Του Μανώλη Ροζάκη
Πολύς λόγος γίνεται τελευταία για αχαρτογράφητα νερά και (γεω)πολιτική πολυπλοκότητα. Καθώς το ευρύτερο επιστημονικό ενδιαφέρον, εντοπίζεται γύρω από την εξέλιξη της θωρίας τού χάους, η διαπίστωση καταλήγει στο γεγονός ότι τα αποτελέσματα στις μεταβολές των αρχικών συνθηκών δεν είναι (αιτιοκρατικά) προβλέψιμα, ούτε και απολύτως τυχαία, ενώ φαίνεται να περιορίζονται σε ένα κλειστό πεδίο, το οποίο ονομάζεται παράξενος ελκυστής.
Ας μιλήσουμε όμως, καλύτερα και κυρίως, πολιτικά.
Έστω και αν χρειαστεί να συναντήσουμε, τουλάχιστον επιδερμικά, τον ατομικό πυρήνα τής ανθρώπινης ψυχολογίας, η οποία είναι, εκ πρώτης όψεως, αυτονομημένη από το πολιτικό πεδίο, αλλά η σύνδεσή τους είναι δεδομένη και διαρκής.
Επειδή το παρελθόν είναι παρόν μέσα στο παρόν, όπως μας λέει και η ψυχανάλυση, θα προσπαθήσουμε να διατρέξουμε το χρόνο, με σημεία αναφοράς κυρίως την τελευταία εκλογική αναμέτρηση και τον απόηχο των υποκλοπών, καταλήγοντας στην πρόσφατη πρόταση δυσπιστίας.
Οι στιγμές αυτές απαιτούν μία, όσο το δυνατόν, ψύχραιμη αλλά και διεισδυτική ματιά, σε εκείνες τίς περιοχές, που θεωρητικά μπορούν να δώσουν απαντήσεις στο κεντρικό μας ερώτημα:
Ποίος είναι αυτός ο ελκυστής, καθώς και το κρίσιμο πλήθος που τον συνοδεύει, ως απάντηση στην μεγάλη ζημιά που έχει ήδη προκληθεί στους θεσμικούς πυλώνες του δημοκρατικού πολιτεύματος και της εν γένει λειτουργίας και επιβίωσης μίας φιλελεύθερης κοινωνίας;
Ξεκινάμε λοιπόν, με οδηγό τις βασικές μας παραδοχές, θέτοντάς τες στην κρίση τού αναγνώστη.
Η πολιτειακή ζημιά, που έχει ήδη προκληθεί, είναι μεγάλη, καθώς οι επιπτώσεις, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, είναι προς στιγμήν σε μία προχωρημένη φάση επώασης. Τα πρώτα όμως αποτελέσματα έχουν ήδη αρχίσει να διαφαίνονται (μεταξύ άλλων, απευθείας αναθέσεις, αδιαφάνεια, διαφθορά, κλυδωνισμός των θεσμών, συστάσεις από επιτροπές της ΕΕ). Τα δύσκολα έρχονται.
Το γεγονός αυτό, μάς καλεί να αναρωτηθούμε για ποιόν λόγο φτάσαμε ως εδώ. Δηλαδή, να διερευνήσουμε τη σύνθεση και την ποιότητα του ελκυστή, που κυριάρχησε στην προηγούμενη εκλογική αναμέτρηση, καθώς και την μετάλλαξη που υπέστει στην διάρκεια των τελευταίων τεσσάρων ετών. Έτσι θα φανεί και το πλαίσιο μέσα στο οποίο, μπορεί να κάνει την εμφάνισή της, η δυνατότητα μεταστροφής του, το κρίσιμο πλήθος, που θα πρέπει να συγκεντρώσει κοντά του και κατ´επεκταση η έκφραση τής πολιτικής αλλαγής.
Ο προηγούμενος ελκυστής, βασίστηκε κυρίως στο αντισύριζα μέτωπο. Έφερε κοντά του την ιδιοτέλεια, την αφέλεια και την αποστροφή, η οποία εκδηλώθηκε με την αποχή. Στην πορεία όμως συνέλεξε, με εκβιαστικό τρόπο (βλ. υποκλοπές και παρακολουθήσεις) τίς έκκνομες ενέργειες και τα ανομολόγητα πάθη, εκτινάσσοντας παράλληλα την ιδιοτέλεια στην ασυδοσία. Συνεχίζοντας έτσι να ελπίζει, στην αφέλεια, εργάστηκε και συνεχίζει να εργάζεται άοκνα, για την αποστροφή από το πολιτικό γίγνεσθαι. Επειδή το ευαίσθητο σημείο του, όσον αφορά το κρίσιμο πλήθος, εντοπίζεται κυρίως στην αφέλεια και λιγότερο στην ιδιοτέλεια, ο εν λόγω ελκυστής στηρίζεται ακόμη στην παραπληροφόρηση, τον αντιπερισπασμό και τον φόβο, ποντάροντας και στην αποχή, την οποία όμως δεν είναι εύκολο τώρα πια, να προσδιορίσει και, κατά συνέπεια, να ελέγξει.
Αυτό που λοιπόν, χρειάζεται είναι μία υπέρβαση – όχι προφανώς αυτήν που υπέδειξε, με αγνές κατά τ´αλλα προθέσεις, ο Σ. Ξαρχάκος…
Μία υπέρβαση, που θα στοχεύσει, πρωτίστως, στην λειτουργική αντιμετώπιση της πολιτειακής ζημιάς, στηριζόμενη σε έντιμους και ακέραιους δημοκρατικούς πολίτες, πολιτικούς, δικαστές, επιχειρηματίες και θεσμικούς παράγοντες τού τόπου. Εκείνους δηλαδή, που θα έχουν τη φρόνηση και το θάρρος – απέναντι στην αφέλεια, το θράσος και την ασυδοσία – να αντιληφθούν την κρισιμότητα των στιγμών και θα δράσουν μετριοπαθώς (θεσμικώς και συντεταγμένα) – απέναντι στην οργή πού τυφλώνει και αποπροσανατολίζει – με σκοπό την λειτουργική δικαιοσύνη, ανάπτυξη και κοινωνική ευημερία. Οι τρείς δηλαδή αντώσεις (λογικό, θυμικό, προθετικό) που συνθέτουν την ύπαρξη και δημιουργία του ανθρώπινου νοήματος (όπως περιγράφει και αναλύει ο Καστοριάδης, και ανάγεται στην πλατωνική θεματική).
Η προοδευτική διακυβέρνηση και η πολιτική αλλαγή απέναντι στο καθεστώς του ναρκισσισμού και της καταβαράθρωσης των θεσμών είναι ο ελκυστής. Με ένα θελκτικό πρόταγμα, ξεδιαλύνοντας μεθοδικά την αφέλεια και τίς κουτοπονηριές, εμπνεόντας το έργο και το νόημα τής συμμετοχής. Αυτό θα καταδείξει την σημασία του και την λειτουργική αποτελεσματικότητά του, ως κοινωνική μέθεξη, ενώ μπορεί να συμβάλλει, σε κάποιο βαθμό, και στην μεταστροφή μέρους τής ιδιοτέλειας σε αυτό που αποκαλούμε κοινό καλό. Έτσι φτάνουμε ιδανικά και στο προσδοκόμενο κρίσιμο πλήθος. Γιατί το κενό νοήματος και το χάσμα, είναι αντιλειτουργικά και επικίνδυνα.
Η απάντηση μένει να δοθεί πρωτίστως στις καλπές, αλλά κυρίως μετά τις εκλογές, όπου το έργο τής αλλαγής είναι μεν δύσκολο αλλά επιτακτικό.
Γιατί όπως σοφά μιλά και λέγει ένας μεγάλος ποιητής: «Δεν είναι μπρος, είν’ απο πίσω σου κρυφός ο οχτρός!» (Κ. Βάρναλης)
Και ο παράξενος αυτός ελκυστής, δύναται να συγκεντρώσει κοντά του ένα κρίσιμο πλήθος, με στόχο την πολυπόθητη και αναγκαία, τελικά, πολιτική αλλαγή.