100 χρόνια από τη γέννησή του: Σε ποιον ανήκει ο Ανδρέας Παπανδρέου;

Του Γ. Λακόπουλου

Ένα ερώτημα πλανάται πάνω από το εγχώριο πολιτικό σύστημα: Σε ποιόν ανήκει ο Ανδρέας Παπανδρέου; Διόλου τυχαία: τον προσεχή Φεβρουάριο συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη γέννηση του και η πολιτική διαδρομή του θα αποκτήσει επικαιρότητα. Επίδοξοι οι διεκδικητές της πολιτικής κληρονομιάς του ετοιμάζονται να διαμοιραστούν τα ιμάτια, άλλοι απλώς τη μνήμη του και άλλοι την παρακαταθήκη που άφησε στο μεταπολιτευτικό πεδίο.

Πρώτη η οικογένειά του θα ορμήσει να προσποριστεί ό,τι μπορεί να της δώσει η συνεπωνυμία, παρότι δεν είχε ιδιαίτερη πολιτική συνάφεια μαζί του. Ο μεγάλος γιος του -που υπήρξε και επίγονός του- δεν ασπάσθηκε ποτέ τις ιδεολογικές και πολιτικές αξίες του. Ούτε καν τη διαθήκη του. Και συνέπραξε με υβριστές του.

Οι άλλοι απλώς τον «εμπορεύονται» ως συνιδιοκτήτες ενός κόμματος με το οποίο δεν είχαν ποτέ οργανική σχέση. Ο  πρωτότοκος τον αξιοποίησε για αναρριχηθεί στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ, συμμαχώντας με τον βασικότερο εσωκομματικό αντίπαλο του πατέρα του εν ζωή ακόμη, και όταν πήρε την κυβέρνηση άλλαξε πλήρως τις αντιλήψεις του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ. Από τα ελληνοτουρκικά  και τις ελληνοαμερικανικές επαφές, μέχρι το ασύμβατο στη σχέση ενός σοσιαλιστικού κόμματος με το ΔΝΤ. Φυσικά ο Ανδρέας θα τον έπνιγε με τα ίδια του τα χέρια όταν  διέσπασε το ΠΑΣΟΚ.

Στο περιθώριο αυτής της επικαιρότητας θα συρθεί και η Δήμητρα Λιάνη για να καρπωθεί ό,τι μπορεί και αυτή από την τελευταία περίοδο – διασυρμού -του Παπανδρέου, όπως ήδη έκανε με δυο βιβλία της. Πρακτική, που ακολούθησαν και οι δυο προηγούμενες σύζυγοι του. Η πρώτη όταν την χρησιμοποίησαν στο «βρόμικο 89» και η δεύτερη για να τον πιστωθεί εξ ολοκλήρου από την «αεροσυνοδό».  Και οι τρεις τον εξέθεσαν.

Με τη ίδια ορμή θα επιπέσει η Φώφη Γεννηματά για καπηλευθεί τη συγκυρία των εκατό χρόνων, παρότι θα όφειλε να μην πιάνει στο στόμα της ούτε το όνομα του. Υπακούοντας στο κέλευσμα του Κ. Σημίτη -που  εκμεταλλεύθηκε τον μικρομεγαλισμό της- διέλυσε το κόμμα που ίδρυσε ο Παπανδρέου, εξαφάνισε τα σύμβολα και την ιδεολογία του. Έτσι έριξε τον ίδιο και τη μνήμη του βορά στους ομόκεντρους αντιπαπανδρεϊκούς κύκλους, που αρχίζουν από το εσωτερικό του ΠΑΣΟΚ και καταλήγουν στην ακροδεξιά.

Παρά το ανοσιούργημά της, η Γεννηματά θα εμφανιστεί ως… επίγονος αν όχι εξισωμένη μαζί του ως … ιδρύτρια κόμματος  κι αυτή.  Θα τρίξουν τα κόκαλα του μακαρίτη: πώς μπορεί να  έχει τέτοιο ρόλο κάποια που βαδίζει σε συνεργασία με το Μητσοτακέικο και αντικατάστησε το κόμμα του ένα μόρφωμα που δεν έχει καμία πολιτική και ιδεολογική σχέση μαζί του;

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τον Βαγγέλη Βενιζέλο τον οποίο ο Παπανδρέου χρησιμοποίησε για ένα διάστημα, αλλά δεν εμπιστεύθηκε ποτέ και δικαιώθηκε: ο Βενιζέλος οδήγησε τα υπολείμματα του ΠΑΣΟΚ, που άφησε ο γιος του Ανδρέα, στη Δεξιά του Σαμαρά και τώρα θέλει να κάνει το ίδιο με τον Μητσοτάκη και τον Άδωνι.

Μένει να διευκρινιστεί αν ένα πρόγραμμα εκδηλώσεων που επεξεργάζεται ο Κώστας  Λαλιώτης αποσκοπεί στο να περιφρουρήσει τη μνήμη του Ανδρέα Παπανδρέου ή να εξυπηρετήσει τη Φώφη, όπως έκανε με τις αρχαιρεσίες διάλυσης του ΠΑΣΟΚ.

Τέλος υπάρχει ο Αλέξης Τσίπρας. Τα πολιτικά δεδομένα επικυρώνουν ότι έχει πάρει το ρόλο του Ανδρέα Παπανδρέου στην πολιτική σκηνή. Στις σημερινές συνθήκες είναι ο επικεφαλής της εγχώριας Κεντροαριστεράς κατά τον τρόπο, αλλά και τη διαδικασία, που κατέκτησε αυτόν τον ρόλο ο Παπανδρέου: μετακινούμενος από τις αρχικές επαγγελίες του.

Για πολλούς έχει -ή προσπαθεί να έχει-  και πολλά από τα στοιχεία της δημοσίας παρουσίας του Ανδρέα και πάντως έχει αντίστοιχη ακτινοβολία στο ίδιο πάνω – κάτω ακροατήριο. Επιπλέον ο  Τσίπρας ανήκει και σε ένα τρίγωνο πολιτικών ηγετών και πρωθυπουργών -μαζί με τον Κώστα Καραμανλή και τον Ανδρέα Παπανδρέου -που αρνήθηκαν να δεχθούν χειραγώγηση από τους ισχυρούς της μιντιακής και οικονομικής διαπλοκής και  έγιναν στόχοι της.

Ασφαλώς τα μνημόσυνα και οι οικογενειακές αναμνήσεις ανήκουν στα παιδιά στις συζύγους του Ανδρέα Παπανδρέου. Αλλά η  πολιτική διαθήκη του έχει στην ούγια το όνομα του Αλέξη Τσίπρα. Πρώτοι το διέγνωσαν και το επιβεβαίωσαν οι οπαδοί του ΠΑΣΟΚ, που τον ψηφίζουν πλέον. Είναι ο φυσικός του διάδοχος, τόσο στο εσωτερικό πολιτικό παιχνίδι όσο και στο ευρωπαϊκό.

Αυτό είναι υγιής εξέλιξη γιατί, στο βαθμό που εδραιώνεται ο ΣΥΡΙΖΑ ως κεντροαριστερά, βγαίνουν στο περιθώριο οι αμαρτωλές παρέες όλων των περιόδων του ΠΑΣΟΚ. Επιπλέον, αργά ή γρήγορα, θα προκύψει η ανάγκη και για μια σύγχρονη Κεντροδεξιά, πέρα από τα όρια της… κληρονομικής  δημοκρατίας.

Παραδόξως ο Τσίπρας δείχνει διστακτικός να αποδεχθεί και επισήμως αυτή την κληρονομιά. Οι λόγοι είναι εσωκομματικοί. Ομάδες και παράγοντες δεν θέλουν την μετεξέλιξή του ΣΥΡΙΖΑ σε ευρύ λαϊκό ριζοσπαστικό κίνημα που θα συνθέτει τη ευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία με την ελληνική Κεντροαριστερά, εντασσόμενος στο  Ευρωπαϊκό Σοσιαλιστικό Κόμμα- με τη χαρακτηριστική καθυστέρηση που ίσχυσε και για το ΠΑΣΟΚ.

Οι πολιτικοί παρατηρητές σημειώνουν ότι όσοι αντιδρούν προκρίνουν ταυτόχρονα και τη συνέχιση της συνέργειας με τον Καμμένο: είναι το τελευταίο εμπόδιο ανάμεσα στον Τσίπρα και τους Ευρωσοσιαλιστές, ή την ευρύτερη Δημοκρατική Παράταξη και αντιλαμβάνονται ότι εφόσον αναδειχθεί και τυπικά σε επικεφαλής του κεντρικού της άξονα, οι ίδιοι θα πάψουν να λειτουργούν ως ιερατείο.

Περιέργως αντίθετοι στην κεντροαριστερή μετεξέλιξη του ΣΥΡΙΖΑ είναι και ορισμένοι συνεργάτες του Πρωθυπουργού στο Μέγαρο Μαξίμου, αλλά και ο… γραμματέας του κόμματος. Αλλά αυτά είναι  θέματα που θα λύσει ο ίδιος ο Πρωθυπουργός με βάση τον τρόπο  που αντιλαμβάνεται τα συμφραζόμενα του ιστορικού ρόλου του. Όπως τα έλυσε στον καιρό του και ο Ανδρέας Παπανδρέου για τον εαυτό του.

Να επιστρέψουμε στο αρχικό ερώτημα. Σε μια παρουσίαση βιβλίο πριν από χρόνια ο Βαγγέλης Βενιζέλος είχε πει ότι «ο αυθεντικός Παπανδρέου είναι ο ιστορικός Παπανδρέου». Ήτοι πέρα από τη οικογένεια του και το κόμμα του, ίσως πέρα και από τον εαυτό του. Οσονούπω θα έλθει στην επικαιρότητα το θέμα της πολιτικής κληρονομιάς του: με την προσφορά του, τα λάθη του, το μεγαλείο και τις αντινομίες του, τα πάθη και το ιστορικό του βάρος.

Δεν ξέρουμε ποιος θα είναι πιο διεκδικητικός απέναντι στη μνήμη του για την οποία ισχύει ότι έλεγε ο ίδιος για το ΠΑΣΟΚ: «Δεν χαρίζεται, δεν κληρονομείται, δεν τεμαχίζεται σε τιμάρια». Σίγουρα πάντως δεν ανήκει σε όσους τον πούλησαν και αλλοίωσαν τις παρακαταθήκες του. Ούτε σε όσους την καπηλεύονται, με όποια ιδιότητα. Πρωτίστως ανήκει στους πολίτες που τον πίστεψαν και τον ακολούθησαν. Για τα υπόλοιπα θα μιλήσει η Ιστορία.