Toυ Σωκράτη Αργύρη
Ο κάθε ένας από μας πιστεύει ότι δίνοντας 10-20-50 ευρώ κάνουμε μια φιλανθρωπία όταν γύρω μας συμβαίνει μια παγκόσμια πτωχοποίηση και ένας κοινωνικός αποκλεισμός. Το πρόβλημα λοιπόν είναι τεράστιο που δεν λύνεται με δομές αλλά ούτε και με αποϊδρυματοποίηση.
Τα τελευταία χρόνια οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις έχουν γίνει δημοφιλείς εξαιτίας κυρίως της εξασθένισης των ελπίδων για σημαντικές αλλαγές που είχαν επενδυθεί στα κοινωνικά κινήματα. Για τους περισσότερους, η εστίαση στις ΜΚΟ μοιάζει να είναι, με κάποιο τρόπο, μια έκφραση του συμβιβασμού με το εφικτό, με δεδομένες τις -κατά τα φαινόμενα- παγιωμένες δομές της κοινωνίας.
Οι MΚΟ ορίζονται από την Παγκόσμια Τράπεζα ως «ιδιωτικοί οργανισμοί που ασκούν δραστηριότητα για να απαλύνουν τον πόνο, να προωθήσουν τα συμφέροντα των φτωχών, την προστασία του περιβάλλοντος, την παροχή βασικών κοινωνικών υπηρεσιών, ή αναλαμβάνουν την ανάπτυξη της κοινότητας».
Ο όρος μη κυβερνητικές οργανώσεις (Μ.Κ.Ο.) αποτελεί νεολογισμό και αποδίδει στα ελληνικά τον αγγλικό όρο Non-Governmental Organisations (NGOs). Ο όρος χρησιμοποιήθηκε αρχικά στο άρθρο 71* του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ.
[*Άρθρον 71.- Το Οικονομικόν και Κοινωνικόν Συμβούλιον θα δύναται να διακανονίζη καταλλήλωςτα της ανταλλαγής γνωμών μετά μη κυβερνητικών οργανισμών οίτινες ενδιαφέρονται διαζητήματα της αρμοδιότητός του. Παρόμοιοι διακανονισμοί δύνανται να γίνωνται μετά διεθνώνοργανισμών και, οσάκις κριθή κατάλληλον, μετά εθνικών οργανισμών μετά συνεννόησιν μετά τουενδιαφερομένου Μέλους των Ηνωμένων Εθνών.]
Η ταχεία ανάπτυξη του μη κυβερνητικού τομέα εμφανίστηκε στις δυτικές χώρες, ως αποτέλεσμα των διαδικασιών κατάλυσης του κράτους- πρόνοιας. Η περαιτέρω παγκοσμιοποίηση της διαδικασίας αυτής σημειώθηκε μετά την κατάρρευση του κομμουνιστικού συστήματος και ήταν ένα σημαντικό μέρος της συναίνεσης της Ουάσινγκτον.*
[ Ο όρος *«Συναίνεση της Ουάσιγκτον» επινοήθηκε από τον John Williamson, καθώς η πόλη της «Ουάσιγκτον» απεικονίζει και συνοψίζει τους κανόνες και θεσμούς που προωθούν διεθνείς οργανισμοί στη Ουάσιγκτον: το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Διεθνής Τράπεζα αλλά και το υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ.
Η μήτρα των κανόνων αυτών είναι η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία που βρήκε την πολιτική της νομιμοποίηση στις κυβερνήσεις Θάτσερ και Ρέιγκαν. Οι κανόνες αυτοί, που ουσιαστικά επιβλήθηκαν στις χώρες του Νότου και της Ανατολικής Ευρώπης στις δεκαετίες του ’80 και ’90, αφορούν μια συγκεκριμένη στρατηγική ανάπτυξης που επικεντρώνεται στην προώθηση των ιδιωτικοποιήσεων, την απελευθέρωση των αγορών, τη μακροοικονομική σταθερότητα (περιοριστική δημοσιονομική πολιτική) και την ελαχιστοποίηση του ρόλου του κράτους. Αξίζει ίσως να σημειωθεί ότι το Σύμφωνο Σταθερότητας της Ε.Ε. είναι στα βασικά σημεία του αντίγραφο της Συναίνεσης της Ουάσιγκτον.]
Τα τελευταία χρόνια οι δυνάμεις της αγοράς και της παγκοσμιοποίησης χρησιμοποιούν διάφορους αποπροσανατολιστικούς όρους για τη συμπεριφορά και δράση των πολιτών. Η κοινωνία της αγοράς και ο νεοφιλελευθερισμός, ενώ στηρίζονται στην απάθεια και στην έλλειψη συμμετοχής του πολίτη, όσον αφορά τις κοινωνικές διεκδικήσεις και δραστηριότητες, χρησιμοποιούν παραπλανητικά τον όρο «κοινωνία των πολιτών» για να δείξουν ότι ο πολίτης είναι δήθεν παρών σε όλες τις κοινωνικές δραστηριότητες. Στην Ελλάδα, όπως και σε πολλές άλλες χώρες, αντί της πραγματικής κοινωνίας των πολιτών αναπτύσσεται όλο και περισσότερο η απαθής κοινωνία των πολιτών. Η αγορά στηρίζεται όχι στην κοινωνία των πολιτών αλλά, μάλλον, στην «κοινωνία των πωλητών και καταναλωτών».
Οι ΜΚΟ έχουν εξαπλωθεί σε ολόκληρο τον κόσμο και σκοπεύουν όχι να ελέγξουν την εκάστοτε εξουσία και να αλλάξουν την κοινωνία αλλά δήθεν να συμβάλλουν στη διόρθωση πραγμάτων «κακώς κειμένων». Τα όρια μεταξύ κράτους και ΜΚΟ είναι ασαφή. Δεν είναι ούτε αντικυβερνητικές ομάδες αλλά και στην πλειοψηφία τους, δεν έχουν μη κυβερνητικό χαρακτήρα. Πολλές ΜΚΟ χρηματοδοτούνται υποβοηθούνται άμεσα ή έμμεσα από κυβερνήσεις, πολυεθνικές εταιρίες ή διάφορα ιδρύματα. Δηλαδή, πολλές από αυτές από τη μια μεριά ισχυρίζονται ότι έχουν μη κυβερνητικό χαρακτήρα αλλά από την άλλη χρηματοδοτούνται από κυβερνήσεις, προκειμένου να εξυπηρετήσουν διάφορες σκοπιμότητες καλή εικόνα και στήριξη της εξουσίας κλπ. και συνεπώς εξαρτώνται από διάφορες κυβερνήσεις οι οποίες και τις χρησιμοποιούν για την επίτευξη των σκοπών τους.
Κατ’ εξαίρεση ορισμένες από τις οργανώσεις αυτές παίζουν σημαντικό ρόλο στην προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών και σε διάφορες άλλες ανθρωπιστικές δραστηριότητες λ.χ. κατά της φτώχειας , της μόλυνσης του περιβάλλοντος κλπ. Οι περισσότερες ΜΚΟ, και ιδιαίτερα εκείνες που χρηματοδοτούνται από το κράτος ή άλλους οργανισμούς, στηρίζουν τη συναίνεση και όχι τη σύγκρουση στην κοινωνία. Δηλαδή αντί να ελέγχουν την εξουσία γίνονται αρωγοί στην κυριαρχία του κράτους σε βάρος της κοινωνίας.
Τελευταία η ανάμιξη πολιτών σε διάφορες δραστηριότητες έχει λάβει τη μορφή του εθελοντισμού, δηλαδή της ηθελημένης, ανιδιοτελούς προσφοράς για παροχή υπηρεσιών. Θα πρέπει να διακρίνουμε τον εθελοντισμό που αφορά ανθρωπιστικές δραστηριότητες από εκείνον που στηρίζει την κρατική εξουσία.
Ο εθελοντισμός για ανθρωπιστικούς σκοπούς αποτελεί όαση στη σημερινή εποχή του ανάλγητου κράτους, της αναζήτησης του κέρδους, της αποξένωσης και της ικανοποίησης του υπερφίαλου εγώ. Υποκλίνεται κάποιος σε πολίτες αλλά και σε ΜΚΟ που προσφέρουν ανθρωπιστικό έργο (γιατροί χωρίς σύνορα, δράσεις για προσφυγικούς πληθυσμούς , για την προστασία των παιδιών των φαναριών, αιμοδοσίες, φιλόπτωχες δραστηριότητες κλπ.)
Εντελώς διαφορετικός από τον εθελοντισμό για ανθρωπιστική δράστη αποτελεί ο εθελοντισμός για τη στήριξη της κρατικής εξουσίας. Ο εθελοντής πολίτης, στην περίπτωση αυτή, αντί να ελέγχει την αυθαιρεσία της εξουσίας, εμφανίζεται ικανοποιημένος από αυτή και συνεπώς συμβάλλει στην περαιτέρω ανάπτυξή της. Ο εθελοντισμός στην κρατική εξουσία έχει την έννοια ότι ο πολίτης συμμετέχει είτε γιατί δεν ξέρει τι θέλει ή το κάνει επειδή το κάνουν και άλλοι, είτε επειδή είναι ευχαριστημένος με το σύστημα. Στην περίπτωση αυτή ο πολίτης «χρησιμοποιείται» ως βιτρίνα για τον καλλωπισμό του προσώπου της εξουσίας και την επιδίωξη των στόχων της. Ο πολίτης όμως που δε συμμετέχει στα κοινά και ιδιαίτερα στον έλεγχο της εξουσίας είναι ευπειθής υπήκοος ενός συστήματος που δεν προάγει τη δημοκρατία.
Το 80 % περίπου των ευρωπαϊκών πηγών χρηματοδότησης για μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) το διαχειρίζονται τα ίδια τα κράτη μέλη. Κάθε χώρα παρέχει λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με τις δυνατότητες χρηματοδότησης καθώς και τις διαδικασίες υποβολής αίτησης στους ιστότοπους των αρχών διαχείρισης. Το υπόλοιπο ποσοστό τελεί υπό τη διαχείριση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ή των άλλων οργάνων της ΕΕ.
Οι ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στους τομείς αυτούς μπορούν να λάβουν βοήθεια από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο+ (ΕΚΤ+). Αρμόδιες για τη διαχείριση των σχετικών κονδυλίων είναι οι αρχές διαχείρισης της εκάστοτε χώρας ή περιφέρειας της ΕΕ.
Σχετικά με το διαβόητο κλουβί που είχε μια ΜΚΟ και το χρησιμοποιούσε για συνετισμό των φιλοξενούμενων παιδιών μάλλον την ιδέα θα την είχαν πάρει από την ζωή του Έζρα Πάουντ, είναι ένας από τους πιο σημαντικούς «καταραμένους» Αμερικανούς ποιητές και δοκιμιογράφους του 20ού αιώνα, που είχε την «τύχη» να γευτεί την καθημερινότητα ενός φυλακισμένου αγριμιού όταν στις 2 Μαΐου 1945 οι Ιταλοί παρτιζάνοι, που τον είχαν συλλάβει ως υποστηρικτή του Μουσολίνι, τον παρέδωσαν στον Αμερικανικό στρατό σε μια τοποθεσία έξω από την Πίζα. Αμέσως μόλις τον συνέλαβαν οι συμπατριώτες του έκαναν κάτι που δεν συνηθιζόταν ιδιαίτερα: τον έβαλαν σε ένα ανοιχτό κλουβί! Επί 25 ημέρες, όσο διήρκεσε αυτό το μαρτύριο, η μοίρα δοκίμαζε την αντοχή του ψυχικού κόσμου του ποιητή – μέχρι την κατάρρευσή του.
Την ίδια πρακτική χρησιμοποίησαν οι Αμερικανοί και στο Γκουαντάναμο.
Νομίζουμε ότι πρέπει να γίνει αναφορά και για την Εθνική Λυρική Σκηνή που πληρώνει πανάκριβο ενοίκιο στην κατά τ’ άλλα δημόσια ΑΕ «Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος», με έδρα τις Βερμούδες, στην οποία παραχωρήθηκαν 238 στρέμματα γης!
Η Εθνική Λυρική Σκηνή έχει δεσμευτεί να καταβάλει 5,6 εκατομμύρια το χρόνο για τη φιλοξενία, αφού αυτό ορίζει η «Σύμβαση Δωρεάς» μεταξύ του «Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος» και του Ελληνικού Δημοσίου που υπογράφτηκε το 2009 επί πρωθυπουργίας Καραμανλή και με υπουργό Πολιτισμού τον Αντώνη Σαμαρά.
Η Εθνική Βιβλιοθήκη και Εθνική Λυρική Σκηνή δηλαδή φιλοξενούνται σε ένα «δημόσιο κτίριο», αφού πρόκειται για δωρεά όμως… είναι υποχρεωμένες να πληρώνουν ενοίκιο για την παραμονή τους εκεί. Η Σύμβαση προβλέπει ότι η εταιρεία που θα διαχειρίζεται το Κέντρο Πολιτισμού θα λαμβάνει έσοδα από την παροχή ολοκληρωμένων υπηρεσιών προς την Εθνική Βιβλιοθήκη ( 10 εκατομμύρια ευρώ) και την Ε.Λ.Σ. (5.6 εκατομμύρια ) καθώς και από την εκμετάλλευση των υποδομών του Κέντρου Πολιτισμού και την παροχή υπηρεσιών για την κάλυψη των λειτουργικών αναγκών των υποδομών τους.
Η Σύμβαση υπογραμμίζει μάλιστα ότι σε περίπτωση που το Ίδρυμα κρίνει ότι η Λυρική ή η Βιβλιοθήκη παραβιάζουν τους όρους χρήσης δικαιούται να λύσει τη Σύμβαση με μονομερή έγγραφη δήλωσή του προς το Ελληνικό Δημόσιο, η οποία θα αναφέρει τους λόγους λύσης. Σε περίπτωση που το ίδρυμα Νιάρχου επιλέξει να «σπάσει» τη Σύμβαση, έχει δικαίωμα να ζητήσει από το ελληνικό Δημόσιο ολόκληρο το κόστος υλοποίησης του Κέντρου Πολιτισμού, ( 440 εκατ.) με κάποιες μικρές προσαρμογές που περιγράφονται στη Σύμβαση. Και εδώ προκύπτει ένα από τα μεγάλα ερωτήματα που αφορούν στο σήμερα.
Ο Οργανισμός (ΑΕ) που διαχειρίζεται το «Κέντρο Πολιτισμού», άρα και την Εθνική Βιβλιοθήκη και την ΕΛΣ, είναι ιδιωτικού δικαίου όπως αναφέρεται στο σχετικό νόμο (3785/09) και τον τελικό λόγο, από τις εκδηλώσεις τρίτων έως τις εργασιακές σχέσεις των υπαλλήλων της ΕΛΣ και της Εθνικής Βιβλιοθήκης, θα έχει το Ίδρυμα Στ. Νιάρχος, έστω κι αν δεν εκπροσωπείται στο Δ.Σ.
Ο Andrew Gamble στο βιβλίο του που έγραψετο 2001, ‘Neo-Liberalism’, Capital and Class είχε πει : “πρέπει να αποφευχθεί να αντιμετωπίζεται ο ‘νέο-φιλελευθερισμός’ σαν κάτι που συμβαίνει παντού και στα πάντα” σε απάντηση της φράσης της Θάτσερ ότι δεν υπάρχει εναλλακτική για να δικαιολογήσει την διάλυση του κράτους-πρόνοιας.