Του Διογένη Λόππα
Πριν από 10 χρόνια περίπου, η Τουρκία ήταν μια διαφορετική χώρα. Μια σχετικά μετριοπαθής πολιτική ελίτ και μια αναδυόμενη και πολλά υποσχόμενη μεσαία τάξη έψαχνε να βρει έναν ρόλο στο δυτικό κόσμο. Φαινόταν πως τα θέλγητρα της Δύσης δεν ήταν ποτέ πιο κοντά. Ήταν όμως και η ώρα για δύσκολες επιλογές. Η Τουρκία θα μπορούσε να αρκεστεί στη σιγουριά της ήρεμης Νατοϊκής δύναμης και να καταπιεί σιγά – σιγά το πικρό ποτήρι των Ευρωπαϊκών μεταρρυθμίσεων και της Αμερικανικής επικυριαρχίας. Θα μπορούσε όμως επίσης να δρέψει τους καρπούς της επιτυχίας και να δοκιμάσει τον πειρασμό της ανάκτησης των Οθωμανικών μεγαλείων του παρελθόντος. Αν στο τιμόνι της χώρας βρισκόταν οι παραδοσιακοί κοσμικοί κεμαλιστές, το πρώτο σενάριο θα ήταν μονόδρομος. Με τον κ. Ερντογάν όμως στην εξουσία και με την υποστήριξη μιας νέας κοπής φανατικών ισλαμιστών, η έφοδος στον ουρανό έπαψε να θεωρείται ουτοπία. Shit happens, όπως λένε και οι Βρετανοί εταίροι.
Ο κ. Ερντογάν έχει απόλυτη ανάγκη τους S400 και όσο και να πιέζουν οι Αμερικανοί, θα τους πάρει. Και θα τους τοποθετήσει στην ανατολική μεσόγειο, εκεί ακριβώς που (στρατηγικά) αναμένεται. Κανένας δεν μπορεί να πει με σιγουριά αν το Ρωσικό πυραυλικό σύστημα τελευταίας γενιάς είναι τόσο αποτελεσματικό όσο λέγεται. Δεν έχει δοκιμαστεί ακόμα σε πραγματικές συνθήκες μάχης και οι επιτελείς του ΝΑΤΟ δεν είναι σίγουροι αν μπορούν να το ξεγελάσουν με ηλεκτρονικά αντίμετρα ή baits. Δεν γνωρίζουν ακόμα πόσες είναι οι πιθανότητες να το εξουδετερώσουν στο έδαφος.
Το ερώτημα που βασανίζει τους περισσότερους αναλυτές είναι γιατί μια ισχυρή χώρα σαν την Τουρκία θα θυσίαζε μια προνομιακή στρατηγική σχέση με τις ΗΠΑ, για ένα αδοκίμαστο πυραυλικό σύστημα προερχόμενο από μια ιστορικά εχθρική χώρα. Την ώρα μάλιστα που οι ΗΠΑ προσφέρουν το σούπερ πακέτο Patriot – F35 ως αντάλλαγμα. Η απάντηση είναι αρκετά περίπλοκη και σχετίζεται με την έννοια ”Πηγαίοι κώδικες” σε συνδυασμό με την επίσης περίπλοκη στρατηγική που ξεδιπλώνει ο κ. Ερντογάν τα τελευταία χρόνια, κομμάτι – κομμάτι.
Από την μανιώδη επίθεση στην απεγνωσμένη άμυνα
Πώς φθάσαμε μέχρι εδώ; Στις μέρες της μεγάλης του ακμής ο κ. Ερντογάν την ώρα που εκκαθάριζε τον εσωτερικό ανταγωνισμό (στρατός, κεμαλιστές, εσωκομματικοί, media, δικαιοσύνη και πρόσφατα γκιουλενιστές) με σχεδόν μαφιόζικες μεθόδους, εξάπλωνε στο εξωτερικό την αρρωστημένη μεσαιωνική ιδεολογία του σαν καρκίνο. Από τη Βοσνία στα δυτικά Βαλκάνια έως την Αίγυπτο, το Σουδάν και το Μαρόκο. Σε απόλυτη σύμπνοια με τους αφελείς δυτικούς που πίστεψαν πρόσκαιρα σε μια ουτοπική άνοιξη του μουσουλμανικού κόσμου. Οι εξελίξεις στην Αίγυπτο, τη Συρία, τη Λιβύη αλλά βέβαια και στην ίδια την Τουρκία, γκρέμισαν πολύ γρήγορα τις απατηλές ψευδαισθήσεις. Οι επενδύσεις του κ. Ερντογάν στο εξωτερικό έσκασαν σα χρηματιστηριακή φούσκα και παρά λίγο να χάσει και ο ίδιος το κεφάλι του.
Η νύχτα του πραξικοπήματος και η απρόσμενη βοήθεια των Ρώσων έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στις μετέπειτα εξελίξεις. Εν μια νυκτί ο πανίσχυρος νεο-σουλτάνος συνειδητοποίησε την τροπή των πραγμάτων. Την ίδια ώρα όχι μόνο κατέρρεαν οι οθωμανικές φιλοδοξίες του, αλλά η χώρα του βρέθηκε στη δυσάρεστη κατάσταση να πρέπει να αποδεχθεί την αμείλικτη πραγματικότητα ενός αναδυόμενου κουρδικού κράτους στη Συρία που πιθανότατα θα εξελισσόταν σε παράγοντα Γιουγκοσλαβοποίησης της ίδιας της Τουρκίας! Τα Κυπριακά κοιτάσματα από την άλλη πλευρά, έφεραν το πρόβλημα μέσα στην αυλή του. Μια ειρωνική εκδίκηση της ιστορίας ανέδειξε με σαδιστικό τρόπο όλα τα ολέθρια λάθη της Τουρκίας γύρω από το κυπριακό πρόβλημα. Από τις πινακίδες της TIKA (η υπηρεσία ”μακρύ χέρι” του κ. Ερντογάν στο μουσουλμανικό κόσμο) στα τζαμιά του Σουδάν και τις πλατείες της Αλβανίας, φτάσαμε στη δυνητικά διαφαινόμενη στρατηγική απώλεια του κυπριακού βορρά. Γνωρίζοντας τις στοιχειώδεις διεργασίες της τουρκικής πραγματικότητας, κάτι τέτοιο θα ήταν αδιανόητο.
Όλη η τελευταία φασαρία γύρω από τις τουρκικές προκλήσεις είναι στην πραγματικότητα ένα διαρκές ανατολίτικο παζάρι με αντικειμενικό σκοπό την αγορά χρόνου. Είναι επίσης και μια δεδηλωμένη κόκκινη γραμμή των τουρκικών ”υποχωρήσεων”. Με τη λογική δηλαδή των Τούρκων, οι οποίοι ας μην ξεχνάμε ότι υπήρξαν πάντοτε ”επιθετικά αναθεωρητικοί” στην ιστορία τους, μπορούν να αποδεχθούν ότι αποσύρονται -προσωρινά- από τη Λιβύη, την Αίγυπτο ή τη Γάζα, αλλά σε καμία περίπτωση δεν πρόκειται να αποδεχθούν τετελεσμένα σε αυτό που οι ίδιοι θεωρούν εσωτερική τους αυλή. Περίπου όπως οι Ρώσοι με την Κριμαία.
Θα κάνει την kolotumba;
Νομίζω όχι. Μελετώντας παραμέτρους του προσωποπαγούς αυταρχικού καθεστώτος, την ιδιοσυγκρασία του κ. Ερντογάν και την υπάρχουσα συγκυρία, φαίνεται πως θα τα θα παίξει όλα για όλα. Τουλάχιστον όχι χωρίς να πάρει τα ελάχιστα ανταλλάγματα τα οποία για τους Τούρκους είναι:
Μονιμοποίηση της κατοχής των Συριακών εδαφών και αποκλεισμός του YPG (Κούρδοι) από τις διαπραγματεύσεις για το μεταπολεμικό καθεστώς
Λύση πακέτο Κυπριακού – ΑΟΖ, με την οποία η Τουρκία θα λάβει σοβαρό ποσοστό, τόσο από την Κυπριακή ΑΟΖ, όσο και από την Ελληνική.
Όσον αφορά το πρώτο μέρος, θα έχει να αντιμετωπίσει την οργή των Αμερικανών και ιδιαίτερα του Κογκρέσου και των στρατιωτικών. Η Κουρδική οντότητα στη Συρία, όποια μορφή και αν έχει τελικά, αποτελεί συστατικό στοιχείο της μεταπολεμικής Συρίας στους Αμερικανικούς σχεδιασμούς. Οι Αμερικανοί χρειάζονται και επιθυμούν διακαώς ένα νέο Ισραήλ στην περιοχή και έχουν επιτέλους αντιληφθεί (έπειτα από επανειλημμένες αποτυχημένες προσπάθειες) ότι οι Κούρδοι είναι οι μοναδικοί αξιόπιστοι υποψήφιοι. Όσον αφορά το δεύτερο μέρος, μπορεί να υπολογίζει στην ανοχή των Αμερικανών και στο φοβικό σύνδρομο των ”κολεγιόπαιδων του Χάρβαρντ” που θα κυβερνούν την Ελλάδα σε λίγο (δεν είναι τυχαίο ότι έβγαλαν πρόσφατα και το γνωστό λαγό τους), όμως για πρώτη φορά στην ιστορία η μπάλα δεν είναι στο δικό του γήπεδο. Και αυτό γιατί αν παλαιότερα οι Τούρκοι είχαν τη δυνατότητα να εκβιάζουν με ενδεχόμενα στρατιωτικά τετελεσμένα, βασιζόμενοι αφενός στην ισχύ τους και αφετέρου στις στρατηγικές τους συμμαχίες (ΗΠΑ, Ισραήλ, Βρετανία), σήμερα τα δεδομένα είναι διαφορετικά.
Ποιος κερδίζει σε μια ελληνοτουρκική σύρραξη;
Δε φημίζομαι για τις βαθιές μου γνώσεις στα στρατιωτικά θέματα, καθώς η μοναδική μου εμπειρία χάνεται πίσω στα χρόνια της θητείας. Μπορώ δηλαδή να λύσω ένα G3 και να στρώσω εκπληκτικά το κρεβάτι μου, δε ξέρω όμως το βεληνεκές ενός βλήματος αέρος – αέρος. Γι αυτό το λόγο σκέφθηκα να συζητήσω το θέμα με τρεις Νατοϊκούς επιτελείς στο Λουξεμβούργο θυσιάζοντας ένα εξαιρετικό κόκκινο κρασί. Άκουσα και έμαθα πάρα πολλά, αλλά αυτό που μου έκανε εντύπωση και που δεν περίμενα να ακούσω είναι ότι τυχόν ελληνοτουρκική σύρραξη πρώτον θα είναι σύντομη και δεύτερον θα κριθεί στον αέρα, πάνω από το Αιγαίο. Οι συνομιλητές μου επεκτάθηκαν σε πολλές λεπτομέρειες, αναλύοντας τεχνολογικές διαφορές, συμφωνώντας στα περισσότερα και διαφωνώντας επίσης, όμως και οι τρεις ήταν απόλυτα κατηγορηματικοί στο εξής: Αφεντικό στο Αιγαίο στη συγκεκριμένη συγκυρία είναι οι Έλληνες πιλότοι και μάλιστα το χάσμα πρόκειται να γίνει χαοτικό την ώρα που τα πρώτα ελληνικά F16V θα εμφανιστούν στη σκακιέρα.
Αυτή η μικρή λεπτομέρεια θα έχει πολύ σοβαρές προεκτάσεις επί του πεδίου, καθώς όπως μου εξήγησαν, η αναμενόμενη ελληνική αεροπορική υπεροχή θα έχει κάποιες άμεσες συνέπειες, όπως το ότι τα εναπομείναντα τουρκικά αεροσκάφη θα αποσυρθούν στα βάθη της Ανατολίας αναζητώντας προστασία και ότι ο τουρκικός στόλος θα αποσυρθεί στη Μαύρη Θάλασσα. Το γεγονός αυτό θα φέρει δύο νέα δεδομένα επί του πεδίου: Πρώτον ο ελληνικός στόλος θα επιβάλλει ναυτικό αποκλεισμό και no fly zone στα κατεχόμενα της Κύπρου. Δεύτερον, οι ελληνικές μεραρχίες του Έβρου θα κάνουν έναν ανέφελο πρωινό περίπατο στην ανατολική Θράκη και έξω από την Κωνσταντινούπολη θα περιμένουν την εξέλιξη των διαπραγματεύσεων. ”Ποιών διαπραγματεύσεων;” Το γεγονός ότι κινδυνεύει de facto το καθεστώς των στενών, θα κινητοποιήσει την παγκόσμια διπλωματία σε πρωτοφανές επίπεδο και η λήξη της σύρραξης θα επέλθει σε ώρες. ”Και αν οι Τούρκοι έχουν καταλάβει νησιά;” Άχρηστη τακτική, καθώς χωρίς επιμελητεία και βρισκόμενοι σε ολικά εχθρικό περιβάλλον θα εξαναγκαστούν σε παράδοση.
Αυτό το ολικό αδιέξοδο δεν θα είναι το μοναδικό πρόβλημα της τουρκικής διπλωματίας. Γιατί την ίδια ώρα θα έχει να αντιμετωπίσει την οργή του ΝΑΤΟ, τη διπλωματική στήριξη ΗΠΑ και Γαλλίας στην Ελλάδα και την ψυχρή ουδετερότητα των Βρετανών (ίσως και των Ρώσων). Επιπροσθέτως το εμπάργκο όπλων θεωρείται βέβαιο όπως βέβαιη θεωρείται και η συμβολική παρουσία Ισραηλινών F15 στην Κύπρο και 1-2 Αιγυπτιακών φρεγατών στην ανατολική μεσόγειο. Τα σενάρια αυτά τα οποία βέβαια γνωρίζουν πολύ καλά τόσο οι Έλληνες όσο και οι Τούρκοι επιτελείς, ίσως ευθύνονται και για την (για πρώτη φορά) ευθεία απειλή του κ. Αποστολάκη για ”actions”.
Η αναπόφευκτη μετάλλαξη της Τουρκίας και η αναμενόμενη ”αντεπίθεση”
Όλες οι διεκδικήσεις της Τουρκίας του κ. Ερντογάν, περνούν αναγκαστικά μέσα από την Ελλάδα και την Κύπρο. Για να αποκτήσει η Τουρκία τον ζωτικό χώρο που χρειάζεται ώστε να κυριαρχήσει στον μουσουλμανικό κόσμο της μεσογείου ως μια τοπική υπερδύναμη (ζήτημα με τεράστιες οικονομικές προεκτάσεις) πρέπει να βρει τρόπο να παρακάμψει το ελληνικό εμπόδιο. Η κατάσταση έγινε περισσότερο περίπλοκη μετά τις κυπριακές γεωτρήσεις και την άμεση εμπλοκή αμερικανικών και γαλλικών ενεργειακών κολοσσών. Είναι εμφανές ότι το ελληνικό εμπόδιο που οφείλει να εξουδετερώσει η Τουρκία, διαθέτει ασύμμετρη πολυεπίπεδη δυτική στήριξη (και όχι μόνο). Συνεπώς έχει δύο επιλογές. Η συνετή επιλογή είναι να εγκαταλείψει τα οθωμανικά οράματα και να προσπαθήσει να 
κερδίσει μικρά ανταλλάγματα στη στενή γειτονιά της (στη λογική περίπου που το έθεσε ο κ. Κοτζιάς πριν λίγο καιρό μιλώντας για μοναχοφάηδες). Αυτή η συνετή επιλογή όμως, περιλαμβάνει ένα τεράστιο λανθάνον ρίσκο, που έχει να κάνει με την αναπόφευκτη δημιουργία της κουρδικής οντότητας στη Συρία.
Με λίγα λόγια θα καθιστούσε όμηρο την Τουρκία στο διηνεκές και αυτό γιατί μια δυνητική κουρδική εξέγερση (με δυτικής κατασκευής όπλα μέσω του YPG) θα μπορούσε να κόψει τη σημερινή Τουρκία στα τρία (δεδομένου ότι το δυτικό κομμάτι θα είναι όλο και περισσότερο απρόθυμο να ακολουθεί την αυτοκτονική πολιτική των φονταμεταλιστών και εναλλακτικά θα ονειρεύεται ευρωπαϊκά διαβατήρια). Η δεύτερη επιλογή είναι να αυτονομήσει τη χώρα σε όλα τα επίπεδα έτσι ώστε να μην μπορεί να εκβιαστεί από τους δυτικούς (πρώην;) εταίρους της. Μελετώντας ψυχρά τις κινήσεις του κ. Ερντογάν, πιστεύω πως αυτή η επιλογή είναι ήδη προαποφασισμένη και συνίσταται στα εξής:
- Σταδιακή πυρηνικοποίηση με διττό στόχο πρώτα την ενεργειακή απεξάρτηση και κατόπιν την απόκτηση πυρηνικών όπλων. Σημειωτέον ότι ο δρόμος αυτός περνάει ΜΟΝΟ μέσω Ρωσίας. Η συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών για την κατασκευή του πρώτου πυρηνικού αντιδραστήρα είναι ήδη σε ισχύ.
- Όπλα made in Turkey. Εδώ και πολλά χρόνια και σε πείσμα κάθε (οικονομικής) λογικής οι Τούρκοι επιμένουν να κατασκευάζουν τα δικά τους όπλα, από τεθωρακισμένα μέχρι αεροπλάνα και πυραύλους πλεύσης. Παρόλο που τεχνολογικά βρίσκονται δεκαετίες πίσω, παρόλο που τα σχέδια αυτά είναι δαπανηρά και τουλάχιστον πολύ ακριβότερα από την προμήθεια έτοιμων (και ποιοτικότερων) συστημάτων, παρόλο που τα όπλα αυτά θα είναι σαφώς υποδεέστερα των αντίστοιχων αμερικανικών που θα διαθέτουν οι αντίπαλοι, εντούτοις επιμένουν πεισματικά. Ο λόγος είναι ότι (πολύ σωστά) φοβούνται το εμπάργκο που μαθηματικά θα έρθει έπειτα από οποιαδήποτε απερίσκεπτη ενέργειά τους. Για αυτό επίσης τα τελευταία χρόνια οι Τούρκοι αρνούνται να προμηθευτούν οπλικά συστήματα αν αυτά δε συνοδεύονται από μεταφορά τεχνογνωσίας.
- Εξεύρεση πελατών σε μη παραδοσιακές αγορές ήτοι απεξάρτηση της βιομηχανικής παραγωγής από τις δυτικές αγορές. Οι Τούρκοι καταβάλουν τεράστιες προσπάθειες ώστε να διεισδύσουν σε αγορές όπως το Ιράν, η Ρωσία, η Κίνα και βέβαια οι αφρικανικές χώρες. Τα αποτελέσματα της τακτικής αυτής είναι εντυπωσιακά. Είναι μια αναγκαία προετοιμασία σε περίπτωση που η Τουρκική οικονομία αναγκαστεί να αντιμετωπίσει έναν συνδυασμό Αμερικανικών – Ευρωπαϊκών κυρώσεων ή πιθανότερα το τελεσίδικο κλείσιμο της ευρωπαϊκής πόρτας το οποίο θα τερματίσει το προνομιακό καθεστώς πρόσβασης των τουρκικών προϊόντων στις δυτικές αγορές.
Για όλους αυτούς τους λόγους, ο κ. Ερντογάν κατά πάσα πιθανότητα θα αγνοήσει το αμερικανικό τελεσίγραφο και θα προχωρήσει στην εγκατάσταση των S400. Δεν είναι τρελός ώστε να προκαλέσει μια πολεμική σύρραξη που θα είναι καταστροφική για τη χώρα του και τον ίδιο. Οι πύραυλοι αυτοί θα λειτουργήσουν ως μια αρκούντως πειστική προβολή ισχύος στην ανατολική μεσόγειο, μεταξύ Τουρκίας και κατεχομένων. Θα καλύπτουν τις κινήσεις του τουρκικού στόλου, ο οποίος θα περιφρουρεί τα πλωτά γεωτρύπανα, τα οποία με τη σειρά τους θα κάνουν ”προβολή σημαίας” στην αμφισβητούμενη (κατά τους Τούρκους) ΑΟΖ, μέχρι τουλάχιστον να ευδοκιμήσουν κάποιες διαπραγματεύσεις.
Με τον τρόπο αυτό ο κ. Ερντογάν θα κερδίζει πολύτιμο χρόνο, μέχρι να αρχίσουν να αποδίδουν καρπούς οι υπόλοιπες επενδύσεις του. Αν η τακτική του αυτή συνδυαστεί με τις αντίστοιχες Ρωσικές κινήσεις στη Συρία (επίσης εγκατάσταση S400 σε συριακό έδαφος) αλλά και την πρόσφατη αποχαλίνωση του Ιραν, τότε το παιχνίδι εισέρχεται σε νέα -πολύ ενδιαφέρουσα- φάση. Δεν είναι τυχαίο ότι οι τρεις αυταρχικοί ηγέτες συναντήθηκαν ουκ ολίγες φορές τα τελευταία χρόνια. Και αυτή είναι μια πολύ επείγουσα κατάσταση για ολόκληρο το δυτικό κόσμο. Ίσως αντί να προσπαθούσαμε να κατευνάσουμε την Τουρκία θα έπρεπε να διαβάσουμε καλύτερα πίσω από τις στρατηγικές της κινήσεις και προετοιμασίες και -τουλάχιστον- να προετοιμαστούμε καλύτερα για το αναπόφευκτο, όποια μορφή και αν πάρει αυτό.
