρωσικά αντίποινα, απαιτώντας από την Ευρώπη την κάλυψη της ζημιάς που προκαλείται από αυτά. Να μην δέχεται συλλογικές αποφάσεις που δεν εγγυώνται συλλογική και αναλογική κατανομή και κάλυψη του κόστους τους.
Τις τελευταίες μέρες, με συνεχείς δηλώσεις αξιωματούχων, στοχευμένες διαρροές, ρεπορτάζ ανταποκριτών, σχόλια δημοσιογράφων και διαμορφωτών κοινής γνώμης, έχει ξεκινήσει η συστηματική προετοιμασία των λαών της Ευρώπης για σκληρά οικονομικά μέτρα «υπέρ της ελευθερίας, της ειρήνης και της δημοκρατίας». Σε αυτήν τη νέα σταυροφορία, που «ντύνει» την βαθιά γεωπολιτική κρίση της Δύσης με νέο Μνημόνιο και νέα κοινωνική κρίση στην Ευρώπη, οφείλουμε να αντιταχθούμε με όλες μας τις δυνάμεις. Να μην πληρώσουν οι λαοί της Ευρώπης το τίμημα για τα τυχοδιωκτικά παιχνίδια πέραν της Βαλτικής. Να μην συνθλιβεί η Ευρώπη μεταξύ Ουάσινγκτον και Μόσχας!
Ουκρανικό Μνημόνιο «ελευθερίας» στην Ευρώπη; Nein, danke!