Του Διογένη Λόππα
Η τελευταία και υποτίθεται ζωτικής σημασίας σύνοδος (τηλεδιάσκεψη) κορυφής των ηγετών της Ε.Ε. αποκάλυψε αυτό που όλοι φοβόμασταν: Ένα πολιτικό πτώμα που άρχισε να αποπνέει δυσοσμία. Πριν το εσπευσμένο τέλος της καραντίνας δώσει τη θέση του στην αποκαλυπτικής φύσεως έλευση μιας οικονομικής πανδημίας από τα βάθη της πιο σκοτεινής κόλασης, το ερώτημα που πλανάται πάνω από την Πόλη δεν είναι ΑΝ η ένωση τελικά σκορπίσει ή συρρικνωθεί περαιτέρω, αλλά ΠΟΤΕ.
Οι βιβλικές ζημιές που ανακοίνωσε η Lufthansa, το outlook των πωλήσεων της Volkswagen και η κηδεία του τουρισμού προϊδεάζουν για ένα κολασμένο φθινόπωρο, αν υποθέσουμε ότι η ραστώνη του καλοκαιριού θα μπορέσει να μετριάσει κάπως τις υφεσιακές παρενέργειες (μισογεμάτο ποτήρι). Μέσα σε αυτό το πρωτοφανές shitstorm, οι μεγάλοι παίκτες παίρνουν θέση και κάθε έθνος που διαθέτει την αυτοπεποίθηση μιας αυτοτελούς ύπαρξης ετοιμάζεται να πράξει αυτό που θεωρεί κρίσιμο για την επιβίωσή του, ακόμα και αν με τον τρόπο αυτό θυσιάσει κοινά και συμφέροντα projects ή αν πρέπει να δυσαρεστήσει μέχρι παρεξηγήσεως φίλους και συμμάχους.
Καθώς βέβαια δεν υπήρξε κάποιο κοινό ανακοινωθέν, όπως συνηθίζεται έπειτα από κάθε σύνοδο κορυφής, το φίδι από την τρύπα ανέλαβε να το βγάλει ο συνήθης ύποπτος, ο κατά τα άλλα συμπαθής και πολυπράγμων πρόεδρος του Ευρωπαϊκού συμβουλίου. Ανάμεσα στους υπόλοιπους συμβιβαστικούς πομφόλυγες που ανακοίνωσε ο κ. Sarl, σε ύφος και τρόπο που θυμίζουν έντονα τις χειρότερες στιγμές της σοβιετικής γραφειοκρατίας, ξεχωρίζει μία μόνο διατύπωση, που έχει να κάνει με την ανάγκη η Ε.Ε. να γίνει περισσότερο αυτάρκης στην παραγωγή βασικών αγαθών. Οι υπόλοιπες αεροβασίες ήταν απλώς μια μαξιμαλιστική άσκηση ισορροπίας ανάμεσα σε ένα χάσμα που αντί να μικραίνει, μεγαλώνει επικίνδυνα.
Παρά την αισιοδοξία που επιβάλλεται να αποπνέουν οι ανακοινώσεις του συμβουλίου κορυφής, η κατάσταση επί του πεδίου είναι περισσότερο πεσιμιστική από όσο πρέπει και αυτό συμβαίνει επειδή κάποια ζητήματα οικονομικής φύσεως, όπως για παράδειγμα η πολιτική απόφαση για στήριξη ή χρεοκοπία της Lufthansa, πλησιάζουν σε απόσταση αναπνοής. Σε αυτό το σημείο οι χαοτικές διαφορές προσέγγισης έναντι της επελαύνουσας οικονομικής καταστροφής φεύγουν από το θεωρητικό πεδίο μιας εκ του ασφαλούς φιλικής συζήτησης και γίνονται βρόγχος στο λαιμό μιας ένωσης κρατών που σχεδιάστηκε χωρίς προβλέψεις και plan B για τις κακές εποχές.
Για τους μεν Γερμανούς και λοιπούς Βόρειους νοικοκύρηδες οι πολιτικές αποφάσεις είναι λιγότερο δύσκολες: Αρκεί μια κυβερνητική σύσκεψη στο Βερολίνο για να ανοίξουν οι κρουνοί της ρευστότητας προς τα μεταμοντέρνα Panzer του γερμανικού οικονομικού θαύματος. Ακόμα και αν τα θρυλικά πλεονάσματα δεν αποδειχθούν αρκετά, κάθε πιστωτής που σέβεται τον εαυτό του είναι πρόθυμος να δανείσει τους Γερμανούς ακόμα και με αρνητικά επιτόκια. Σε δύσκολους καιρούς η τοποθέτηση κεφαλαίων κάτω από την εγγύηση της γερμανικής αξιοπιστίας μοιάζει τουλάχιστον ασφαλής.
Δε συμβαίνει το ίδιο με τα τζιτζίκια του νότου: Για τη διάσωση των αντίστοιχων ιταλικών ή ισπανικών εταιριών, δεν αρκεί μια σύσκεψη στη Ρώμη ή στη Μαδρίτη. Στην οποιαδήποτε σκέψη για ενίσχυση ή (θα γράψω τώρα την απαγορευμένη λέξη, αν είστε φιλελεύθερος σας παρακαλώ να λάβετε τις απαραίτητες προφυλάξεις) εθνικοποίηση ζωτικών εταιριών (ενέργειας, μεταφορών, τηλεπικοινωνιών ή ακόμα και εμβληματικών εργοστασίων παραγωγής όπως η FIAT) προαπαιτείται η εξεύρεση κεφαλαίων που ξεπερνούν τη δυνατότητα των εθνικών προϋπολογισμών.
Η πρόσβαση στον δανεισμό θεωρείται επιβεβλημένη, πλην όμως στην περίπτωση του νότου οι πιστωτές δεν είναι τόσο χαρούμενοι στη σκέψη αυτή και επιπλέον τα επιτόκια μπορεί να είναι απαγορευτικά ενώ οι εγχώριες τράπεζες όχι μόνο δεν θα είναι σε θέση να αγοράσουν εθνικά ομόλογα, αλλά πιθανότατα θα πρέπει να αποτελέσουν οι ίδιες μέρος της κρατικής διάσωσης, πράγμα που απαιτεί ακόμα περισσότερα κεφάλαια τα οποία η Ε.Ε. αρνείται πεισματικά να διαθέσει, τουλάχιστον όχι χωρίς την επιβολή σκληρών μνημονιακών όρων.
Στην Ελλάδα έχουμε την ατυχία να έχουμε κατευθύνει την παραγωγή μας υπό τη μορφή μονοκαλλιέργειας στο μοναδικό πράγμα στο οποίο έχουμε το σαφές πλεονέκτημα απέναντι στους ανταγωνιστές μας και όλοι στον πλανήτη μας θαυμάζουν για αυτό (και δεν κάνω πλάκα): Σέρβις, δηλαδή εν συντομία τουρισμός. Ο πειρασμός μου να εκφέρω άποψη για το απίστευτο σούργελο που διημείφθη στη χώρα μας αυτή την εβδομάδα μπορεί να είναι ακόλαστος, δεν θα προσέθετε όμως τίποτα γλαφυρότερο σε αυτά που ήδη έχουν γράψει στο ”ανοιχτό παράθυρο” κάποιες από τις καλύτερες πένες της σύγχρονης ελληνικής δημοσιολογίας. Έτσι στέκομαι μόνο σε δύο παρορμητικές, τραγικά αφελείς και τελικά επικίνδυνες προβλέψεις που έγιναν από δύο (υποτίθεται) τεχνοκράτες πολιτικούς:
1. Ο υπουργός τουρισμού εμφανίζεται ιδιαίτερα αισιόδοξος για την πορεία του εθνικού προϊόντος και προσφέρει αλήθεια πολύ γέλιο περιφερόμενος σε εγχώρια και ξένα μέσα διαδίδοντας όμορφες ιστορίες για ήλιο, θάλασσα και αγόρια στα ελληνικά νησιά ήδη από τον προσεχή Ιούλιο. Θα ήταν ίσως χρήσιμο κάποιος λιγότερο απογειωμένος σύμβουλος εκεί στο υπουργείο της γκλαμουριάς να του υπενθυμίσει ότι η τουριστική αγορά και δη η τουριστική αγορά της δυτικής Ευρώπης βασίζεται σε καθοριστικό ποσοστό αφενός στην ψυχολογία και αφετέρου σε δύο έννοιες που στα Βαλκάνια είναι μάλλον υποτιμημένες: Προγραμματισμός και Ασφάλεια.
Το ψυχολογικό outlook στη δυτική Ευρώπη βρίσκεται σε επίπεδο κατάρρευσης. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί junk. Οι Ευρωπαίοι δυνητικοί αγοραστές του προϊόντος μας είναι κυριολεκτικά χεσμένοι από φόβο και θα ήταν απίθανο να ρισκάρουν συνωστισμούς σε αεροδρόμια, πλοία και ξενοδοχεία ιδιαίτερα όσον αφορά τα παιδιά τους. Επίσης είναι αναστατωμένοι λόγω της αδυναμίας στοιχειώδους προγραμματισμού (όπως λατρεύουν να πράττουν) καθώς πρώτον δε γνωρίζουν αν η αεροπορική εταιρία που πρόκειται να επιλέξουν θα υπάρχει έως τότε και δεύτερον αν το κατάλυμα που πρόκειται να επιλέξουν θα λειτουργεί αξιοπρεπώς ή αν θα είναι σε θέση να εγγυηθεί στοιχειώδη μέτρα προστασίας.
Επιπροσθέτως κανένας σοβαρός Ευρωπαίος δεν πρόκειται να ρισκάρει προπληρωμές τουριστικών πακέτων εάν πρόκειται να υποστεί τη βάσανο κάποιας υγειονομικής βίζας που θέτει εν αμφιβόλω τον προγραμματισμό του, δεδομένου ότι θα μπορούσε να εγκλωβιστεί σε κάποιο αεροδρόμιο. Θα πρότεινα στον κ. Υπουργό να αναλώσει τον πολύτιμο χρόνο του σε συσκέψεις με τα υπουργεία οικονομικών και εργασίας με αντικείμενο τη διάσωση πρώτα των εργαζομένων και έπειτα των τουριστικών υποδομών της χώρας.
2. Ο κ. Πρωθυπουργός προέβη σε μια απίστευτη αλά Trump πρόβλεψη σύμφωνα με την οποία την αναμενόμενη ύφεση του 2020 θα διαδεχθεί μια εξωγήινη ανάπτυξη του 2021. Κάποιος να ψιθυρίσει στο αυτί του Υπέρτατου ότι στο μεσοδιάστημα θα μεσολαβήσουν με μαθηματική ακρίβεια κάποιες ανεπιθύμητες καταστάσεις που, όχι μόνο θα απαιτήσουν πικρές πολιτικές αποφάσεις, αλλά επίσης θα οδηγήσουν στα όριά τους τις σχέσεις του Υπέρτατου με το πόπολο και τη συνοχή των ίδιων των θεσμών του κράτους.
Με δεδομένη την άρνηση της Ε.Ε. να διαθέσει απευθείας πακέτα διάσωσης η ελληνική κυβέρνηση θα βρεθεί προ διλημμάτων και μάλιστα δύσκολων. Τώρα κάποιοι, όπως ο υπουργός τουρισμού, μπορεί να φαντασιώνονται και να εισηγούνται στον πρωθυπουργό έκρηξη του τουρισμού κλπ. Όμως η πραγματικότητα είναι ότι σε ελάχιστο χρόνο θα πρέπει η κυβέρνηση μα αποφασίσει με ποιο ακριβώς τρόπο θα στηρίξει τις αεροπορικές εταιρίες, τις ναυτιλιακές και τις τουριστικές.
Είχαμε βέβαια μια πρόγευση των προθέσεων όταν ο κ. Μητσοτάκης δήλωσε ότι οι επιχειρηματίες θα πρέπει να βάλουν το χέρι στην τσέπη. Ειλικρινά ελπίζω η τσέπη αυτή να είναι ευμεγέθης αν και η ιστορία μας έχει διδάξει για το αντίθετο. Αντιλαμβανόμαστε όλοι ότι η εθνική αεροπορική μας εταιρία, δηλαδή η κοινοπραξία Aegean και Olympic είναι βαρύνουσας σημασίας για την επιβίωση του εθνικού προϊόντος και όχι μόνο. Θα ήμασταν όμως αφελείς αν πιστεύαμε ότι ο ιδιώτης επιχειρηματίας έχει τη δύναμη να στηρίξει την επένδυσή του υπό τέτοιες συνθήκες ακόμα και αν το επιθυμούσε. Πρώτο πικρό δίλημμα, αν θα διασώσουμε την εταιρία ή όχι, αν αξίζει ένα νέο μνημόνιο για τη διάσωσή της ή όχι, αν οι φορολογούμενοι πειστούν για την αναγκαιότητα αυτή ή αν ζήσουμε εκ νέου καταστάσεις τύπου Λέσβου. Και ακολουθούν παρόμοια διλήμματα όσον αφορά τα πλοία της γραμμής, τα ξενοδοχειακά συγκροτήματα και πάει λέγοντας.
Πολύ φοβάμαι ότι κάπου κατά το Σεπτέμβριο, όταν θα έχουν ξεκαθαρίσει κάποια κρίσιμα ζητήματα όπως η τελική πορεία του τουρισμού και η κατάσταση των δημοσίων εσόδων, η μοναδική επιλογή στο τραπέζι θα είναι η προσφυγή στον ESM ενώ η ημερήσια διάταξη δεν θα αναφέρεται (ελπίζω) σε κρούσματα και θύματα, αλλά στους όρους που θα συνοδεύουν το νέο μνημόνιο.
Και βέβαια η ανάπτυξη ύψους 10% του 2021 ακούγεται μόνο ως ανέκδοτο και αυτό δεν το γράφει ο τιποτένιος Λόππας, αλλά οι μεγαλύτεροι οικονομολόγοι του πλανήτη, οι οποίοι και το στοιχειοθετούν γύρω από τη γενική ύφεση διαρκείας που θα φέρουν όχι μόνο το νέο μνημόνιο αλλά και όλες οι παρενέργειες, τόσο της μειωμένης κατανάλωσης όσο και της ανάγκης κρατικής ενίσχυσης ενός γιγαντιαίου τμήματος του συνόλου σχεδόν της παραγωγικής δομής της χώρας. Και πολύ φοβάμαι επίσης ότι οι εντυπωσιακές ικανότητες και η επικοινωνιακή διείσδυση του κ. Τσιόδρα περιορίζονται στο στενό χώρο της επιστήμης του.
Βέβαια η κυβέρνηση, ακόμα και πέντε λεπτά πριν το παγόβουνο, έχει κάθε δικαίωμα να παρουσιάζεται αισιόδοξη, ίσως μάλιστα να το έχει ανάγκη ακόμα και ως προϋπόθεση πολιτικής επιβίωσης. Άλλωστε την ίδια τακτική ακολουθούσε και ο Saddam. Ο αμερικανικός στρατός ήταν ήδη στα περίχωρα της Βαγδάτης όμως ο ίδιος επαίρονταν για την επερχόμενη νίκη του.