Του Στέλιου Κούλογλου
Όλα ξεκίνησαν από ένα άρθρο του Πολ Κρούγκμαν, αμέσως μετά την υποχώρηση της ελληνικής κυβέρνησης τον Ιούλιο του 2015: ο πανεπιστημιακός και κάτοχος του βραβείου Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών αναρωτιόταν πως ήταν δυνατό η κυβέρνηση να διαπραγματεύθηκε χωρίς plan B, στην περίπτωση που οι δανειστές έμεναν αμετακίνητοι στις θέσεις τους.
Ο Γιάνης Βαρουφάκης θεώρησε χρήσιμο να απαντήσει, υποστηρίζοντας ότι υπήρχε plan B, το οποίο είχε ο ίδιος επεξεργαστεί και ήταν σε γνώση του Α. Τσίπρα και του επιτελείου του. (αναλυτικά στο χθεσινό άρθρο Μπερδεύοντας τα plan B και τα κινηματογραφικά πλάνα). Μάλιστα όταν το καλοκαίρι τα πράγματα έχουν φτάσει σε αδιέξοδο, ο τότε υπουργός Οικονομικών γράφει ότι το έθεσε ξανά στον πρωθυπουργό, που τον ρώτησε πόσες πιθανότητες είχε να γίνει αποδεκτό από την τρόικα. «50-50%, απάντησε ο κ. Βαρουφάκης, που έδωσε παραπάνω εξηγήσεις σε συνέντευξη του:
• Ήταν σωστό για ένα τόσο κρίσιμο ζήτημα η κυβέρνηση να στηρίζεται σε μια εκτίμηση;
• Πρέπει να πω ότι τίποτα δεν ήταν δεδομένο. Ναι, υπήρχε η πιθανότητα να μας εκδιώξουν από το ευρώ αν επιμέναμε. Ωστόσο, και έτσι να ήταν, .. όλα αυτά που ακολούθησαν με το τρίτο μνημόνιο ήταν πολύ χειρότερα από την πιθανότητα 50% ενός Grexit, ακόμα κι ενός σίγουρου Grexit. (1)
Για την περίπτωση του Grexit, ο Γ. Βαρουφάκης επεξεργαζόταν μυστικά από την άνοιξη του 2015 το plan X, με μια ομάδα συνεργατών του. Ένας από αυτούς ήταν ο Τζέιμς Γκάλμπρεϊθ, που εξιστόρησε την όλη υπόθεση στο βιβλίο του «Καλώς όρισες στη μαρτυρική αρένα» (εκδ. Πατάκη). Το plan x περιελάμβανε, άμεση εθνικοποίηση των τραπεζών και της Τράπεζας της Ελλάδος, επαναπροσδιορισμό των καταθέσεων σε Νέα Δραχμή, επιστράτευση δημοσίων υπαλλήλων, καθώς και μέτρα για την εγγύηση της δημόσιας τάξης και ασφάλειας με την ευθύνη της Αστυνομίας και του Στρατού. Πρόκειται στην πραγματικότητα για κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης.
Υιοθετώντας μονομερώς την αφήγηση Βαρουφάκη, ο Κώστας Γαβράς παρέδωσε μια ταινία πολύ κατώτερη των κινηματογραφικών προσδοκιών, με τον σούπερ ήρωα Βαρουφάκη, τον κακό Σόιμπλε και μερικούς ακόμη άχρωμους και άοσμους «κομπάρσους ». Επειδή όμως η ταινία παίρνει πολιτική θέση για μια πολύ κρίσιμη περίοδο της πρόσφατης ιστορίας μας, είναι απαραίτητο να διευκρινιστούν ορισμένα πράγματα:
1. Το όποιο σχέδιο, B ή Χ, απαιτεί τη γνώση και υποστήριξη των πολιτών, που είναι προετοιμασμένοι για αυτό. Ακόμη και το light plan B(που δεν ισοδυναμούσε δηλαδή με αποχώρηση από την ευρωζώνη) προέβλεπε μεταξύ των άλλων ότι το κράτος θα πλήρωνε με υποσχετικές, οι υψηλοί μισθοί και οι συντάξεις θα περικόπτονταν, ενώ οι συνταξιούχοι θα πληρώνονταν (όσο πληρώνονταν) με web banking. παρότι πολλοί δεν έχουν ιδέα από ίντερνετ. Στο βιβλίο του ο Γ. Βαρουφάκης παραδέχεται ότι το « το 85% των συνταξιούχων » δεν είχαν, όχι web banking, αλλά ούτε καν «κάρτες ανάληψης»! (2)
Τα ίδια και χειρότερα θα γίνονταν με το plan X και το grexit, όταν το κράτος θα άρχιζε να μοιράζει χαρτούρα αντί για μισθούς. Μια κυβέρνηση έπρεπε λοιπόν, αν ακολουθούσε τα σχέδια Βαρουφάκη, να θέσει προκαταβολικά στους πολίτες το ερώτημα αν ήταν πρόθυμοι να περάσουν από τέτοιες δοκιμασίες προκειμένου να απαλλαγούν από την τρόικα και τα μνημόνια. Διαφορετικά, θα επρόκειτο όχι απλά για παραβίαση της λαϊκής εντολής από μια κυβέρνηση που ορκιζόταν στο ευρώ, αλλά για πραξικόπημα που αναγκαστικά θα επιβάλλετο με τον στρατό, σύμφωνα και με τον κ. Γκάλμπρεϊθ.
2. Η πολιτική είναι θέμα timing καθώς και σωστής εκτίμησης του συσχετισμού των δυνάμεων. Η αποδυναμωμένη Ελλάδα δεν μπορούσε να τα βάλει ούτε με τον πανίσχυρο Βορρά, ούτε να παίζει τα νταούλια για να χορεύουν οι ακόμη πιο ισχυρές αγορές. Ο κ. Σαμαράς έπρεπε να αφεθεί να κάνει τη βρόμικη δουλειά, χωρίς να προκληθούν πρόωρες εκλογές λόγω αδυναμίας εκλογής προέδρου.
Για την τότε κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου υπάρχουν δύο εκδοχές. ’Η θα έπεφτε τους πρώτους μήνες του 2015 προσπαθώντας να εφαρμόσει το μνημόνιο και το μέιλ Χαρδούβελη. Σε αυτή την περίπτωση η δεξιά δεν θα είχε αφήγημα- ότι δηλαδή πήγαινε για ανάκαμψη αλλά ανακόπηκε από την αριστερά- και οι δανειστές θα ήταν ίσως πιο ευέλικτοι σε παραχωρήσεις. ‘Η θα έχανε πανηγυρικά τις βουλευτικές εκλογές, τις οποίες ο κ. Σαμαράς είχε τελικώς δεχθεί να προκηρύξει στο τέλος του 2015. Γιατί οι πολίτες ήθελαν αλλαγή από το παλιό καθεστώς.
Ο ΣΥΡΙΖΑ έπρεπε να περιμένει τις εξελίξεις στην Ισπανία και στο μεταξύ να προετοιμαστεί καλύτερα. Και στη μία και την άλλη εξέλιξη θα κέρδιζε πιθανότατα τις εκλογές με αυτοδυναμία, αποφεύγοντας την αναγκαστική -και δαπανηρή- συμμαχία με τους ΑΝΕΛ.
3. Η κυβέρνηση δεν είχε στην πραγματικότητα κανένα plan Β. ‘H καλύτερα, το plan B ήταν ότι θα υποχωρούσαν οι δανειστές. Αυτή την συλλογική αυταπάτη ενστερνίστηκε πλήρως ο κ. Βαρουφάκης, πασχίζοντας στις διαπραγματεύσεις και το eurogroup. Tα εναλλακτικά plan του, ποτέ δεν εξετάστηκαν σοβαρά.
Το δημοψήφισμα ήταν η τελευταία, απεγνωσμένη κίνηση μιας κυβέρνησης που έπεφτε συνεχώς σε τοίχο, παρά τις υποχωρήσεις της. Με την προσμονή ότι ένα καλό αποτέλεσμα θα υποχρέωνε τους δανειστές σε κάποιες, μικρές έστω, παραχωρήσεις και την κρυφή ελπίδα ότι η διεξαγωγή του θα προκαλούσε αναστάτωση στις διεθνείς αγορές. Όταν δεν συνέβη ούτε το ένα ούτε το άλλο, ήταν υποχρεωμένη να συνθηκολογήσει. Γιατί στο δημοψήφισμα δεν είχε τεθεί θέμα αποχώρησης από το ευρώ- το αντίθετο.
4. Ανεξάρτητα από το στιλ του στις διαπραγματεύσεις και το eurogroup, o κ. Βαρουφάκης δεν ευθύνεται για το αδιέξοδο που οδήγησε στην συνθηκολόγηση. Όπως έχει εύστοχα σημειώσει ο Ευκλείδης Τσακαλώτος, οι δανειστές δεν θα υποχωρούσαν «ακόμη και αν ήταν διαπραγματευτής ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης». (Τα 100 ή και 200 δις! που του καταλογίζονται ότι έχασε, στηρίζονται στη λογική «αν η γιαγιά μου είχε καρούλι», αν δηλαδή η κυβέρνηση Σαμαρά θα ήταν η πιο επιτυχημένη κυβέρνηση της ιστορίας).
Το Βερολίνο, που ήταν τότε ακόμη πιο κυρίαρχο από ότι σήμερα, δεν είχε καμία διάθεση να κάνει την παραμικρή υποχώρηση. Γιατί παραμόνευαν στην Ισπανία οι Podemos και μια επιτυχία της ελληνικής κυβέρνησης θα έδινε το σύνθημα σε όλον τον ευρωπαϊκό νότο για την ανατροπή της λιτότητας. Το ευρωπαϊκό ιερατείο προτιμούσε χίλιες φορές το grexit, από το να κάνει την παραμικρή υποχώρηση.
5. Η έξοδος της καθημαγμένης Ελλάδας από το ευρώ θα προκαλούσε μια χωρίς προηγούμενο καταστροφή. Μόνο οι άνεργοι που θα προκαλούσε η χρεοκοπία χιλιάδων επιχειρήσεων υπολογίζονται σε εκατοντάδες χιλιάδες. Μέσα στο χάος, μια χώρα διχασμένη τότε σε αντιμνημονιακούς και σε « μένουμε Ευρώπη » θα φλέρταρε με την πιθανότητα εμφύλιων συγκρούσεων.
Ο κ. Βαρουφάκης υποστηρίζει ότι είναι χειρότερη η σημερινή «χρεοδουλοπαροικία» από το grexit, το οποίο στο Protagon περιέγραφε το 2011.. ελαφρώς διαφορετικά:
Σε είκοσι λεπτά θα είχαν στεγνώσει όλα τα ΑΤΜ. .. Η οικονομία θα κατέρρεε. Μέχρι το κράτος να παράξει το νέο νόμισμα (κάτι που παίρνει βδομάδες), η χώρα θα είχε βυθιστεί στο απόλυτο σκότος. Χωρίς πρόσβαση στις χρηματαγορές, στο απεχθές ΔΝΤ, στην ανεκδιήγητη ΕΕ, το ρολόι θα γύρναγε πίσω πολλές δεκαετίες. Η φτώχεια θα εισέβαλε στο 80% των νοικοκυριών…η έξοδος από το ευρώ για μια ελλειμματική χώρα θα μας έστελνε στη νεολιθική εποχή πριν καλά-καλά το καταλάβουμε».
Για την επιστροφή στη νεολιθική εποχή, θα εθεωρείτο υπεύθυνη η αριστερά. Στο σενάριο Βαρουφάκη-Γαβρά, θα κυνηγάγανε τους αριστερούς, ακόμα.
(1) Συνέντευξη στο «Πρώτο Θέμα», Ιούλιος 2017
(2) «Ανίκητοι ηττημένοι» σελ 739, (εκδ. Πατάκη)
ΑΠΟ ΤΟ TVXS
