Του Charles A. Kupchan
Τα Βαλκάνια παραμένουν σε στρατηγικό κενό. Το Κοσσυφοπέδιο διακήρυξε την ανεξαρτησία του από τη Σερβία πριν από 10 χρόνια, αλλά η Σερβία δεν έχει ακόμη αντιμετωπίσει την απώλειά της, αρνούμενη να αναγνωρίσει το Κοσσυφοπέδιο και να δημιουργεί προβλήματα μεταξύ των Σέρβων της χώρας και της Αλβανικής πλειοψηφίας. Σχεδόν δύο δεκαετίες μετά την εκστρατεία βομβιστικής επίθεσης του ΝΑΤΟ για την κατάληψη των γιουγκοσλαβικών δυνάμεων από το Κοσσυφοπέδιο, περίπου 4.000 στρατεύματα του ΝΑΤΟ παραμένουν εκεί για να διατηρήσουν την ειρήνη.
Ο Πρόεδρος Aleksandar Vucic της Σερβίας και ο Πρόεδρος Hashim Thaci του Κοσσυφοπεδίου προφανώς εργάζονται σε μια πρόταση για την πραγματοποίηση ανταλλαγής εδαφών που θα μπορούσε να τελειώσει την σύγκρουση που σιγοβράζει. Το Βόρειο Κοσσυφοπέδιο, το οποίο κατοικείται κυρίως από Σέρβους και συνορεύει με τη Σερβία, θα περάσει στη Σερβία. Σε αντάλλαγμα, ένα κομμάτι της σερβικής κοιλάδας του Presevo, το οποίο είναι πυκνοκατοικημένο από Αλβανούς και τα σύνορα με το Κοσσυφοπέδιο, θα γίνει μέρος του Κοσσυφοπεδίου.
Αυτή η ανταλλαγή είναι ουσιαστικά μια ειρηνική μορφή εθνοκάθαρσης, που πρέπει να γίνει. Ο πραγματισμός πρέπει να εξασφαλίσει μια συμφωνία μετά από τα χρόνια αιματοχυσίας και αλλαγών στα σύνορα που προέκυψαν από την κατάρρευση της Γιουγκοσλαβίας. Η προτεινόμενη ανταλλαγή γης βρισκόταν στο παρασκήνιο από τις πρώτες ημέρες της ανεξαρτησίας του Κοσσυφοπεδίου, αλλά δεν περπάτησε εν μέρει επειδή οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ένωση την αντέκρουσαν κατηγορηματικά.
Όπως δήλωσε πρόσφατα η Καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ της Γερμανίας, «η εδαφική ακεραιότητα των κρατών των Δυτικών Βαλκανίων είναι απαραβίαστη». Στηρίζοντας την κα Mέρκελ δεκάδες εξέχοντες μελετητές και υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού υπέγραψαν μια ανοικτή επιστολή καταδικάζοντας την πρόταση και ζητώντας από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση να αντιταχθούν στην «επιστροφή στην εθνικοποίηση πολιτικών και συνόρων».
Υπάρχουν όμως ενδείξεις ότι ορισμένοι δυτικοί αξιωματούχοι βλέπουν ζεστά την ιδέα. Ο John Bolton, σύμβουλος για την εθνική ασφάλεια του προέδρου Trump, τόνισε τον περασμένο μήνα: “Η πολιτική μας, η αμερικανική πολιτική, είναι ότι αν τα δύο μέρη μπορούν να τα βγάλουν μεταξύ τους και να καταλήξουν σε συμφωνία, δεν αποκλείουμε τις εδαφικές προσαρμογές” .
Από τον πληθυσμό του Κοσσυφοπεδίου, που ανέρχεται σε σχεδόν δύο εκατομμύρια, το 90% περίπου είναι αλβανόφωνοι και περίπου το 6% εκτιμάται ότι είναι Σέρβοι. Περίπου οι μισοί Σέρβοι του Κοσσυφοπεδίου – οι εκτιμήσεις φτάνουν τους 70.000 – ζουν στο βόρειο Κοσσυφοπέδιο, όπου αποτελούν περίπου το 90% του πληθυσμού. Λόγω της σερβικής πλειοψηφίας, το Βόρειο Κοσσυφοπέδιο (περίπου το 10% της επικράτειας της χώρας) αποτελεί μέρος της χώρας μόνο μετά την ανεξαρτησία. Η Σερβία συνέχισε να κατέχει πολιτική και οικονομική θέση, αφήνοντας τους Κοσοβάρους με ένα μεγάλο κομμάτι της χώρας τους -που δεν έχει κανένα συμφέρον να ανήκει σε ένα ανεξάρτητο Κοσσυφοπέδιο.
Η κοιλάδα Πρέσεβο της Σερβίας -όπου ζουν περίπου 60.000 Αλβανοί- είναι συγκρίσιμη σε μέγεθος με το Βόρειο Κοσσυφοπέδιο. Πόσο μέρος αυτής της περιοχής μπορεί να περάσει η Σερβία στο Κοσσυφοπέδιο είναι ασαφές. Η σερβική κυβέρνηση θα δυσκολευτεί να παραχωρήσει επίσημη αναγνώριση σε ένα ανεξάρτητο Κοσσυφοπέδιο. Η γη έχει ιστορική και πολιτιστική σημασία για τους Σέρβους, ενώ οι σερβικές θρησκευτικές τοποθεσίες βρίσκονται στο Κοσσυφοπέδιο. Αν όμως η προτεινόμενη ανταλλαγή προσφέρει έναν τρόπο για τη Σερβία να εξομαλύνει τις σχέσεις με το Κοσσυφοπέδιο και να αφήσει τα Βαλκάνια να πάνε μπροστά, οι Κοσοβάροι και οι διεθνείς υποστηρικτές τους θα το δεχθούν.
Είναι βέβαιο ότι οι Σέρβοι που μένουν στο Κοσσυφοπέδιο θα ήταν μια ακόμη μικρότερη μειονότητα αν ο Βορράς ενταχθεί στη Σερβία. Πράγματι, ορισμένοι Σέρβοι σίγουρα θα φύγουν. Μετακινήσεις πληθυσμού θα είναι επίσης πιθανές στην κοιλάδα Presevo καθώς οι Αλβανοί μετακινούνται σε περιοχές που οι Σέρβοι εγκαταλείπουν. Αλλά η καθιέρωση επίσημων σχέσεων μεταξύ του Κοσσυφοπεδίου και της Σερβίας θα φέρει στο Κοσσυφοπέδιο μια αίσθηση ομαλότητας και σταθερότητας, ενθαρρύνοντας τους Σέρβους που παραμένουν εκεί να επωφεληθούν στο μέλλον.Μέχρι στιγμής το Κοσσυφοπέδιο έχει κάνει μια αξιόπιστη δουλειά για την προστασία των δικαιωμάτων των μειονοτήτων.
Οι επικριτές της ανταλλαγής ισχυρίζονται ότι θα αποτελέσει ένα επικίνδυνο προηγούμενο σε μια εποχή που ο εθνικισμός είναι ήδη σε εξέλιξη στην Ευρώπη και πέρα από αυτήν. Συγκεκριμένα, η ανταλλαγή θα μπορούσε να προκαλέσει κινήσεις σε άλλα μέρη των Βαλκανίων, ώστε τα σύνορα να αναδιαμορφωθούν σε εθνικό επίπεδο. Δίκαιο. Το εθνικιστικό συναίσθημα μεταξύ των Σέρβων της Βοσνίας στη Βοσνία, των Αλβανών της Μακεδονίας ή άλλων μειονοτήτων αλλού θα μπορούσε να ενισχυθεί. Αλλά πουθενά αλλού στα Βαλκάνια δεν υπάρχει συναινετική προσαρμογή των συνόρων στο τραπέζι. Εάν υλοποιηθεί η προτεινόμενη ανταλλαγή, η διεθνής κοινότητα πρέπει να το δεχθεί ως ειδική εξαίρεση.
Η Σερβία είναι ο κυρίαρχος παίκτης της περιοχής. Αν επιλύσει το αδιέξοδο του με το Κοσσυφοπέδιο, ίσως αυτό να την από έναν θλιβερό ταραχοποιό σε έναν ικανοποιημένο εμπλεκόμενο φορέα. Η βοήθεια της Σερβίας θα ήταν ιδιαίτερα ευπρόσδεκτη στην αποθάρρυνση της Δημοκρατίας Σέρπσκα, της περιοχής της Βοσνίας που κυριάρχησε στους Σέρβους, η οποία έμεινε πίσω από τον πόλεμο εκεί τη δεκαετία του 1990, από το να προσπαθήσει να ξεφύγει. Οι θετικές επιπτώσεις της συμφιλίωσης μεταξύ της Σερβίας και του Κοσσυφοπεδίου δικαιολογούν περαιτέρω μια εφάπαξ θυσία των πλουραλιστικών αρχών.
Τέλος, η Ευρωπαϊκή Ένωση κατέστησε σαφές ότι η Σερβία και το Κοσσυφοπέδιο πρέπει να ομαλοποιήσουν τις σχέσεις προκειμένου να ενταχθούν στην Ένωση – ένα βήμα που θα ανέβαζε πολύ τη σταθερότητα και την ευημερία των Βαλκανίων. Η προβλεπόμενη ανταλλαγή γης φέρνει κοντά ένα καλύτερο μέλλον.
Οι Σέρβοι και οι Κοσοβάροι πρόεδροι έχουν σκληρές διαπραγματεύσεις μπροστά τους. Αν όμως ο κ. Βούτσιτς και ο κ. Θάτσι μπορούν να τις βγάλουν πέρα, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να αγκαλιάσουν τη συμφωνία. Προσφέροντας από τώρα ένα δοκιμαστικό πράσινο φως, η Ουάσινγκτον και οι Βρυξέλλες μπορούν να δώσουν αποφασιστική ενθάρρυνση και να βοηθήσουν στην οικοδόμηση υποστήριξης για τη συμφωνία τόσο στη Σερβία όσο και στο Κοσσυφοπέδιο.
Ο Charles A. Kupchan, καθηγητής διεθνών υποθέσεων στο Πανεπιστήμιο Georgetown
THE NEW YORK TIMES