Γράφει ο Θανάσης Τσεκούρας
Οσοι ενδιαφέρονται για τον τόπο, το μέλλον και τη δημοσιογραφία οφείλουν να σκύψουν και να ξαναδιαβάσουν την ιστορία του Σταύρου Ψυχάρη. Με σεβασμό, αλλά κυρίως με ειλικρίνεια.
06:08 – 03/08/2022Τελευταία ενημέρωση: 06:11 – 03/08/2022
Ο Σταύρος Ψυχάρης ήταν ο τελευταίος –ίσως ο προτελευταίος- των Μοϊκανών. Της δημοσιογραφικής γενιάς που δημιουργήθηκε και δημιούργησε την Ανοιξη του Τύπου της μεταπολίτευσης. Μιά Ανοιξη που μόνο χαμένη δεν αποδείχτηκε.
Ο σύγχρονος ελληνικός Τύπος γεννήθηκε στη μεταπολίτευση και έφτασε στο ζενίθ τα χρόνια 1989-90, όταν οι κυριακάτικες εφημερίδες ξεπέρασαν σε πωλήσεις τα 1 εκατ. φύλλα. Για να ξαναγνωρίσει μια δεύτερη Ανοιξη τη δεκαετία του ΄90 και τα πρώτα χρόνια του νέου αιώνα, μέχρι να εγκαταλείψει τον μάταιο τούτο κόσμο από το 2010 ως τις μέρες μας. Σήμερα στη θέση των ζωντανών και παλλόμενων εφημερίδων των δυο εποχών της μεταπολίτευσης κυκλοφορούν (;) κάποιοι άταφοι ακόμη νεκροί.
Σ΄αυτή τη μεγάλη γενιά των ιδρυτών του σύγχρονου ελληνικού Τύπου ανήκε ο Ψυχάρης. Μαζί με άλλα ονόματα, που αν υπήρχε ιστορική μνήμη στον τόπο, άνετα θα μπορούσαν να θεωρηθούν «πατέρες» και «γενάρχες» της σύγχρονης ελληνικής δημοσιογραφίας.
Τα ρίχνω στη λίστα, ατάκτως ερριμμένα. Εκτος από τον Ψυχάρη, Λέων Καραπαναγιώτης και Γιάννης Καψής από το Συγκρότημα. Κίτσος Τεγόπουλος. Αλέκος Φιλιππόπουλος. Σεραφείμ Φυντανίδης .Λυκούργος Κομίνης. Γιώργος Κουρής. Αρης Βουδούρης.Κώστας Παπαϊωάννου. Χρήστος Παπουτσάκης. Με μια μικρή αυθαιρεσία θα έβαζα και τον Θέμο σ΄αυτή την προσωπική dream team. Aλλωστε, κι αυτός παιδί της μεταπολίτευσης ήταν, έστω και λίγο μεταχρονολογημένο. Σίγουρα κάποιους θα έχω ξεχάσει, όμως ο στόχος μου δεν είναι η ιστορική καταγραφή. Αλλά η ηχώ των ονομάτων ,η δύναμη της ομάδας, η υπόμνηση μιας γενναίας εποχής, μια ιστορική αντήχηση του «το τε» στο σήμερα. Με πρόδηλα συμπεράσματα.
Ο μύθος
Τον Ψυχάρη τον συνάντησα μέσα από το παράλληλων διαδρομών Συγκρότημα Μπόμπολα, όταν είχε ήδη γίνει «αυτοκράτορας» του ΔΟΛ, αμέσως μετά τον θάνατο του Χρήστου Λαμπράκη το 2009 και τον παρακολουθούσα εκ του σύνεγγυς μέχρι το 2015, όταν εγώ εγκατέλειψα το «Εθνος» κι αυτός είχε ξεκινήσει την πορεία προς την κάθοδο. Για να χρησιμοποιήσω ένα δάνειο σχήμα, τον πρόλαβα στην άνοδο (στο θρόνο) της αυτοκρατορίας και στην πτώση της.
Μέχρι τότε γνώριζα, όχι τον άνθρωπο, αλλά τον μύθο. Τον μύθο του κορυφαίου δημοσιογράφου. Γιατί πράγματι ο Ψυχάρης είχε κάνει κορυφαία πράγματα, που δικαιολογούσαν απόλυτα τη δύναμη του μύθου του.
Εκ του προχείρου, δυο πράγματα μπορώ να ξεχωρίσω, με τη δική μου αξιολόγηση.
Το ανεπανάληπτο ρεπορτάζ του στο «Βήμα» για την πτώση της χούντας και τη μεταπολίτευση, το οποίο αργότερα έγινε βιβλίο με τίτλο «Τα Παρασκήνια της Αλλαγής». Ενα ρεπορτάζ επιπέδου «Τhe Pentagon Files» και «Watergate», εφάμιλλο με τις καλύτερες σελίδες της αμερικανικής δημοσιογραφίας, το οποίο αν υπήρχαν στον τόπο μας σοβαρές Σχολές Δημοσιογραφίας θα έπρεπε προ καιρού να το είχαν συμπεριλάβει στα υπεραναγκαία μαθήματα.
Και ως δεύτερο κορυφαίο επίτευγμά του, τη δημιουργία του κυριακάτικου «Βήματος» από τη δεκαετία του ΄90, μιας εφημερίδας που ανέβασε σε άλλη πίστα τον ελληνικό Τύπο. Μιας εφημερίδας – ζωντανό μάθημα ακόμη και σήμερα για δημοσιογράφους και επίδοξους διευθυντές εφημερίδων.
Αυτά για τον μύθο. Τα υπόλοιπα αφορούν τον Ψυχάρη που έζησα. Λίγους μήνες μετά τον θάνατο του Λαμπράκη και αφού ο Ψυχάρης είχε αποκτήσει την ιδιοκτησία και τη διοίκηση του ΔΟΛ, ένας άλλος κορυφαίος επιχειρηματίας και συνεταίρος του Ψυχάρη, μου είχε διατυπώσει την εξής πρόβλεψη: «Ο Σταύρος έκανε πράξη το όνειρο της ζωής του. Εγινε αφεντικό στον ΔΟΛ. Πολύ φοβάμαι ότι αυτό το όνειρο θα αποδειχθεί ο εφιάλτης του». Τα επόμενα χρόνια, παρακολουθώντας τα διάφορα επεισόδια της πτώσης μιας αυτοκρατορίας, σοκαρίσθηκα από το ρεαλισμό και το βαθμό επιβεβαίωσης της «προφητείας».
Όμως η «προφητεία» είχε και την αιτιολόγησή της : «Ο Σταύρος μπορεί να είναι ο καλύτερος δημοσιογράφος και διευθυντής εφημερίδας που έχω γνωρίσει. Δεν είναι όμως τόσο καλός, ούτε ως εκδότης και πολύ περισσότερο ως επιχειρηματίας».
Η πτώση
Το μεγάλο ατύχημα της ζωής του Ψυχάρη είναι ότι έγινε το απόλυτο αφεντικό στο μεγαλύτερο δημοσιογραφικό Συγκρότημα της χώρας, όταν η χώρα ήδη πήγαινε στο ραντεβού της με την κατάρρευση και τη χρεωκοπία. Οταν η Ελλάδα που μεγαλούργησε, συνδημιούργησε και έπαιζε στα δάχτυλά του σταδιακά εξαφανιζόταν. Η Ελλάδα του Ψυχάρη, βήμα-βήμα και χρόνο με το χρόνο, έπαυε να υπάρχει. Η Ελλάδα του εκσυγχρονισμού, του Χρηματιστηρίου, του νεο-γιαπισμού, των αναδυόμενων επιχειρηματικών τζακιών, έδινε τη θέση της στην Ελλάδα των «Σκοτεινών Χρόνων», των Μνημονίων και της «φτωχοκώσταινας». Στην πρώτη Ελλάδα, ο Ψυχάρης ήταν ένας πρωταγωνιστής, ένα ίνδαλμα και ένας «Πολίτης Κέιν», έστω στη βαλκανική εκδοχή του. Στη δεύτερη Ελλάδα, ο Ψυχάρης ήταν απλώς ένας επιχειρηματίας που έπρεπε να σώσει το «μαγαζί» του από τη χρεωκοπία.
Σ΄αυτή λοιπόν τη νέα Ελλάδα, μαζί με την «εσωτερική υποτίμηση» του βιοτικού επιπέδου των Ελλήνων, ερχόταν παράλληλα και η «εσωτερική υποτίμηση» των εγχώριων «βαρόνων» του χρήματος και των Μέσων Ενημέρωσης.
Οι συσχετισμοί δύναμης μετακινούνταν σε άλλα κέντρα εξουσίας, τα περισσότερα έξω από τη χώρα. Στις Βρυξέλλες, την ΕΚΤ, την τρόικα, τους ευρωπαϊκούς και διεθνείς επιχειρηματικούς ομίλους που θα λεηλατούσαν τα επόμενα χρόνια την ελληνική επιχειρηματικότητα.
Η εγχώρια διαπλοκή είτε θα προσαρμοζόταν βίαια είτε θα πέθαινε. Η αλυσίδα διαπλοκή – τράπεζες –χρήμα –ΜΜΕ έσπαγε σε κομμάτια και τα ΜΜΕ αναπόφευκτα έπαιρναν τη θέση του αδύναμου κρίκου.
Σε μια νέα περίοδο λοιπόν, με απισχνασμένα και αποδυναμωμένα ΜΜΕ, ο Ψυχάρης είτε με τη δαιμονική ευφυία του θα κατάφερνε να προσαρμοσθεί είτε σταδιακά θα κατέπιπτε ως ένα φαινόμενο εκτός εποχής. Μπήκε, όχι αναπόφευκτα στην κουρτίνα Νο 2.
Το τέλος
Το «φαινόμενο Ψυχάρη» λοιπόν από την αρχή της δεκαετίας του 2010 γινόταν ένα φαινόμενο εκτός εποχής. Για λόγους συγκυρίας και αντικειμενικούς. Στη συνέχεια, προστέθηκαν και οι υποκειμενικοί παράγοντες.
Ο Ψυχάρης ήταν για πολλά χρόνια, ο «γκράντ μάστερ» σε ένα συγκεκριμένο τρόπο άσκησης της πολιτικής και της δημοσιογραφίας. Εβλεπε την πολιτική ως ένα ανελέητο παιγνίδι δύναμης και ισχύος. Και τη δημοσιογραφία ως άσκηση εξουσίας. Και πάντοτε τη «διάβαζε» σωστά και την πολιτική και τη δημοσιογραφία, με τη βοήθεια ενός κοφτερού κυνισμού, που πολλοί μπορεί να το χαρακτηρίσουν χάρισμα και ένστικτο.
Το ένστικτο του κυνισμού κάποτε λειτουργούσε, κάποτε όμως τον εγκατέλειψε. Δυο παραδείγματα, που τα χωρίζει μια δεκαετία, είναι χαρακτηριστικά.
Ο Νίκος Θέμελης είχε σοκαρισθεί σε ένα δείπνο στα βόρεια προάστια της Αθήνας το 2003, όταν ο Ψυχάρης τον είχε στριμώξει σε μια γωνία και σχεδόν βρυχόταν στο πρόσωπό του: «Να πεις στον δικό σου να σηκωθεί και να φύγει. Είναι τελειωμένος». Ο «δικός του» ήταν ο τότε πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης, ο οποίος πράγματι τέλειωσε λίγους μήνες αργότερα.
Δέκα χρόνια μετά, στη νέα Ελλάδα των Μνημονίων, ο άνθρωπος που ανεβοκατέβαζε πρωθυπουργούς, δεν διέθετε πλέον τη δύναμη να κάνει ούτε υφυπουργό τον γιό του στην κυβέρνηση Σαμαρά.
Όμως το ένστικτο είχε χαθεί σε όλα τα επίπεδα. Ο Ψυχάρης το 1998 είχε προλάβει το «ξεφούσκωμα» του Χρηματιστηρίου και μάλιστα επιδείκνυε την «επιταγή» από τις πωλήσεις των μετοχών του στο αγαπημένο του «Da Capo». Δέκα χρόνια αργότερα, ο Ψυχάρης δανειζόταν από τις τράπεζες για να αγοράσει μετοχές του ΔΟΛ, ενώ η χώρα χρεωκοπούσε. Προς τιμήν του, δανειζόταν βάζοντας ως εγγύηση ακόμη και τα σπίτια του.
Το ένστικτο όμως είχε αρχίσει να χάνεται και στη δουλειά του. Εστριψε τις εφημερίδες του προς τα δεξιά, στήριζε τη ΝΔ και τον Α.Σαμαρά, εγκαταλείποντας τους αναγνώστες, οι οποίοι κι αυτοί με τη σειρά τους τις εγκατέλειψαν.
Η εποχή είχε αλλάξει. Ισως η τραγωδία της προσωπικής του περιπέτειας με την υγεία του δεν άφησε τον Σταύρο να « διαβάσει» καλύτερα του νόμους και τους κανόνες της Νέας Εποχής. Και να ανακαλύψει ένα νέο βηματισμό, που θα έσωζε και το Συγκρότημα και την περιουσία του.
Δεν κατάφερε να «διαβάσει» ούτε την αλλαγή της πολιτικής συγκυρίας. Το τέλος του κόσμου των «παλιών κομμάτων» και την άνοδο νέων δυνάμεων, του ΣΥΡΙΖΑ, στην εξουσία.
Στην αρχή υποτιμούσε βαθύτατα τον Τσίπρα. Είχε βγάλει στην αγορά τα «νεροπίστολά» του, τους senior αρθρογράφους των εφημερίδων του Συγκροτήματος και τον πυροβολούσαν καθημερινά. Στη συνέχεια,νόμιζε ότι μπορεί να τον προσεταιρισθεί, να κάνει «νταλαβέρι» μαζί του. Τζίφος. Η εποχή είχε αλλάξει. Ούτε καν η Mercedes του Σταύρου δεν χωρούσε στο πάρκινγκ του σπιτιού της «γάτας των Ιμαλαΐων», πως να χωρέσει το Συγκρότημα στην εποχή του Τσίπρα;
Στη συνέχεια, εγκατέλειψε τη μάχη. Αφησε στο πόστο του διευθυντές και στελέχη που είτε δεν είχε σε καμιά υπόληψη είτε δημοσιογράφους που την εποχή της παντοδυναμίας του, τους χρησιμοποιούσε ως τα «παιδιά για τα θελήματά» του. Μέχρι το 2017 που επήλθε το οριστικό τέλος του ΔΟΛ.
Οδηγήθηκε σταδιακά σε ένα φινάλε άδοξο και κυρίως άδικο για το μέγεθός του και την ιστορία του. Ξεχασμένος, σχεδόν απ΄όλους, στην αναγκαστική υπερορία του στο Πόρτο Ράφτη. Μέχρι χθες, που λυτρώθηκε.
Η ζωή του, η άνοδος και η πτώση του Σταύρου Ψυχάρη, αποτελεί ένα εμβληματικό μυθιστόρημα για τα τελευταία 50 χρόνια της ιστορίας μας. Ενα μυθιστόρημα με σελίδες δόξας, έπους και επιτυχίας. Αλλά και σελίδες γκρίζες, σκοτεινές και δυσάρεστες.
Οσοι ενδιαφέρονται για τον τόπο, το μέλλον και τη δημοσιογραφία οφείλουν να σκύψουν και να ξαναδιαβάσουν την ιστορία αυτού του σύγχρονου μύθου. Με σεβασμό, αλλά κυρίως με ειλικρίνεια.
ΑΠΟ ΤΟ IEIDISEIS.GR