Φασισμός, Σταλινισμός και Αριστερά

Του Νίκου Λακόπουλου

Θα είχε ενδιαφέρον ένα συνέδριο για την σχέση ναζισμού -κομμουνισμού, αλλά αυτό δεν μπορεί να γίνει ούτε από κυβερνήσεις, ούτε το συνέδριο της Εσθονίας- που έχει αυτό το θέμα αλλά θεωρεί δεδομένη την απάντηση για τα εγκλήματα ναζιστών και κομμουνιστών. Η εξίσωση μάλλον ευνοεί τον ναζισμό και αποκηρύσσει συλλήβδην όχι τον σταλινισμό, αλλά τον κομμουνισμό.

Η άποψη πως ο φασισμός είναι μια …πλευρά της Αριστεράς -που ετέθη στον …”διάλογο” έχει ενδιαφέρον όσο και ένα επίκαιρο συνέδριο για την σχέση τζιχαντισμού και ναζισμού. Αλλά η ταύτιση Αριστεράς σταλινισμού, ακόμα περισσότερο σταλινισμού, λενινισμού και μαρξισμού είναι τουλάχιστο αδαής όσο και επικίνδυνη. Η έκφραση ολοκληρωτισμός- που χωράει τα πάντα- είναι πιο βολική. Έστω και με καθυστέρηση -σχεδόν ένα αιώνα- τα κινήματα του προπερασμένου αιώνα τίθενται σε ένα τηλεοπτικό «διάλογο» ανάμεσα στα ελληνικά κόμματα με ένα τρόπο που εξυπηρετεί τις τρέχουσες ανάγκες του για πολιτική κι όχι ιδεολογική αντιπαράθεση.

Ο ΣΥΡΙΖΑ επιβεβαιώνει με τη στάση του την αριστερή του ταυτότητα -τη στιγμή που αμφισβητείται και κατηγορεί ακόμα και το ΠΑΣΟΚ για ακροδεξιές ολισθήσεις, ενώ σύμπασα η αντιπολίτευση κατηγορεί τον ίδιο για ολοκληρωτισμό και σταλινισμό. Ώσπου έσπευσε ο ….Λαφαζάνης να διαβεβαιώσει τα Νέα -υπό νέα διεύθυνση- πώς δεν βρίσκεται ο σταλινισμός στην εξουσία – προφανώς ως εκπρόσωπός του.

Ακόμα και ένα στέλεχος της ΑΝΕΛ- παρολίγον μέλος της κυβέρνησης- θα κατηγορήσει την Ελλάδα ότι είναι η μόνη …σοβιετική χώρα -που δεν καταδικάζει τον ολοκληρωτισμό- του κομμουνισμού. Που “δεν θέλει κομπλεξικά να αναγνωρίσει τον κομμουνιστικό ολοκληρωτισμό και κάνει ιδιαίτερα μνεία στα δεινά που υπέστη ο λαός της Εσθονίας, ο οποίος χαρακτηρίστηκε υμνητής του ναζισμού, από την Σοβιετική κομμουνιστική μπότα».

Η απάντηση θα έρθει να υπομνήσει πως οι Εσθονοί είναι φιλοναζί, την ίδια ώρα που το -ορθόδοξο- κομμουνιστικό κόμμα κατηγορεί τον ΣΥΡΙΖΑ ότι δεν μπορεί αυτός να μιλάει και άλλα κόμματα δημοκρατικά για τον “χυδαίο αντικομμουνισμό”.

Η ταύτιση του κομμουνισμού με τον σταλινισμό βοηθά την εξίσωσή του- όπως γράφεται- με τον ναζισμό, αλλά η αλήθεια είναι πιο σύνθετη αν σκεφτούμε πως ο Στάλιν στην πραγματικότητα μεταξύ των άλλων αυτούς που εξόντωσε ήταν οι κομμουνιστές- πρώην σύντροφοί του.

Η άποψη πως ο κόσμος δεν κρίθηκε ανάμεσα στον σταλινισμό και τον ναζισμό, αλλά ανάμεσα στην δημοκρατία και τον ολοκληρωτισμό δεν είναι καινούργια. Ήδη από την δεκαετία ΄60 κατατίθεται ένας προβληματισμός για τα κοινά στοιχεία δύο ρευμάτων- που ο Καζαντζάκης θεωρούσε και τα δύο σημαντικά για τον αιώνα του- που έχουν κοινές αφετηρίες -τον σοσιαλισμό ή τον εθνικοσοσιαλισμό. Και κοινή κατάληξη -με μαζικά εγκλήματα που κόστισαν εκατομμύρια ζωές- όταν το κόμμα ήρθε σε επαφή με το κράτος μέσω ενός ηγέτη με κοινό στοιχεία την προσωπολατρεία. Του Μεσσία του Λαού, του Έθνους, της Εργατικής Τάξης.

Φασιστικά, ναζιστικά και κομμουνιστικά κινήματα εκπροσωπούν ως εργατικά, αντισυστημικά τον λαό με στόχο το “αστικό καθεστώς”. Τόσο το αρχικό πρόγραμμα φασιστών-ναζιστών- με φιλολαϊκό, φιλεργατικό προφίλ, εθνικοποιήσεις, αντιαστικό προφίλ- όσο και η χρήση του κόμματος-στρατού για την κατάληψη της εξουσίας, ο φουτουρισμός -ως πολιτική ιδεολογία είμαι κοινά στοιχεία όσο ο μεσσιανισμός και ο λαϊκισμός του …αναρχοσοσιαλιστή Μουσολίνι.

Η σημειολογία θα μπλέξει τον γιο ενός …σιδερά με την λέξη ατσάλι- που είναι αναγραμμαρισμένο το όνομα Στάλιν, όσο και οι εθνικιστικές οργανώσεις της χιτλερικής γερμανίας με ονόματα όπως Ένωση Ατσάλινου Τείχους. Η εποχή τους χαρακτηρίζεται από την έλευση ενός Ηγέτη που θα κυριαρχήσει και θα αλλάξει την ιστορία με ένα πρόγραμμα “ιδανικής πολιτείας” χωρίς Εβραίους ή χωρίς αστούς, όπου τα μέλη του κόμματος είναι οι Εκλεκτοί.

Η σχέση τους με το κράτος, αλλά και το «εργατικό κίνημα» – το κόμμα του Χίτλερ είχε τον τίτλο Εργατικό- μπορούν να δημιουργήσουν την αίσθηση ότι ο Χίτλερ εμπνέεται- όπως ο Γκέμπελς, που θαύμαζε τον Λένιν- από τον Στάλιν κι ο Στάλιν θαυμάζει τον Χίτλερ. Η έννοια του Υπερανθρώπου είναι κοινή, μόνο που στη μια περίπτωση ο ένας είναι εργάτης-κομμουνιστής και στην άλλη Άρειος με γαλανά μάτια.

Η μεθοδολογία είναι τόσο κοινή που ακόμα και σήμερα- σημαίες, στολές, χαιρετισμοί- τα ναζιστικά κόμματα, όπως η Χρυσή Αυγή- είναι “λαϊκοί επαναστατικοί σύνδεσμοι” με ηγέτη έναν “γραμματέα”. Δεν είναι μόνο η στάση τους απέναντι στους Εβραίους -κι άλλους «εχθρούς» του οράματος ή η εξόντωση της κομματικής αντιπολίτευσης. Ούτε η προσωποποίηση του κόμματος και του κράτους, ο ιμπεριαλισμός, το κόμμα-στρατός, η χρήση του «μέλλοντος» ως πολιτικό όπλο. Η πολιτική προπαγάνδα με τη δημιουργία φανταστικών εχθρών. Η χρήση του οράματος της Μεγάλης Γερμανίας, ή της Μεγάλης Σοβιετικής Ένωσης. Οι δολοφονίες , η μαζική εξόντωση λαών και τάξεων -που φτάνουν τα εκατομμύρια- στο όνομα του «οράματος» και της κυριαρχίας. Μοιάζουν τόσο πολύ που μερικές αφίσες- με έναν εργάτη ή ένα Γερμανό- και την απαραίτητη σημαία είναι ολοίδιες.

Όπως ολοίδια είναι η εξόντωση άλλων κομμάτων -ακόμα και της κομματικής αντιπολίτευσης με τη χρήση μιας πολιτικής θεολογίας, την ιδέα του Ηγέτη-Μεσσία και το τέλος της ελευθερίας. Η κοινή βάση σταλινισμού-ναζισμού είναι πως ένας ηγέτης κι ένα κόμμα -που ξεπερνά σε εξουσία ακόμα και την συνταγματική μοναρχία- μπορεί να αλλάξει την ιστορία εξοντώνοντας πραγματικούς και φανταστικούς εχθρούς. Ο ένας χρησιμοποιεί το έθνος κι ο άλλος- αν όχι και οι δύο- την εργατική τάξη απέναντι στα ατομικά δικαιώματα την δημοκρατία και την ελευθερία- με φαινομενικά κοινό εχθρό το «αστικό» καπιταλιστικό σύστημα.

Φυσικά δεν μπορούμε να εξισώσουμε τον ναζισμό με τον κομμουνισμό, αλλά ούτε με τον σταλινισμό, αλλά είναι απίστευτο πως σε ορισμένες χώρες ταυτίζονται τόσο πολύ στη δράση των κομμάτων και των ηγετών τους, τις μεθόδους εξόντωσης των αντιπάλων, τα συνθήματα -για το λαό και την πατρίδα, το ρόλο του κόμματος-κράτους «θεού». Αυτό εξηγεί γιατί κάτω από τα πανό της Μεγάλης Ρωσίας, θαυμαστές του Στάλιν, είναι σήμερα -ακόμα κι αν δεν το λένε καθαρά- οι νεοναζί.

Το πιο σημαντικό δεν είναι πως υπήρξαν αυτά τα μαζικά εγκλήματα, αλλά ότι υπάρχουν ακόμα θαυμαστές τους σε μια επιστροφή που κάνει την ιστορία αμήχανη σε ό,τι αφορά το αν θα ξαναθάρθουνε. Ένα βιντεάκι που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο δείχνει τον …Άδωνι Γεωργιάδη -που ζήτησε συγγνώμη από τους Εβραίους κι απεχθάνεται τον Χίτλερ- να τραγουδά -τι ναζιστικό- πως «θα ξανάρθουμε κι η Γη θα τρέμει».

Όχι μόνο ένα, αλλά πολλά συνέδρια είναι αναγκαία, όσο και αυτό που θα έχει μόνο ένα θέμα. Πως δεν θα ξανάρθουν. Προφανώς δεν είναι τυχαία η συνύπαρξη Μουσολίνι, Χίτλερ, Στάλιν, την ίδια εποχή -ανάμεσα σε δυο πολέμους. Ούτε πως τα κινήματα αυτά- φιλεργατικά, αντικαπιταλιστικά, αντιδημοκρατικά- εμφανίστηκαν μετά μια εμφανή εποχή φιλευθεροποίησης. Ούτε πως σε όλο τον κόσμο επιστρέφουν «μεγάλοι» ηγέτες σωτήρες, νέοι Μεσσίες και πως ακόμα συζητάμε για τον ναζισμό, την Κου- Κλουξ- Κλαν, την αναβίωση του κινημάτων που νομίζαμε ότι έχουν χαθεί μέσα στην Ιστορία.

Μια συζήτηση για τον ναζισμό και τον ολοκληρωτισμό δεν αφορά ένα συνέδριο για το παρελθόν, αλλά μάλλον για το μέλλον. Αυτό που προηγείται της εμφάνισης των “ηγετών” με κόμματα μεταξύ στρατού και εκκλησίας- είναι η οικονομική κρίση- όπως σήμερα- πείνα, στέρηση και δυστυχία. Κι ως γνωστόν η στέρηση γεννά επιθετικότητα, η δυστυχία και η φτώχεια επαγγέλεται πάνω σε έναν Υπεράνθρωπο.

Το κοινό στοιχείο ναζισμού – σταλινισμού είναι η βία. Μπορεί να γίνει σύγκριση ανάμεσα στα μέσα, την ποσότητα των θυμάτων, την αγριότητα. Το ελαφρυντικό για τον σταλινισμό πως νίκησε τον φασισμό αποκρύπτει το Σύμφωνο Μολότωφ- μη επίθεσης ανάμεσά τους. Το μόνο που μένει από αυτό το ελαφρυντικό -ότι ο Στάλιν νίκησε τον Χίτλερ σε ένα πόλεμο μεταξύ δυο πρώην συνεταίρων- είναι η θρυλική φωτό με τους Ρώσσους στρατιώτες να σηκώνουν το λάβαρο πάνω από το Ράιχσταγκ.

Ο φωτογράφος Γιεβγκένι Χαλντέι, που υπηρετούσε στον Κόκκινο Στρατό αποκάλυψε -πολλά χρόνια μετά- πως αυτή η “ηρωϊκή φωτογραφία ήταν στημένη και είχε μονταριστεί για μια μικρή λεπτομέρεια. Ο ένας στρατιώτης που υψώνει τη σοβιετική σημαία, φοράει δύο ρολόγια! Ένα στο κάθε χέρι.

Ο ήρωας είχε επιδοθεί σε πλιάτσικο νεκρών στην κατεστραμμένη Γερμανία. Με το μοντάζ αφαιρέθηκε το ένα ρολόι από τα χέρια του στρατιώτη, στη φωτογραφία που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ogonjok» στις 13 Μαΐου του 1945. Ωστόσο ο Στάλιν παρέμεινε ήρωας για την Αριστερά, όπως τον για τον Φιντέλ Κάστρο ή τον Τσε Γκεβάρα. Ώσπου άρχισαν να ξεχώνονται μαζικοί τάφοι που μάλλον αγνοούν όσοι αρνούνται την “εξίσωση”.

Ασφαλώς η σύγκριση δεν μπορεί να γίνει στη “ναζιστική” Εσθονία. Αργά ή γρήγορα θα γίνει στα δάση της Πολωνίας ή στην ίδια τη Σοβιετική ΄Ενωση που μαζί με την μπότα σε γειτονικούς και άλλους λαούς στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και τους τάφους εκατομμυρίων έστειλε στο νεκροταφείο την ιδέα του “υπαρκτού σοσιαλισμού”. Από τότε η Αριστερά δεν οφείλει να είναι αντιφασιστική, αλλά και αντισταλινική. Μόνο που έτσι μπορεί να κατανοήσει τι σημαίνει η φράση του Νίκου Πουλαντζά “ο σοσιαλισμός ή θα είναι δημοκρατικός ή δεν θα υπάρξει”.

Η πραγματική συζήτηση, λοιπόν, δεν αφορά το αν ο φασισμός είναι μία πλευρά της Αριστεράς, όπως άλλωστε και ο αντιιμπεριαλιστής εθνικοσοσιαλιστής Καντάφι. Είναι αν ο Στάλιν -που θαύμαζε τον Ιβάν τον Τρομερό- ανήκει στην Αριστερά ή όχι.